مازیار شیبانی‌فر
خبر بی‌نهایت تلخ و تکان‌دهنده بود. خانواده پناه‌جوی ایرانی در میان امواج خروشان دریا جان باختند. این اتفاق تازه‌ای نیست و خبرهای بسیاری از این دست در جهان منتشر می‌شود، اما نکته اساسی این است که این اتفاق‌های جان‌گداز تا چه اندازه حاصل سیاست‌های ضدمهاجرتی و به عبارت بهتر پناهنده‌ستیزی در سراسر جهان است.
به گزارش ژورنال ایرانیان کانادا، رسول ایران‌نژاد، شیوا محمد‌پناهی، آنیتا ایران‌نژاد ۹ ساله، آرمین ایران‌نژاد ۶ ساله و آرتین ایران‌نژاد 15 ماهه، اعضای یک خانواده کرد ایرانی بودند که همگی بر اثر واژگون شدن قایق حامل پناه‌جویان در دریای مانش جان خود را از دست دادند.
این قایق با 22 سرنشین از ساحل دانکرک در فرانسه ره‌سپار ساحل انگلستان بود که قایق به خاطر هوای بد و توفانی واژگون می‌شود و تعدادی از سرنشینان جان خود را از دست می‌دهند که نام این خانواده ایرانی هم در میان جان‌باختگان بوده است. هر چند که پیکر آرتین 15 ماهه ناپدید شده است.
دردآورتر است اگر بدانیم که هدایت قایق را یک ایرانی 38 ساله برعهده داشته است که البته وی از این حادثه جان سالم به در برده و اکنون توسط دادگاهی در انگلستان محکوم به قتل پناه‌جویان جان‌باخته شده است. البته شاید بهتر باشد هم‌زمان با محاکمه این شخص، تمامی سیاست‌مداران جهان از خود بپرسند که چه بر سر پناه‌جویان آورده‌اند که چنین جان خود بر کف دست می‌گیرند و همراه کودکان خردسال‌شان دل به دریایی می‌زنند که در هر موج آن مرگ در کمین نشسته است.
همه می‌دانیم پناه‌جویانی که به این کار اقدام می‌کنند، به خاطر نداشتن زندگی آرام و شرافت‌مندانه در سرزمین مادری خود مجبور به فرار و زندگی دشوار پناه‌جویی شده‌اند و در وهله نخست باید حاکمانی را مورد پرسش قرار داد که نمی‌توانند حداقل‌های یک زندگی را برای ساکنان سرزمین‌شان فراهم کنند، اما حال که واقعیت چنین است که افرادی به هر دلیل مجبور به ترک وطن می‌شوند و عنوان پناه‌جو را به خود می‌گیرند، بر اساس کدام قانون بشری شایسته اعمال سیاست‌هایی هستند که در دام قاچاقچیان انسان بیفتند و برای برخورداری از یک زندگی ساده و بی‌دغدغه جان‌شان را از دست بدهند؟!
سال 2015 هجوم پناه‌جویان به سمت اروپا
در میانه سال 2015 بود که بالا گرفتن جنگ در سوریه، افغانستان و عراق موجب آوارگی شمار زیادی از ساکنان این کشورها و در نهایت مهاجرت آنها ابتدا به ترکیه و سپس به یونان شد تا از این راه وارد خاک اروپا شوند. البته در این میان این گروه بزرگ از مهاجران تعدادی از ایرانی‌هایی هم بودند که پشت مرزهای مجارستان زمین‌گیر شدند.
در آن زمان هیچ‌کدام از کشورهای اروپایی حاضر به پذیرفتن پناه‌جویان نشدند و تنها آنگلا مرکل صدراعظم آلمان بود که با جمله مشهور «ما [بر بحران مهاجرت] غلبه می‌کنیم» پذیرای پناه‌جویان شد. این گروه، ابتدا حدود چند ده هزار نفر بودند که از مجارستان به سمت اروپای غربی سرازیر شده بودند، اما در نهایت شمار پناه‌جویان در آن سال به حدود یک میلیون نفر رسید.
مهاجرانی که راه کانال مانش را در پیش گرفتند
در همان سال ۲۰۱۵ گروهی از پناه‌جویانی که سر از فرانسه درآورده بودند، می‌کوشیدند برای عبور از کانال مانش با سوارشدن پنهانی در کامیون یا دیگر وسایل نقلیه قاچاقچیان، خود را به انگلستان برسانند. مرگ‌بارترین زمان در آن سال، آوریل ۲۰۱۵ بود که حدود هزار و ۵۰۰ نفر در همین راه جان باختند.
