عربستان به بلوک اقتصادی و امنیتی اوراسیا یک گام نزدیک‌تر شد

مازیار شیبانی‌فر

• کابینه دولت عربستان سعودی به‌تازگی برای پیوستن به «سازمان همکاری شانگهای(SCO)» اقدام کرده است. بر اساس اعلام خبرگزاری دولتی عربستان (اس‌پی‌اِی)، دولت ریاض یادداشتی به مدیران سازمان همکاری شانگهای ارسال کرده و از قرار گرفتن در موقعیت «شریک گفت‌وگو» بر اساس آخرین تصمیم‌گیری هیات وزیران این کشور خبر داده است.

• جمهوری اسلامی ایران نیز سال گذشته برای عضویت کامل اسنادی را امضا کرد. منابع آگاه به رویترز گفته‌اند پیوستن عربستان به سازمان همکاری شانگهای در جریان سفر دسامبر سال گذشته شی‌جین پینگ رییس‌جمهور چین به ریاض مورد بحث و بررسی دو طرف قرار گرفته است.

• سازمان همکاری شانگهای یک سازمان سیاسی، اقتصادی، امنیتی و دفاعی در اوراسیا است که اکنون چین، روسیه، هند، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، پاکستان و ازبکستان اعضای اصلی آن به‌شمار می‌روند. این سازمان ۹ «شریک گفت‌وگو» نیز دارد که عربستان سعودی، قطر و ترکیه از آن جمله هستند.

• باید توجه داشت که این تصمیم‌گیری کابینه عربستان [یک شبه اتفاق نیفتاده و] در پی سال‌ها همکاری نزدیک میان پکن و ریاض در زمینه تولید و عرضه انرژی شکل گرفته است. به‌گونه‌ای که در طول یک سال گذشته چین با خرید حدود ۱٫۷۵میلیون بشکه نفت در روز واردکننده اصلی نفت عربستان سعودی است.

• در سال های اخیر، هم‌زمان با اینکه پکن و ریاض همکاری‌های اقتصادی‌شان را افزایش داده‌اند، حاکمان  عربستان سعودی کوشیده‌اند در اقتصاد خود تنوع ایجاد کنند و از تکیه بیش از اندازه بر نفت و گاز به سمت سرمایه‌گذاری در عرصه فناوری و پروژه های زیرساختی چین تغییر مسیر دهند.

• کشورهای عضو و همراه با سازمان همکاری شانگهای قصد دارند آگوست امسال «رزمایش مشترک ضد تروریسم» را در منطقه چلیابینسک روسیه برگزار کنند. این رزمایش بخشی از تلاش‌های دستاندرکاران این سازمان است تا در زمینه ارتقای امنیت و همکاری‌های منطقه‌ای گام بردارند.

• برخی کارشناسان معتقدند در پی امضای توافق‌نامه اخیر میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان که با میانجی‌گری چین انجام شد و با توجه به اعلام آمادگی عربستان برای پیوستن به گروه بریکس (BRICS) که تهران نیز پیش‌تر برای عضویت در آن اقدام کرده بود، به‌نظر می‌رسد پکن قصد ایجاد بلوکی منطقه‌ای دارد تا معادله هژمونی اقتصادی و سیاسی ایالات‌متحده را تغییر دهد.

شرح گزارش:

کابینه دولت عربستان سعودی به‌تازگی برای پیوستن به «سازمان همکاری شانگهای(SCO)» اقدام کرده است. بر اساس اعلام خبرگزاری دولتی عربستان (اس‌پی‌اِی)، دولت ریاض یادداشتی به مدیران سازمان همکاری شانگهای ارسال کرده و از قرار گرفتن در موقعیت «شریک گفت‌وگو» بر اساس آخرین تصمیم‌گیری هیات وزیران این کشور خبر داده است.

به نوشته رویترز، سازمان همکاری شانگهای اتحادیه‌ای سیاسی، اقتصادی و امنیتی است که در سال ۲۰۰۱ توسط روسیه، چین و تعدادی از جمهوری‌های استقلال‌یافته شوروی سابق در آسیای مرکزی تشکیل شده است. این سازمان قصد دارد به‌عنوان وزنه ایجاد تعادل قدرت در برابر نفوذ غرب در منطقه نقش‌آفرینی کند.

جمهوری اسلامی ایران نیز سال گذشته برای عضویت کامل اسنادی را امضا کرد. منابع آگاه به رویترز گفته‌اند پیوستن عربستان به سازمان همکاری شانگهای در جریان سفر دسامبر سال گذشته شی‌جین پینگ رییس‌جمهور چین به ریاض مورد بحث و بررسی دو طرف قرار گرفته است.

به‌نظر کارشناسان، عربستان سعودی و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس نگران هستند در مورد آن‌چه به‌عنوان خروج [ناگهانی و گسترده] ایالات‌متحده از منطقه مطرح شده است. این گروه از کشورها ایالات‌متحده را اصلی‌ترین کشور تضمین‌کننده امنیت‌شان می‌دانستند. خروج واشنگتن از خاورمیانه باعث شده است کشورهای عربی و به‌طور مشخص عربستان به سمت تنوع بخشیدن به شرکای اقتصادی و امنیتی‌شان حرکت کنند.

