مازیار شیبانی‌فر
- سیاست «دلارزدایی» از تجارت جهانی طی چند سال گذشته مطرح شده است. چین و هند نیز می‌کوشند ارزهای‌شان را جهانی کنند. از سوی دیگر، برخی کشورها از این بیم دارند که دلار با بهره‌گیری از اهرم تحریم اقتصادی، به‌صورت دایمی تبدیل به ابزار سیاسی برای شیوه‌ای از «دولت‌سازی» شود.
- بر اساس اعلام موسسه یورو وایزن، اکنون ۵۸ درصد از ذخیره ارزی جهان به دلار ایالات‌متحده اختصاص یافت است که در مقایسه با سال ۲۰۰۱ که سهم دلار ۷۳ درصد بود، نشان‌دهنده از میان رفتن «ذخیره ارزی هژمونیک غالب» است.
- به‌تازگی شرکت ملی نفت فلات قاره چین و شرکت توتال انرژایز فرانسه نخستین قرارداد انرژی خود با استفاده از یوان را بستند. عربستان سعودی نیز سال گذشته اشاره کرد که ممکن است مبادله‌های نفتی به یوان را آغاز کند.
- از زمان حمله روسیه به اوکراین، سهم یوان در زمینه تامین مالی تجاری بیش از دو برابر شده است. یعنی سهم این ارز در سیستم بانکی سوییفت (انجمن جهانی ارتباط‌های مالی بین بانکی در سراسر جهان) از کمتر از ۲ درصد در فوریه ۲۰۲۲ به حدود ۴٫۵ درصد در فوریه ۲۰۲۳ جهش یافته است.
- در مقام مقایسه، در زمینه تامین مالی تجارت جهانی سهم یورو ۶ درصد و سهم دلار ایالات‌متحده بیش از ۸۴ درصد است. با توجه به اینکه چین بیش‌ترین سهم از تجارت کالا در جهان را به خود اختصاص داده، همچنان سهم یوان از تامین مالی تجارت جهانی اندک است.
- تداوم کاهش ارزش دلار و رشد تجارت چین شاید باعث مهار بخشی از تَک‌تازی دلار شود، اما این ایده که دلار نفتی مرده است، دور از ذهن به‌نظر می‌رسد. زیرا بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان همانند عربستان سعودی و امارات‌متحده عربی همچنان با دلار معامله می‌کنند.
- به گفته پیتر سی اِرِل اقتصاددان شناخته شده جهانی، بزرگی اقتصاد ایالات‌متحده و گستردگی روابط تجاری این کشور با جهان یکی از اصلی‌ترین مانع‌های کنار گذاشتن دلار از دادوستد جهانی است. جدا از اینکه تغییر ارز جهانی نیازمند هزینه‌های بسیار زیاد و دست‌کم ده‌ها سال است؛ اگر نگوییم چندین نسل.
- یادداشت اِرِل در حالی منتشر می‌شود که چین فعالانه با کشورهایی همانند قزاقستان، پاکستان، لائوس و برزیل برای استفاده از یوان برای مبادله‌های برون‌مرزی و جایگزین کردن ارز این کشور با دلار قراردادهایی بسته است.
شرح گزارش:
به گزارش بلومبرگ، اکنون سهم دلار ایالات‌متحده در صندوق‌های ذخیره ارزی جهان نسبت به سال گذشته در مجموع نزدیک به 10 برابر کمتر شده است. همچنین دلار نسبت به سال ۲۰۱۶ حدود ۱۱ درصد از سهمش در بازارهای ارز جهانی را از دست داده است؛ این کاهش دو برابر سال ۲۰۰۸ است.
در سال گذشته دلار آمریکا با رشد ۱۶ درصدی در جهان مواجه شد. زیرا آغاز درگیری نظامی در اوکراین به افزایش تورم جهانی کمک کرد که در نتیجه افزایش گسترده سود بانکی را به همراه داشت، اما دلار سال ۲۰۲۲ را با رشد ۶ درصدی به پایان رساند.
بر اساس اعلام موسسه یورو وایزن، اکنون ۵۸ درصد از ذخیره ارزی جهان به دلار ایالات‌متحده اختصاص یافت است که در مقایسه با سال ۲۰۰۱ که سهم دلار ۷۳ درصد بود، نشان‌دهنده از میان رفتن «ذخیره ارزی هژمونیک غالب» است.
البته به باور برخی از کارشناسان، نقش دلار به‌عنوان یک ارز بین‌المللی فراگیر به این زودی‌ها به چالش جدی کشیده نخواهد شد. زیرا کشورهای در حال توسعه به‌خاطر وابستگی به بازارهای مالی بزرگ جهان، هنوز از توانمندی کافی برای کنار گذاشتن دلار در دادوستدهای بین‌المللی برخوردار نیستند. گرچه ممکن است روزی فرا برسد که کشورهای جهان فعالانه استفاده از دلار را کنار بگذارند.
