مدریت بحران، اقدامات ضروری پس از فجایع طبیعی و همکاری نیروهای امداد رسانی، با سایر ارگان های دولتی و نهاد های مدنی در زمان بحران حوزه هایی بود که در مدت کارم در دفتر سازمان ملل متحد در ایران روی آنها کار میکردم.
از آنجا كه ايران هميشه كشوري در معرض بلاياي طبيعي بوده، دفتر سازمان ملل سعی میکرد که دوره های آموزشی لازم را برای مسئولین دولتی و غیر دولتی برگزار کند تا مدیران کشور بتوانند سطح علمی و ظرفیت عملی خود را با استفاده از ابزار و اطلاعات به روز سازمان ملل ارتقا دهند.متاسفانه ذهنیت غالب مسئولین و نهاد ها طوری نبود که قرار است روزی بلای طبیعی مانند سیل گلستان و شیراز اتفاق بیفتد. چنین تصوری وجود داشت که کار جدی ستاد بحران پس از بحران شروع می شد و اهمیت زیادی به آمادگی و مقاوم سازی داده نمی شد (ذهنیت پسا بحرانی). شهرداری ها از تهران بزرگ تا شهرستان های کوچک نظرات کارشناسی مهندسان شهرسازی، جنگل داری، مدریت منابع طبیعی و اکولوژی را در دستور کار و اولویت برنامه ها قرار نمی دادند. به جای پرداختن به مقاوم سازی و آمادگی برای بحران و بلایای طبیعی صدور مجوز های ساخت بی رویه در اولویت بود تا بلدوزر ها و لودر ها تیشه به ریشه طبیعت بزنند. هرچند باید خاطر نشان کرد که نیرو های جوان تر پس از تجربه های تلخ بلایای طبیعی و حوادث غیر طبیعی اخیر کمی جدی تر به این مسئله نگاه می کردند.یکی از چالش های اصلی در مدیریت بحران ایجاد هماهنگی مناسب میان گروه های مختلف جست و جو و نجات مانند هلال احمر، سازمان مدریت بحران، شهرداری، و نیروهای نظامی بود. اما در کنار نیروهای امداد همواره مردم دلسوزی هم هستند که داوطلبانه به صحنه می آیند تا در حد توانشان کمک رسانی کنند. ولی از آنجا که جست و جو و نجات کار کاملا حرفه ای و تخصصی است حضور مردم عادی در صحنه که عموما احساسی نیز عمل می کنند نه تنها کمک کننده نیست بلکه کار را برای مسئولین و نیروهای امدادی دشوار تر می کند.
به همین دلیل باید با آگاهی رسانی و آموزش مردم و مخصوصا شخصیت های شناخته شده (سلبریتی ها) را تشویق کرد که با فعالیت های دیگر نقش مثبتی در مدریت بحران ایفا کنند. ۳ اقدام ساده که مردم و شخصیت های شناخته شده باید به آنها بیشتر توجه کنند:
۱- موثرترین کمکی که مردم در خارج از مناطق آسیب دیده برای کمک رسانی میتوانند انجام دهند راه اندازی کمپین برای جمع آوری کمک های مالی به منظور تامین منابع بیشتر برای نهاد های معتبر و مسئول مانند هلال احمر است.
۲- مردم، شخصیت های شناخته شده و نهاد های غیر دولتی میتوانند در اطلاع رسانی مناسب و اشتراک گذاری محتوای آموزشی مربوط به حوادث طبیعی از طریق فضای مجازی به خصوص در ناحیه هایی که در معرض بلایای طبیعی قرار دارند کمک کنند.
۳- دوری از سیاسی کردن بحران بویژه در روزهای اولیه که تمرکز دستگاه ها باید روی امداد رسانی و عملیات نجات باشد. سوء استفاده از شرایط بحران برای منافع سیاسی و جناحی موجب تضعیف نهاد های مسئول و نا امیدی مردم در زمان بحران می شود.متاسفانه در ایران به مورد سوم به هیچ عنوان توجه نمیشود و حاصلی جز نا امیدی بیشتر مردم و تضعیف دستگاه های کمک رسانی ندارد. بلایای طبیعی در همه جای دنیا اتفاق می افتد و مردم حداقل در آن زمان اکثرا سیاست را کنار می گذارند و به کمک آسیب دیدگان می روند. همین تابستان گذشته در هند سیلی بی سابقه آمد و جان ۴۰۰ نفر را گرفت، ۲ میلیون نفر را بی خانمان کرد و ۲.۷ میلیارد دلار خسارت به بار آورد. همه دست به دست هم دادند و به دولت و نهاد های مسئول یاری رساندند که بحران هر چه سریع تر مدریت شود. از آن مهمتر، پس از مدریت بحران به دولت فشار آوردند که سیاست بلند مدتی در قبال قربانیان و مالباختگان این حادثه طبیعی اتخاذ کند که زندگیشان هر چه سریع تر به روال سابق بازگردد.در ایران اما، سریعا مسائل مربوط به مدیریت بحران سیاسی-جناحی می شوند و متاسفانه بعد از گذشت زمان کوتاهی از فاجعه، مشکلات و ضعفها به سرعت فراموش می شوند. به جای پرداختن به مسائل حاشیه ای و دامن زدن به شایعات، مردم و چهره های شناخته شده (سلبریتی ها) باید دولت، شهرداری و نهاد های مسئول را موظف کنند که پاسخگوی سیاستگذاری های غلط و کوتاه مدتشان باشند. باید به دولت و مجلس فشار آورد که بودجه سازمان مدریت بحران، هلال احمر، و دیگر نهاد های مسئول را افزایش دهد. باید به جای استقبال از فوتبالیست ها و سلبریتی ها برای بازسازی، مقاوم سازی و رسیدگی به وضع معیشتی مردم در مناطق بحران زده، پیگیر نهاد های مسئول شد که به وظیفه قانونی و تخصصی خود عمل کنند. اگر غیر از این باشد، در آینده نه چندان دور باز هم شاهد فجایع بیشتر و نواقص بسیار در مدیریت بحران در ایران خواهیم بود.
یونس زنگی آبادی، نایب رئیس موسسه صلح و دیپلماسی.