گروه «بریکس» با افزودن ایران و عربستان بازار انرژی جهان را قبضه خواهد کرد؟

مازیار شیبانی‌فر

• بریکس (BRICS) عنوان گروهی شامل پنج اقتصاد پیشرو نوپدید در جهان شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است. کشورهای بریکس نزدیک به ۴۲ درصد از جمعیت جهان، ۲۳ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و ۱۷ درصد از تجارت جهانی را در اختیار دارند.

• اکنون اعضای گروه بریکس درخواست عربستان و جمهوری اسلامی ایران برای پیوستن به این گروه را بررسی می‌کنند. پذیرش عربستان می‌تواند پی‌آمدهای جدی برای اقتصاد بین‌المللی و توازن قدرت در جهان داشته باشد.

• گروهی از کارشناسان بر این باورند که میانجی‌گری چین برای آشتی دوباره جمهوری اسلامی ایران و عربستان از یک سو و ارایه طرح ۱۲ ماده‌ای صلح میان روسیه و اوکراین از سوی دیگر، بخشی از اقدام‌های پیشرویی است که چین در جهت افزایش سطح همکاری‌های تجاری و اقتصادی در منطقه انجام می‌دهد که از جمله می‌تواند به تقویت بریکس بینجامد.

• به باور کارشناسان نیوزویک، توافق چین ممکن است هم‌تراز با توافق‌نامه ابراهیم در سال ۲۰۲۰ باشد. زیرا این توافق‌نامه سه جانبه نیز می‌تواند باعث کاهش درگیری‌ها از سوریه تا یمن شود.

• برخی کارشناسان در یو‌ اس گلد بیوریو معتقدند بعید است اعضای بریکس هم‌زمان جمهوری اسلامی ایران و عربستان را بپذیرند. برای اعضای این گروه، عربستان از هر نظر ارزشمندتر است. زیرا هم نفت بیش‌تری دارد و هم از حمایت دیگر اعضای اوپک بهره‌مند است.

• البته هدف اصلی اعلام شده توسط بریکس، برهم‌زدن هژمونی دلار ایالات‌متحده است. اگر عربستان، جمهوری اسلامی ایران و مصر توسط بریکس پذیرفته شوند، ممکن است دلار بازی [قدرت] را ببازد و چین این امکان را به‌دست بیاورد که [در صورت نیاز] شیر نفت خاورمیانه را بر روی آمریکا ببندد.

شرح گزارش:

بریکس (BRICS) عنوان گروهی شامل پنج اقتصاد پیشرو نوپدید در جهان شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است. این گروه در سال ۲۰۰۶ با هدف ارتقای همکاری‌های اقتصادی و توسعه‌ای اعضا تاسیس شده است. کشورهای بریکس نزدیک به ۴۲ درصد از جمعیت جهان، ۲۳ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و ۱۷ درصد از تجارت جهانی را در اختیار دارند.

به نوشته دیلی سکرام، در اکتبر ۲۰۲۲ محمد بن سلمان ولیعهد عربستان اعلام کرد این کشور قصد دارد به بریکس بپیوندد. اگر عربستان عضو این گروه شود، نفوذ اقتصادی و سیاسی بریکس به‌شدت افزایش خواهد یافت.

عربستان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان است و ورودش به این گروه می‌تواند ایجاد ارز جدید پیشنهادی روسیه به‌نام «ارز بریکس» را امکان‌پذیر کند؛ واحد پولی که پشتوانه آن طلا و نفت است و همین موضوع می‌تواند این ارز را به ارزشمندترین و باثبات‌ترین پول جهان تبدیل کند و هم‌زمان موقعیت دلار ایالات‌متحده در جهان را به‌خطر بیندازد.

در حالی که ایالات‌متحده نگران ورود سعودی‌ها به بریکس است، از پذیرش جمهوری اسلامی در این گروه نیز واهمه دارند. ایالات‌متحده که چندین دهه است با اعمال تحریم در زمینه به انزوا کشاندن ایران می‌کوشد و به اقتصاد این کشور آسیب‌های جدی زده است، پیوستن این کشور به بریکس را تضعیف تلاش‌های خود می‌داند.

اکنون اعضای گروه بریکس درخواست عربستان و جمهوری اسلامی ایران برای پیوستن به این گروه را بررسی می‌کنند. پذیرش عربستان می‌تواند پی‌آمدهای جدی برای اقتصاد بین‌المللی و توازن قدرت در جهان داشته باشد.

البته درباره ثبات [اقتصادی و سیاسی] اعضای بریکس نیز اما و اگرهایی وجود دارد: به‌ویژه درباره روسیه و برزیل. با آنکه گروه بریکس از بدو تاسیس تا کنون پیشرفت‌های چشم‌گیری داشته که از جمله آن ایجاد بانک توسعه با هدف تامین مالی پروژه‌های زیربنایی و افزایش همکاری‌های تجاری و اقتصادی کشورهای عضو است، اما جنگ در اوکراین و آشفتگی‌های اقتصادی برخی دیگر از کشورهای عضو می‌تواند به تدوام توسعه این گروه آسیب بزند.

