پاتریک وینتور
گاردین
- تمامی نشانه‌های نزدیکی واقعی جمهوری اسلامی و سعودی‌ها دیده می‌شود: اکنون پرسش کلیدی این است که آیا بادهای موافق تغییر و آشتی در دیگر نقاط خاورمیانه نیز خواهد وزید و قفل درگیری‌ها در یمن، لبنان، عراق، سوریه و حتی اسراییل را باز می‌کند؟
- سینزیا بیانکو پژوهشگر شورای روابط خارجی اروپا معتقد است هر چند این قرارداد واقعی است، اما در عین حال بسیار شکننده به‌نظر می‌رسد. زیرا بر سر کار آمدن یک رییس‌جمهور جمهوری‌خواه در ایالات‌متحده یا حمله اسراییل به ایران می‌تواند سریع این شرایط را برهم بزند.
- ریاض دست‌کم یک دهه است که در رابطه با واشنگتن احساس امنیت نمی‌کند. بر همین اساس، شاهزاده محمد بن‌سلمان تصمیم گرفت عربستان را از خط آتش دور کند. یعنی اگر اسرایيل تصمیم گرفت به تاسيسات هسته‌ای ايران حمله کند، با اعلام بی‌طرفی پای خود را از این قضیه بیرون بکشد.
- یمن جایی است که به‌نظر می‌رسد سعودی‌ها برای پایان‌دادن به جنگ در آن بسیار مشتاقند. البته رقابت بین جنبش حوثی‌ها و دولت شناخته‌شده از نظر مجمع‌های بین‌المللی و نیروهای جدایی‌طلب جنوبی، ریشه در خود یمن دارد.
- به‌نظر می‌رسد عربستان سعودی با هدف کمک جمهوری اسلامی به آرام‌کردن یمن حاضر شده است روابطش با بشار اسد را ترمیم کند.
- لبنان دیگر کشوری است که احتمال دارد از پایان یافتن رقابت سعودی‌ها و جمهوری اسلامی سود ببرد، اما هنوز جناح‌های مورد حمایت عربستان و جمهوری اسلامی موفق نشده‌اند بر سر تعیین جانشین توافق کنند.
- این خبرها برای بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسراییل به‌صورت بالقوه فاجعه‌بار است. به‌این خاطر که وی تصور می‌کرد پیمان‌نامه ابراهیم می‌تواند روابط تل‌آویو و ریاض را عادی‌سازی کند، اما اکنون می‌بیند که ریاض در حال عادی‌سازی روابطش با دشمنان اسراییل یعنی جمهوری اسلامی، سوریه و حتی حماس است.
- نتانیاهو به‌تازگی به سی‌ان‌بی‌سی گفته است: «کسانی که با جمهوری اسلامی متحد می‌شوند، شریک بدبختی‌ها خواهند بود. به لبنان، یمن، سوریه و عراق نگاه کنید؛ ۹۵ درصد مشکلات خاورمیانه زیر سر جمهوری اسلامی است.»
شرح گزارش:
اکنون پرسش کلیدی این است که آیا بادهای موافق تغییر و آشتی در دیگر نقاط خاورمیانه نیز خواهد وزید و قفل درگیری‌ها در یمن، لبنان، عراق، سوریه و حتی اسراییل را باز می‌کند؟ درگیری‌هایی که توسط ۲ رقیب سرسخت منطقه‌ای یعنی تهران و ریاض در دیگر کشورهای جهان شدت یافته یا تداوم پیدا کرده است.
سینزیا بیانکو پژوهشگر شورای روابط خارجی اروپا معتقد است هر چند این قرارداد واقعی است، اما در عین حال بسیار شکننده به‌نظر می‌رسد. زیرا بر سر کار آمدن یک رییس‌جمهور جمهوری‌خواه در ایالات‌متحده یا حمله اسراییل به ایران می‌تواند سریع این شرایط را برهم بزند.
این توافق می‌تواند موجب کاهش نفوذ واشنگتن در خاورمیانه، تضعیف موضع اسراییل، بازگشت رییس‌جمهور سوریه به جمع کشورهای عربی، گسترش بلندمدت بازار جدیدی برای فروش انرژی عربستان و پایان‌دادن به انزوای اقتصادی جمهوری اسلامی شود، اما به باور رییس تحقیقات خاورمیانه برای گروه اوراسیا، حتی با وجود میانجی‌گری چین، روابط جمهوری اسلامی و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از دوران رودررویی، به دوره اختلاف‌نظر، رقابت و همکاری وارد می‌شود.
ریاض دست‌کم یک دهه است که در رابطه با واشنگتن احساس امنیت نمی‌کند. حاکمان ریاض حمایت باراک اوباما از بهار عربی را نادرست خواندند و برای شکل‌نگرفتن برجام کوشیدند، اما سیاست فشار حداکثری ترامپ بر ایران باب میل عربستان بود.
البته باور و اعتماد عربستان به ایالات‌متحده در همان دوران ترامپ وقتی فرو ریخت که سپتامبر ۲۰۱۹ حوثی‌های یمن با موشک‌های ایرانی آرامکو را هدف قرار دادند و ترامپ برای دفاع از ریاض جلو نیامد و سیاستمداران سعودی را شوکه کرد. می ۲۰۱۹ نیز وقتی ۴ کشتی تجاری امارات‌متحده عربی در دریای عمان هدف حمله قرار گرفت، متحدان عرب از بی‌تفاوتی غرب به‌شدت آزرده خاطر شدند.