بر اساس گزارش سی‌ان‌بی‌سی، سازمان همکاری شانگهای یک سازمان سیاسی، اقتصادی، امنیتی و دفاعی در اوراسیا است که اکنون چین، روسیه، هند، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، پاکستان و ازبکستان اعضای اصلی آن به‌شمار می‌روند.

این سازمان ۹ «شریک گفت‌وگو» نیز دارد که عربستان سعودی، قطر و ترکیه از آن جمله هستند. اقدام عربستان سعودی برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای می‌تواند منافع ریاض را به سمت شرق سوق ‌دهد، در دوره‌ای که پکن نفوذ خود در خاورمیانه را به محک آزمون گذاشته و برآیند نهایی آن می‌تواند آسیب احتمالی به نفوذ ایالات‌متحده در این منطقه باشد.

البته منافع عربستان از مدت‌ها پیش با منافع اعضای اصلی سازمان همکاری شانگهای یعنی چین و روسیه در هم تنیده شده است. اکنون پکن بزرگ‌ترین شریک تجاری ریاض با تجارت دوجانبه به ارزش بیش از ۸۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به‌شمار می‌رود.

چین یکی از واردکنندگان اصلی و بزرگ نفت عربستان سعودی است. این دو کشور در بخش‌های پتروشیمی یکدیگر نیز نفوذ قابل‌توجهی پیدا کرده‌اند.

از جمله اینکه به‌تازگی آرامکو غول نفتی تحت کنترل دولت عربستان سعودی اعلام کرده سرمایه‌گذاری مشترک برای ساخت یک پالایشگاه و پتروشیمی با طرف چینی انجام داده است. این مجتمع قرار است در پانجین یکی از شهرهای شمال شرق چین، در کنار شرکت‌های نورین کو و گروه صنعتی پانجین شین‌چنگ ساخته شود.

جدا از این، ریاض متحد نزدیک روسیه در نحوه سیاست‌گذاری تولید نفت خام ائتلاف اوپک پلاس نیز به‌شمار می‌رود.

به گزارش میدل ایست مانیتور، اکنون ائتلاف سیاسی و امنیتی اوراسیا به‌عنوان بزرگ‌ترین سازمان منطقه‌ای جهان با ۸ عضو، ۴ کشور ناظر و چندین شریک گفت‌گو فعالیت می‌کند.

بر اساس اعلام میدل ایست بریفین، عربستان سعودی همگام با تحولات ژئوپلیتیکی که در حال شکل‌گیری در شرق است و در چرخشی استراتژیک با دوری از غرب، به سمت سازوکارها و فرصت‌های موجود در شرق تمایل پیدا می‌کند و از همین رو برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای عزم خود را جزم کرده است.

باید توجه داشت که این تصمیم‌گیری کابینه عربستان [یک شبه اتفاق نیفتاده و] در پی سال‌ها همکاری نزدیک میان پکن و ریاض در زمینه تولید و عرضه انرژی شکل گرفته است. به‌گونه‌ای که در طول یک سال گذشته چین با خرید حدود ۱٫۷۵میلیون بشکه نفت در روز واردکننده اصلی نفت عربستان سعودی است.

در مقابل، واردات نفت آمریکا از عربستان سعودی در سال گذشته به کم‌تر از ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت. در صورتی که تا سال ۲۰۱۶ [در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ] واردات نفت ایالات‌متحده از این پادشاهی در بیش‌تر زمان‌ها به بیش از یک میلیون بشکه در روز می‌رسید.

در سال های اخیر، هم‌زمان با اینکه پکن و ریاض همکاری‌های اقتصادی‌شان را افزایش داده‌اند، حاکمان  عربستان سعودی کوشیده‌اند در اقتصاد خود تنوع ایجاد کنند و از تکیه بیش از اندازه بر نفت و گاز به سمت سرمایه‌گذاری در عرصه فناوری و پروژه های زیرساختی چین تغییر مسیر دهند.

کشورهای عضو و همراه با سازمان همکاری شانگهای قصد دارند آگوست امسال «رزمایش مشترک ضد تروریسم» را در منطقه چلیابینسک روسیه برگزار کنند. این رزمایش بخشی از تلاش‌های دستاندرکاران این سازمان است تا در زمینه ارتقای امنیت و همکاری‌های منطقه‌ای گام بردارند.

در همین حال، سازمان همکاری شانگهای نیز در حال تحول است. هفته گذشته در مسکو بحث‌هایی در مورد تشکیل اتحاد بین سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کشورهای هم‌سود (مشترک المنافع) و برجام در جریان بود. موقعیتی که عربستان با آن موافق است.

برخی کارشناسان معتقدند در پی امضای توافق‌نامه اخیر میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان که با میانجی‌گری چین انجام شد و با توجه به اعلام آمادگی عربستان برای پیوستن به گروه بریکس (BRICS) که تهران نیز پیش‌تر برای عضویت در آن اقدام کرده بود، به‌نظر می‌رسد پکن قصد ایجاد بلوکی منطقه‌ای دارد تا معادله هژمونی اقتصادی و سیاسی ایالات‌متحده را تغییر دهد.