مقاله مجله فارین پالیسی: تحریم ها می توانند شیوع کرونا در ایران را به یک فاجعه انسانی تبدیل کنند

اسفندیار بتمن قلیچ و عباس کبریایی زاده

این مقاله روز۳ مارس ۲۰۲۰ در مجله فارین پالیسی منتشر شده است.

درحالیکه ابتلا به ویروس کرونا گسترش می یابد، پزشکان ایرانی ترس از وخیم تر شدن اوضاع دارند

انزوای سیاسی و اقتصادی ایران مانع از پخش ویروس جدید کرونا نشده است – اما تحریم ها می توانند شیوع آن را به یک فاجعه تبدیل کنند.

ایران غالبا به عنوان کشوری منزوی توصیف می شود، اما گسترش ویروس کرونا مشخص کرد که ایران کمتر از آنچه تصور می شود منزوی شده است. پیوندهای تجاری قابل توجه میان ایران و چین که مبدا ویروس کرونا بود، ایران را در معرض شیوع این ویروس قرار داد.

ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین شیوع ویروس را نسبت به سایر کشورهای دنیا داشته است. بسیاری از اولین موارد ثبت شده در سایر کشورها – از جمله عراق، لبنان، گرجستان، قطر، نیوزلند و حتی نیویورک – مربوط به افرادی است که از ایران سفر کرده اند. واضح است با وجود تلاش های دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا برای منزوی کردن ایران از نظر سیاسی و اقتصادی، ایران همچنان با جهان در ارتباط است. واضح است که موفقیت یا شکست ایران در مقابله با کرونا به طور مستقیم بر شیوع این بیماری همه گیر در جهان تاثیر خواهد گذاشت.

ارتباطات فیزیکی داخلی ایران در کنار انزوای سیاسی و اقتصادی چالش های بی سابقه ای را برای بهداشت عمومی بین المللی بوجود آورده است. دو هفته ی اول شیوع ویروس کرونا در ایران مشابه دیگر کشورها بود. مقامات در اتخاذ تدابیری از قبیل تعطیلی مدارس و دانشگاهها و لغو مجالس عمومی از جمله جلسات دولتی که منجر به ابتلا بسیاری از مسئولان شد، به کندی عمل کردند.

زمانی که شدت بحران مشخص تر شد، اعضای جامعه مضطرب شدند که این امر فشار مضاعفی را به سیستم مراقبت های بهداشتی ایران وارد کرد. مردم برای خرید به داروخانه ها و مغازه ها هجوم بردند. آنها همچنین از ترس اینکه سرفه های مداوم نشانه کرونا باشد به بخش اورژانس بیمارستان ها شتافتند.

این واکنش ها قابل درک هستند و همیشه نسبت به بی تفاوتی ارجحیت دارند – هر اقدام موفقی در زمینه بهداشت عمومی نیازمند مسئولیت پذیری و اقدامات پیشگیرانه اعضای جامعه است. اما هرچه تعداد موارد تایید شده ابتلا به کرونا افزایش یافت، تقاضا نیز برای ماسک های تنفسی و لباس های ایمنی، دارو و ویتامین های تقویت کننده ی سیستم ایمنی، و همچنین ضدعفونی کننده ها، مواد شوینده و تجهیزات بهداشتی مرتبط افزایش یافت.

ایران با تکیه بر زیرساخت های تولیدی خود، بسیاری از این محصولات را در داخل کشور تولید می کند و بدین ترتیب تاثیر اولیه ی تحریم ها بر دسترسی به دارو و تجهیزات را محدود می کند. با این حال، موجودی داروخانه ها و مغازه ها در حال کاهش است. واردکنندگان در تلاش برای وارد کردن محصولات جدید هستند و کارخانه ها در تلاش برای افزایش تولید داخلی و برآوردن تقاضای رو به رشد هستند. تحریم های ایالات متحده عمدتا علت عمده این اختلالات است.