به گزارش ایژیا تایمز، چند سالی است صحبت از کنار گذاشتن دلار یا دست‌کم کاهش استفاده از آن و جایگزینی دیگر ارزهای جهان مطرح شده است. آخرین مورد هفته گذشته بود: زمانی که لولا داسیلوا رییس‌جمهور برزیل خواهان ایجاد واحد پولی بریکس شد.
چند روز پیش‌تر نیز انور ابراهیم نخست‌وزیر مالزی گفته بود هیچ علتی برای ادامه وابستگی کشورش به دلار وجود ندارد.
آمار جهانی نشان می‌دهد فوریه امسال دادوستد با یوان چین افزایش یافته است. بیش‌ترین میزان مبادله با پول رسمی چین توسط روسیه انجام شده است. در اصل با گسترش اقتصاد چین و ادامه قطبی‌شدن ژئوپلتیک جهانی، احساس می‌شود یوان می‌تواند تهدیدی برای سلطه دلار باشد.
به‌تازگی شرکت ملی نفت فلات قاره چین و شرکت توتال انرژایز فرانسه نخستین قرارداد انرژی خود با استفاده از یوان را بستند. عربستان سعودی نیز سال گذشته اشاره کرد که ممکن است مبادله‌های نفتی به یوان را آغاز کند.
البته در حالی که احتمال افزایش استفاده از یوان برای برخی دادوستدهای مالی امکان‌پذیر است، اما جهانی‌شدن آن به‌خاطر کنترل سرمایه با استفاده از دلار و نبود امکان تبدیل حساب ارزی به سرمایه کلان و وجود مشکلاتی در زمینه آزادسازی بخش مالی با استفاده از یوان، همچنان رقیب جدی برای دلار ایالات‌متحده در آینده قابل پیش‌بینی به‌شمار نمی‌رود.
بر اساس گزارش فایننشال تایمز، از زمان حمله روسیه به اوکراین، سهم یوان در زمینه تامین مالی تجاری بیش از دو برابر شده است. یعنی سهم این ارز در سیستم بانکی سوییفت (انجمن جهانی ارتباط‌های مالی بین بانکی در سراسر جهان) از کمتر از ۲ درصد در فوریه ۲۰۲۲ به حدود ۴٫۵ درصد در فوریه ۲۰۲۳ جهش یافته است.
در مقام مقایسه، در زمینه تامین مالی تجارت جهانی سهم یورو ۶ درصد و سهم دلار ایالات‌متحده بیش از ۸۴ درصد است. با توجه به اینکه چین بیش‌ترین سهم از تجارت کالا در جهان را به خود اختصاص داده، همچنان سهم یوان از تامین مالی تجارت جهانی اندک است.
اکنون رمزارزها نیز رقیبی برای دلار به‌شمار نمی‌روند. بیت کوین که به سختی برای برخی دادوستدهای مالی استفاده می‌شود، حد فاصل سال‌های ۲۰۲۱ تا اواخر ۲۰۲۲ نزدیک به ۷۵ درصد از ارزش خود را از دست داد و در سال پیشِ رو اندکی بهبود یافته است.
تداوم کاهش ارزش دلار و رشد تجارت چین شاید باعث مهار بخشی از تَک‌تازی دلار شود، اما این ایده که دلار نفتی مرده است، دور از ذهن به‌نظر می‌رسد. زیرا بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان همانند عربستان سعودی و امارات‌متحده عربی همچنان با دلار معامله می‌کنند.
به گفته پیتر سی اِرِل اقتصاددان شناخته شده جهانی در گفت‌وگو با بیزنس اینسایدر، پروژه دلارزدایی آغاز شده است. زیرا برخی از دادوستدهای تجاری جهان توسط رقیبان ایالات‌متحده با ارزهای دیگر انجام می‌شود. قرارداد ماه گذشته چین و برزیل برای تسویه تجاری به ارزهای کشورهای خودشان جدیدترین نمونه از روند رو به رشد دلارزدایی است.
پیتر اِرِل هفته گذشته در وب‌سایت انستیتو تحقیقات اقتصادی آمریکا نوشت استفاده از دلار در «جنگ اقتصادی» و نیز «سیاست‌گذاری‌های پراشتباه پولی در ایالات‌متحده» دیگر کشورهای جهان را در زمینه استفاده از دلار دچار تردید می‌کند.
وی به این موضوع اشاره کرد که بزرگی اقتصاد ایالات‌متحده و گستردگی روابط تجاری این کشور با جهان یکی از اصلی‌ترین مانع‌هایی است که جلوی کنار گذاشتن دلار از دادوستد جهانی را می‌گیرد. جدا از اینکه تغییر ارز جهانی نیازمند هزینه‌های بسیار زیادی است که به‌نظر می‌رسد چنین تغییری دست‌کم ده‌ها سال طول می‌کشد؛ اگر نگوییم چندین نسل.
یادداشت اِرِل در حالی منتشر می‌شود که چین فعالانه با کشورهایی همانند قزاقستان، پاکستان، لائوس و برزیل برای استفاده از یوان برای مبادله‌های برون‌مرزی و جایگزین کردن ارز این کشور با دلار قراردادهایی بسته است.