از سال ۲۰۱۸ اما، شمار قابل‌توجهی از مهاجران تلاش کردند با استفاده از قایق‌های کوچک از کانال مانش بگذرند. ابداع‌کننده این روش خطرناک ایرانیان پناه‌جویی بودند که از شرایط پناهندگی در فرانسه به جان آمده بودند و به این شیوه دل به دریا زدند. در سال ۲۰۲۰ بیش از 4 هزار و ۵۰۰ نفر با بیش از ۳۵۰ قایق موفق شدند از راه این کانال خود را به بریتانیا برسانند.
پناه‌جویان ایرانی که از طریق صربستان به سواحل فرانسه رفتند
این نکته مهم است که چگونه شد ایرانیان سر از سواحل فرانسه درآوردند تا از آنجا راهی کانال مانش شوند. در تابستان سال 2017 صربستان طی موافقت‌نامه‌ای با جمهوری اسلامی، درخواست روادید را حذف کرد. از آن زمان تا نیمه سال 2018 بر اساس آمارها حدود 40 هزار ایرانی به عنوان گردشگر وارد بلگراد پایتخت صربستان شدند، اما هرگز به کشور خود بازنگشتند. این گروه از ایرانی‌ها که بیش‌تر آنها از قشر جوان بودند، بعد از مدتی راهی دیگر کشورهای اروپایی از جمله فرانسه شدند.
سال 2016 آغاز سیاست‌های مهاجر‌ستیزی در اروپا و آمریکا
سال 2016 اتحادیه اروپا ابتدا با ترکیه به توافق رسید تا پناه‌جویانی که خود را با قایق به یونان می‌رسانند را بازپس بگیرد که البته ترکیه در آن زمان پذیرفت. با این حال تا دسامبر ۲۰۱۹ بیش از ۸۷ هزار درخواست پناهندگی به یونان در درست بررسی بوده است. بر اساس اعلام مسئولان این کشور، بررسی هر پرونده و رسیدن به نخستین تصمیم، به‌طور متوسط بیش از ۱۰ ماه زمان نیاز دارد. این پناه‌جویان در وضعی اسف‌بار در اردوگاه‌های لسبوس، خیوس، ساموس، لروس و کوس نگه‌داری می‌شوند.
پیروزی ترامپ با شعارهای ضد مهاجرتی در ایالات متحده
ترامپ در نوامبر ۲۰۱۶ یک ماه پس از قرار گرفتن در جایگاه رییس‌جمهور ایالات متحده طرح ۱۰ ماده‌ای را به اجرا گذاشت که بند نخست آن، ساخت دیوار در مرز آمریکا و مکزیک به طول حدود ۲ هزار مایل بود. در این سال ماموران مرزی از خانواده‌های پناه‌جویی که غیرقانونی وارد آمریکا شده بودند، کودکان‌شان را جدا می‌کردند و در محل‌های نامشخصی نگه‌می‌داشتند.
یک سال پس از این اتفاق، دیوان عالی آمریکا در حکمی به دولت ترامپ اجازه داد که با تصویب قانون‌های جدیدی وضعیت اقامت دایم مهاجران را مورد تهدید قرار دهد. بر اساس سیاست‌های جدید ترامپ، مسئولان اداره مهاجرت آمریکا می‌توانند از ارایه گرین کارت به مهاجران قانونی اجتناب کنند.
جهانی که به پناه‌جویان پشت کرده است
حال در نظر بگیرید یک خانواده پناه‌جو به کجا می‌تواند پناه ببرد؟ در حقیقت تمام دنیا به این گروه از انسان‌ها پشت کرده‌اند و حاضر به پذیرفتن آنها نیستند.
پس از هم‌رسانی شدن خبر مرگ این خانواده ایرانی، ویدیوی کوتاهی در فضای مجازی پخش شد از پشت صحنه فیلم سینمایی «درخت گردو» به کارگردانی محمد‌حسین مهدویان که در سال 1398 ساخته شده است و در آن آنیتا ایران‌نژاد برای تست بازیگری جلوی دوربین قرار دارد. هر چند که در نهایت او پذیرفته نمی‌شود.
این حقیقت تلخ و آزاردهنده دل و روح را می‌شکافد که اگر این دختر برای حضور در این فیلم پذیرفته می‌شد، شاید امروز او و خانواده‌اش زنده بودند و کورسوی امیدی می‌یافتند تا به حیات خود در سرزمین مادری‌شان ادامه دهند، اما دردناک‌تر اینکه قانون‌گذاران و دولت‌مردان غربی که داد دفاع از حقوق بشر سر می‌دهند و با همین دستاویز حتی در جزیی‌ترین امور داخلی دیگر کشورها دخالت یا آنها را با تحریم‌های فلج‌کننده مواجه می‌کنند، به اندازه‌ای با این خانواده بی‌مهری کردند که جان خود را بر سر به دست آوردن کم‌ترین‌ها از کف دادند.
عکس: تسنیم نیوز