گروهی از کارشناسان بر این باورند که میانجی‌گری چین برای آشتی دوباره جمهوری اسلامی ایران و عربستان از یک سو و ارایه طرح ۱۲ ماده‌ای صلح میان روسیه و اوکراین از سوی دیگر، بخشی از اقدام‌های پیشرویی است که چین در جهت افزایش سطح همکاری‌های تجاری و اقتصادی در منطقه انجام می‌دهد که از جمله می‌تواند به تقویت بریکس بینجامد.

تریتا پارسی معاون اجرایی موسسه کوئینسی در این باره به نیوزویک گفت: چینی‌ها نشان داده‌اند از جاه‌طلبی و توانایی ایفای نقش به‌عنوان میانجی در صحنه جهانی برخوردارند. در زمانه‌ای که ایالات‌متحده گرفتار درگیری‌های بسیاری است و توانایی محدودی برای ایفای نقش دیپلماتیک دارد، چین می‌تواند به‌عنوان کشوری صلح‌جو و نیروی ایجاد ثبات در جهان شناخته شود.

طی سال‌های اخیر منافع چین در خاورمیانه گسترده‌تر شده است؛ پکن در سال ۲۰۲۱ به تهران قول داد تا ۴۰۰ میلیارد دلار در صنعت نفت و پتروشیمی ایران سرمایه‌گذاری کند. چین همچنین بزرگ‌ترین شریک تجاری و یکی از بزرگ‌ترین وارد‌کنندگان نفت عربستان است.

عمار مالیک پژوهشگر ارشد موسسه تحقیقات جهانی ویلیام و مری در ویرجینیا معتقد است: طرح آشتی جمهوری اسلامی و عربستان توسط چین، برای هر سه طرف بُرد به‌شمار می‌رود. عربستان می‌کوشد بر برنامه اصلاحات اقتصاد داخلی و کنار گذاشتن درگیری‌های منطقه‌ای تمرکز کند و جمهوری اسلامی در تلاش است با اعتراض‌های داخلی کنار بیاید و به اقتصادش سر و سامان بدهد. چین نیز برای خروج تهران از تحریم تلاش می‌کند.

به باور کارشناسان نیوزویک، توافق چین ممکن است هم‌تراز با توافق‌نامه ابراهیم در سال ۲۰۲۰ باشد. زیرا این توافق‌نامه سه جانبه نیز می‌تواند باعث کاهش درگیری‌ها از سوریه تا یمن شود.

نادر هاشمی مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشگاه دنور گفت: نفوذ ایالات‌متحده و به‌طور کلی غرب در منطقه [خاورمیانه] کاهش یافته است و با احتیاط باید بپذیریم اکنون چین بازیگر اصلی است. البته اگر در سال ۲۰۲۴ جمهوری‌خواهان کاخ سفید را بازپس‌ بگیرند، ممکن است ورق برگردد. همان‌گونه که بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ عربستان از اعمال فشار و دشمنی با جمهوری اسلامی حمایت می‌کرد.

به نوشته نیویورک تایمز، [در دوره ترامپ] زمانی که واشنگتن برای گسترش پیمان ابراهیم تلاش می‌کرد، شرط ریاض برای عادی‌سازی روابط [سیاسی و اقتصادی] با اسراییل دریافت تضمین‌های [سفت و سخت] امنیتی از آمریکا بود. ارایه کمک برای توسعه برنامه هسته‌ای غیرنظامی و ایجاد محدودیت‌های کمتر در زمینه فروش از سوی ایالات‌متحده به عربستان، بخشی از خواسته‌های حاکمان ریاض به‌شمار می‌رود.

البته برخی کارشناسان در یو‌ اس گلد بیوریو معتقدند بعید است اعضای بریکس هم‌زمان جمهوری اسلامی ایران و عربستان را بپذیرند. برای اعضای این گروه، عربستان از هر نظر ارزشمندتر است. زیرا هم نفت بیش‌تری دارد و هم از حمایت دیگر اعضای اوپک بهره‌مند است.

هر چند، پس از نشست فوریه جمهوری اسلامی در چین، روزنامه دولتی ایران اعلام کرد این کشور اکنون یکی از اعضای بریکس است؛ بریکس نیز این ادعا را تایید یا رد نکرده است. یک هفته پس از انتشار این مطلب و چند روز پس از مانور دریایی مشترک بین اعضای بریکس، برزیل به دو ناو جنگی نیروی دریایی جمهوری اسلامی اجازه داد در ریودوژانیرو پهلو بگیرند؛ با وجود همه فشارهایی که از سوی واشنگتن برای انجام‌نشدن این اقدام به‌کار گرفته شد.

البته هدف اصلی اعلام شده توسط بریکس، برهم‌زدن هژمونی دلار ایالات‌متحده است. اگر عربستان، جمهوری اسلامی ایران و مصر توسط بریکس پذیرفته شوند، ممکن است دلار بازی [قدرت] را ببازد و چین این امکان را به‌دست بیاورد که [در صورت نیاز] شیر نفت خاورمیانه را بر روی آمریکا ببندد. حال باید دید جهان تا چه اندازه آمادگی لازم برای رویداد مهم دلارزدایی را دارد.