بر همین اساس، شاهزاده محمد بن‌سلمان تصمیم گرفت عربستان را از خط آتش دور کند. یعنی اگر اسرایيل تصمیم گرفت به تاسيسات هسته‌ای ايران حمله کند، با اعلام بی‌طرفی پای خود را از این قضیه بیرون بکشد. ریاض حتی با پیش فرستادن امارات [برای برقراری رابطه دوستانه با جمهوری اسلامی] سعی می‌کند بر توسعه اقتصادی عربستان تمرکز کند.
رقابت بین سعودی‌ها و جمهوری اسلامی ممکن است بسیاری از درگیری‌های موجود در منطقه را آرام کند، اما به آنها پایان نخواهد داد. با این حال، یمن جایی است که به‌نظر می‌رسد سعودی‌ها برای پایان‌دادن به جنگ در آن بسیار مشتاقند. چون می‌دانند هر کدام از موشک‌های حوثی‌ها می‌تواند ۵۰۰ میلیون دلار هزینه اضافی بیمه روی دست آنها بگذارد.
البته رقابت بین جنبش حوثی‌ها و دولت شناخته‌شده از نظر مجمع‌های بین‌المللی و نیروهای جدایی‌طلب جنوبی، ریشه در خود یمن دارد. دینا اسفندیاری تحلیل‌گر خاورمیانه در گروه بین‌المللی بحران معتقد است: جمهوری اسلامی به‌طور کامل بر حوثی‌ها کنترل ندارد. بنابراین تهران در چارچوب نفوذ خود می‌تواند عمل کند.
به‌نظر می‌رسد عربستان سعودی با هدف کمک جمهوری اسلامی به آرام‌کردن یمن حاضر شده است روابطش با بشار اسد را ترمیم کند. ریاض مدعی است عادی‌سازی روابط با دمشق می‌تواند به تقویت نهادهای سوریه‌ای برای بازیابی راه‌های نفوذ و کنترل شبکه‌های تولید و فروش موادمخدر برون‌مرزی به‌کار گرفته شود.
البته همچنان مبهم است که دمشق برای عادی‌سازی روابطش با ساکنان مناطق خارج از کنترل دولت سوریه چه راهی در پیش خواهد گرفت. اسد از ترکیه خواسته است شمال سوریه را ترک کند و از حمایت شبه‌نظامیان در استان ادلب دست بردارد، اما آنکارا نمی‌خواهد بدون دریافت تضمین در مورد فعالیت کردهای سوریه در مرزهای نزدیک به ترکیه، این منطقه را ترک کند. ایالات‌متحده مصمم است کردها سهمی از منابع نفت و گاز سوریه داشته باشند و شرایطی همانند الگوی عراق [در اربیل] ایجاد کند.
لبنان دیگر کشوری است که احتمال دارد از پایان یافتن رقابت سعودی‌ها و جمهوری اسلامی سود ببرد. از زمان به‌پایان رسیدن دوره ریاست‌جمهوری میشل عون در اکتبر ۲۰۲۲ تا کنون، لبنان رییس‌جمهور نداشته است. بر اساس قانون یک مسیحی مارونی باید این پست را در اختیار داشته باشد، اما هنوز جناح های مورد حمایت عربستان و جمهوری اسلامی موفق نشده‌اند بر سر تعیین جانشین توافق کنند.
گروه قدرتمند حزب‌الله مورد حمایت جمهوی اسلامی همچنان از سلیمان فرنجیه دوست نزدیک اسد حمایت می‌کند، اما حزب جنبش امل به رهبری نبیه بری رییس پارلمان لبنان که زیر نفوذ عربستان سعودی است، حاضر به حمایت از وی نیست.
این خبرها برای بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسراییل به‌صورت بالقوه فاجعه‌بار است. به‌این خاطر که وی تصور می‌کرد پیمان‌نامه ابراهیم می‌تواند روابط تل‌آویو و ریاض را عادی‌سازی کند، اما اکنون می‌بیند که ریاض در حال عادی‌سازی روابطش با دشمنان اسراییل یعنی جمهوری اسلامی، سوریه و حتی حماس است.
دیدار مقام‌های ارشد حماس از ریاض برای نخستین بار از سال ۲۰۱۵ و تبدیل‌شدن عربستان به «شریک گفت‌وگو» در سازمان همکاری شانگهای که جمهوری اسلامی جایگاه ناظر را دارد بر نگرانی‌های اسراییل می‌افزاید.
نتانیاهو به‌تازگی به سی‌ان‌بی‌سی گفته است: «کسانی که با جمهوری اسلامی متحد می‌شوند، شریک بدبختی‌ها خواهند بود. به لبنان، یمن، سوریه و عراق نگاه کنید؛ ۹۵ درصد مشکلات خاورمیانه زیر سر جمهوری اسلامی است.»
شاید دو سال پیش عربستان سعودی با این ارزیابی موافق بود، اما به‌نظر می‌رسد حالا تصمیم گرفته است به جای رویارویی با جمهوری اسلامی – به شیوه اسراییل – مسیر دیگری را انتخاب کند.