شرکت های ایرانی تولید کننده ی دارو، ضدعفونی کننده و لباس ایمنی نیز مشکل تامین مواد اولیه دارند زیرا وابسته به واردات مواد خام هستند. برای مثال، با وجودیکه داروهای ضد ویروس در ایران تولید می شوند، تقریبا تمام مواد خام آنها از چین و هند وارد می شود. اگر تولیدکنندگان ایرانی نتوانند از این مواد اولیه استفاده کنند، مهار و درمان کرونا در ایران غیر ممکن و یا بسیار دشوار خواهد بود. تحریم های ایالات متحده عرضه ی مواد خام و کالاهای وارداتی را به دو طریق محدود می کند.

ابتدا مسئله ی کانالهای حمل و نقل وجود دارد. حتی پیش از شیوع ویروس، اعمال تحریم های ثانویه علیه ایران در ماه نوامبر ۲۰۱۸ توسط دولت ترامپ باعث شد که بسیاری از شرکتهای هواپیمایی و حمل و نقل بین المللی به حضور خود در بازار ایران خاتمه دهند. در نتیجه، ایران با توجه به وسعت آن، برای جابجایی بار و مسافرت هوایی، به طرز غیر معمولی وابسته به کانال های حمل و نقل در منطقه است.

در شرایطی که همسایگان ایران محدودیت های مسافرتی اعمال میکنند، ایران برای تداوم واردات خود، به ویژه برای محصولاتی که محدودیت زمانی دارند، با مشکل مواجه شده است. سازمان بهداشت جهانی اخیرا برای ارسال کیت های تست ویروس کرونا به ایران، به دلیل محدودیت پرواز که مانع از ارسال آنها از امارات متحده ی عربی شد، با تاخیر مواجه گردید.

سرانجام این کیت ها با یک پرواز تجاری از بغداد ارسال شدند، اما ممکن است این مسیر نیز به زودی بسته شود زیرا عراق نیز به تازگی وجود این ویروس را تایید کرد. کمی بعد پس از آنکه دولت امارات به درخواست سازمان بهداشت جهانی، حاضر به ارسال بار با یک پرواز نظامی شد، تجهیزات بیشتری از دبی به ایران ارسال شد.

دوم، حتی اگر مسئله ی کانالهای حمل و نقل حل شود، آنطور که مدارک نشان می دهد، تحریم های ثانویه ایالات متحده، با ترساندن بانک ها از تسهیل پرداخت های ضروری، تبادلات بشر دوستانه با ایران را محدود کرده است.

وارداتی که از طریق تامین کنندگان عمده مانند آلمان، سوئیس و چین صورت می گیرد، نشان از روابط تجاری طولانی مدت دارد که به موجب آن صادر کننده ی خارجی و وارد کننده ی ایرانی با ارائه مدارک معتبر فراوان به بانک های کوچک اطمینان داده اند که تابع قوانین تحریم هستند.

این واقعیت که تبادلات بشر دوستانه در حال حاضر با این روند آهسته و غیر قابل انعطاف انجام می شود، باعث شده تا نهاد های ایرانی به ویژه نهاد های دولتی مانند وزارت بهداشت، درمان، و آموزش پزشکی برای شناسایی سریع تامین کنندگان جدید و خرید کالاهای مورد نیاز در این بحران دچار مشکل شوند. علاوه بر این، تحریم ها با کاهش ارزش ریال ایران و ایجاد اشکال در دسترسی این کشور به ذخایر ارزی خارجی خود، زمان و هزینه ی خرید کالاهای اورژانسی را افزایش داده است.

متخصصان پزشکی در ایران شاهد کمبودها هستند. آنها با فروشندگان ایرانی برای تهیه ماسک، لباس های جراحی و تجهیزات تنفسی تماس می گیرند اما تنها چیزی که می شنوند این است که دیگر موجودی ندارند. این متخصصان در تلاش برای تهیه داروهای ضد ویروس آن هم تنها برای بیمارانی که علایم حاد دارند، هستند.

