مازیار شیبانی‌فر
شاخص آزادی مطبوعات جهان در سال 2021 که توسط گزارش‌گران بدون مرز (RSF) تهیه شده است، نشان می‌دهد در 73 درصد از 180 کشوری که در این رتبه‌بندی قرار گرفته‌اند، فعالیت روزنامه‌نگاران به طور کامل یا تا حدودی مسدود شده است.
بر اساس شاخص امسال، از میان 180 کشوری که مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند، حرفه روزنامه‌نگاری در 73 کشور به طور کامل مسدود یا با مانع جدی مواجه شده و در 59 کشور دیگر محدودیت‌هایی برای اهالی این حرفه به‌وجود آمده است.
این کشورها به عنوان محیط‌های “بسیار نامناسب”، “نامناسب” یا “مشکل‌ساز” برای آزادی مطبوعات طبقه‌بندی می‌شوند و بر همین اساس در نقشه آزادی مطبوعات جهانی با رنگ‌های سیاه، قرمز یا نارنجی مشخص شده‌اند.
داده‌ها از وضعیت وخیم گسترده دسترسی مردم به اطلاعات و افزایش موانع پوشش اخبار حکایت دارد. از همه‌گیری به عنوان زمینه‌ای برای جلوگیری از دسترسی روزنامه‌نگاران به منابع اطلاعاتی و گزارش‌گیری استفاده شده است. بر همین اساس، روزنامه‌نگاران برای تحقیق و تهیه گزارش‌های حساس در آسیا، خاورمیانه و اروپا با دشواری مواجه هستند.
برجسته‌ترین‌ها در این رده‌بندی
نروژ برای پنجمین سال پیاپی در رتبه نخست این شاخص قرار دارد؛ با وجود این‌که رسانه‌های این کشور از دسترسی نداشتن به اطلاعات دولتی در مورد همه‌گیری گلایه‌مندند.
فنلاند به نسبت سال گذشته موقعیت خود را در جایگاه دوم حفظ کرده است، در حالی که سوئد رتبه سوم خود را که سال گذشته به دانمارک واگذار کرده بود را امسال پس گرفت. کارستاریکا، هلند، جامائیکا، زلاندنو، پرتغال و سوییس رتبه‌های پنجم تا دهم این ارزیابی را به خود اختصاص داده‌اند.
امسال تنها 12 کشور از 180 کشور این فهرست (حدود 7 درصد) می‌توانند ادعا کنند که فضای مطلوبی برای روزنامه‌نگاری فراهم کرده‌اند. آلمان کشوری است که امسال از قرار گرفتن در رده “خوب” محروم شده است. به این خاطر که روزنامه‌نگاران در جریان اعتراض به محدودیت‌های همه‌گیری مورد حمله هواداران افراط‌گرایی و نظریه توطئه قرار گرفتند.
بلژیک، ایرلند، آلمان، کانادا، استونی، ایسلند، اتریش، اروگوئه، سورینام و لوگزامبورگ رده‌های یازدهم تا بیستم جدول ارزیابی سازمان گزارش‌گران بدون مرز را به خود اختصاص داده‌اند.
در میان کشورهای منطقه آمریکای شمالی، کانادا با قرار گرفتن در جایگاه چهاردهم این رده‌بندی به نسبت ایالات متحده که در رده 44 و مکزیک که در رده 143 قرار دارند، در زمینه آزادی رسانه‌ها و حمایت از روزنامه‌نگاران از شرایط بسیار بهتری برخوردار است.
در دولت ترامپ به دلیل حمله به حدود 400 روزنامه‌نگار و دستگیری 130 تن از اعضای رسانه‌ها، آمریکا به رده 44 سقوط کرد. برزیل با سقوط 4 پله‌ای به گروه کشورهای قرمز رنگ با طبقه‌بندی “نامناسب” پیوست. هندوستان در رده 142 و روسیه در رده 150 در همین گروه جای دارند. روسیه به خاطر برخوردهایی که با آلکسی ناوالنی، منتقد مشهور دولت داشته، در این رده جای گرفته است.
چین که همچنان سانسور و نظارت بر فضای اینترنت را به سطح بی‌سابقه‌ای رسانده، با قرار گرفتن در رده 177، در نقشه آزادی مطبوعات جهان با رنگ سیاه نشان داده شده است. درست در زیر چین، ترکمنستان رده 178 و کره شمالی رده 179 را در اختیار دارند.
کشوری که در سال 2021 بیشترین سقوط را تجربه کرد، مالزی است که اکنون با 18 پله سقوط نسبت به جایگاه سال گذشته‌اش، در رده 119 جای دارد. کومور و السالوادور نیز سقوط چشمگیری در این رده‌بندی داشته‌اند و اکنون به ترتیب در رده 84 و 82 قرار دارند.
در آفریقا برخی کشورها با بهبود شرایط فعالیت روزنامه‌نگاران، از جایگاه بهتری نسبت به رده‌بندی سال گذشته سازمان گزارش‌گران بدون مرز برخوردار شده‌اند. بروندی، سیرالئون و مالی که به ترتیب در جایگاه 147، 75 و 99 قرار دارند، پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند.
تعدادی از کشورهای اروپایی همانند آلمان، فرانسه، ایتالیا، لهستان، یونان، صربستان و بلغارستان به دلیل حمله علیه روزنامه‌نگاران و دستگیری‌های خودسرانه، امسال در این رده‌بندی سقوط را تجربه کرده‌اند.
در آسیا و اقیانوسیه “ویروس سانسور” گسترش قابل‌توجهی داشته است؛ به ویژه در هنگ کنگ که اکنون در رده 80 قرار دارد. استرالیا نیز در پله 25 این رده‌بندی جا گرفته است.
در منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی (MENA) الجزایر رتبه 146، مراکش 136، عربستان 170، مصر 166، ایران 174 و سوریه 173 را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، اریتره با قرار گرفتن در رده 180 در قعر این جدول قرار دارد.