در حالی که بیشترین توجه جهانی در مورد ویروس کرونا بر این سوال متمرکز است که آیا دولت ایران به طور مناسب شیوع این بیماری را مدیریت کرده است یا خیر، پزشکان ایرانی نگرانی بس ضروری تری دارند. اگر شرکت های داروسازی ایرانی و تولید کنندگان تجهیزات پزشکی نتوانند راهی سریع و مطمئن برای واردات مواد خام پیدا کنند، این کشور به زودی می تواند با یک فاجعه ی انسانی مواجه شود.

دولت ترامپ از پیشنهاد کمکهای بشردوستانه به ایران خبر داده، اما جزئیات آن را ارائه نکرده است. برای رفع تاثیر تحریم ها بر واردات و تولید کالاهای اساسی، ایجاد شفافیت قانونی بیشتر برای صادرکنندگان و بانک ها (برای مثال با بسط عبارت “کالاهای بشردوستانه” موجود در مجوزهای کنونی، به گونه ای که شامل اقلام مورد نیاز برای مبارزه با ویروس کرونا مانند ماسک های تنفسی و ضد عفونی کننده ها و همچنین مواد خام شود)‌ می تواند کار را از نظر اداری ساده تر کند.

با توجه به اینکه بعید است که ایالات متحده آمریکا چنین قدمی بردارد، اقدام دولت های فرانسه، آلمان و انگلیس به ارسال تجهیزات لازم برای انجام تست های آزمایشگاهی و همچنین لباس های ایمنی و دستکش به ایران، تحسین برانگیز است. آنها همچنین از طریق سازمان بهداشت جهانی یا سایر آژانس های سازمان ملل متحد مبلغی نزدیک به ۵ میلیون یورو برای مبارزه با ویروس کرونا به ایران خواهند داد. اما این اقدامات موقت خواهد بود.

برای رفع آسیب پذیری تولیدکنندگان داخلی پزشکی و تجهیزات پزشکی ایران، دولت های اروپایی می توانند از مکانیزم تجاری ابزار حمایت از مبادلات تجاری (اینستکس) استفاده کنند که برای تسهیل مبادلات بشردوستانه میان اروپا و ایران از طریق ایجاد یک پروتکل انطباق استاندارد و با حذف نیاز به بانک های اروپایی برای دریافت مستقیم پرداخت از بانک های ایرانی ایجاد شده بود.

این شرکت که ۹ کشور اروپایی را در بین سهامداران خود دارد، هنوز اولین تراکنش خود را انجام نداده است. با این وجود، سیاست گذاران معتقدند که این شرکت تقریبا آماده فعالیت است. کمک به ایران برای مقابله با ویروس کرونا می تواند هدفی جدید برای راه اندازی اینستکس باشد.

البته دولت های غربی به طور فزاینده ای گرفتار شیوع ویروس کرونا در کشور خودشان هستند و هماهنگی برای کمک بیشتر ممکن است دشوار باشد. سیستم مراقبت های بهداشتی ایران و شرکت هایی که نیازهای بیمارستان های کشور را تامین می کنند، بدون منابع مورد نیاز خود به مبارزه با ویروس کرونا ادامه خواهند داد. این وضعیت مشابه تجربه ایران در طول دوران جنگ ایران و عراق است.

با این وجود، ماجرای ایران و ویروس جدید کرونا، زنگ خطری را درباره ی تاثیر تحریم های اقتصادی بر بهداشت عمومی بین المللی به صدا درآورده است. تاثیر تضعیف اقتصادی که کشورهای تحریم کننده به دنبال ایجاد آن در کشورهای هدف هستند هرگز در انزوای کامل اتفاق نمی افتد و تاثیرهای گسترده تری دارد. درست همانطور که یک ویروس به آسیب پذیرترین اعضای هر جمعیت حمله می کند، ویروس کرونا نیز، سیستم بهداشت جهانی را در آسیب پذیرترین نقاط مورد حمله قرار داده است، پیش از آنکه در همه مناطق دیگر گسترش پیدا کند.