مازیار شیبانی‌فر
علت اصلی سیلی تاریخی ویل اسمیت به کریس راک در مراسم اسکار امسال، اشاره بی‌ملاحظه مجری برنامه به بیماری لوپوس همسر اسمیت بود. لوپوس در گروه بیماری‌های خود ایمنی جای می‌گیرد. گروهی از بیماری‌ها که هر سال به میزان شگفت‌آوری در حال گسترش خاموش است و میلیون‌ها نفر در جهان را درگیر می‌کند.
بر اساس اعلام موسسه ملی سلول بنیادی ایالات‌متحده، نزدیک به 4 درصد از جمعیت جهان [حدود 320 میلیون نفر] به یکی از بیش از 80 نوع بیماری مختلف خودایمنی مبتلا هستند که شایع‌ترین آنها دیابت نوع یک، ام اس (مولتیپل اسکلروزیس)، آرتریت روماتویید، لوپوس، بیماری کرون، پسوریازیس و اسکلرودرمی است.
بیماری‌های خود ایمنی سومین علت گسترده بیماری‌های مزمن در ایالات‌متحده است. گرچه بسیاری از بیماری‌های خودایمنی نادر هستند، اما موسسه ملی سلامت ایالات‌متحده تخمین می‌زند در مجموع بین 5 تا 8 درصد از جمعیت این کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ خبر بد اینکه به علت‌های نامشخص، همه‌گیری بیماری‌های خودایمنی در حال افزایش است.
زنان سه‌برابر بیش از مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند. انجمن بیماری‌های مرتبط با خود ایمنی آمریکا تخمین می‌زند حدود 50 میلیون آمریکایی با یکی از انواع بیماری‌های خودایمنی درگیرند که هزینه درمان آن حدود 86 میلیارد دلار در سال است. زنان آمریکایی آفریقایی‌تبار، بومیان آمریکا و اسپانیایی‌تبارها نسبت به دیگر گروه‌های جمعیتی بیش‌تر مستعد ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی خاص هستند.
به‌صورت خیلی خلاصه، سیستم ایمنی بدن این گروه از بیماران نمی‌تواند تفاوت بین سلول‌های سالم و میکروارگانیسم‌های مهاجم را تشخیص دهد و به همین خاطر به اندام داخلی بدن و پوست حمله می‌کند. از این رو، ضایعه‌های پوستی و کچلی موضعی یا گسترده بخشی از عوارض این بیماری است.
بر اساس اعلام گاردین در بریتانیا، دست‌کم 4 میلیون نفر چنین بیماری‌هایی دارند. تخمین زده می‌شود بیماری‌های خودایمنی در جهان بین 3 تا 9 درصد در سال افزایش می‌یابد. دانشمندان بر این باورند که عوامل محیطی نقش کلیدی در این زمینه دارد.
البته دانشمندان، ژنتیک را نیز در ابتلا به چنین بیماری‌هایی دخیل می‌دانند. به‌ویژه در مورد بیماری‌هایی همانند سلیاک یا لوپوس که باعث التهاب و تورم می‌شود و می‌تواند به اندام‌های داخلی بدن از جمله قلب آسیب بزند.
اکنون محققان با استفاده از برخی تکنیک‌های پزشکی می‌توانند تفاوت‌های کوچکی میان دی‌ان‌ای افراد معمولی و کسانی که مشکل خودایمنی دارند را تشخیص دهند. به این ترتیب آنها می‌توانند الگوهای ژنتیکی مشترک میان مبتلایان به یک بیماری خودایمنی را شناسایی کنند.
رسانه کانورسیشن با اشاره به اینکه همه‌گیری کرونا با همه مشکلاتی که برای جهان به‌وجود آورده باعث گسترش دانش پزشکی شده است، اعلام کرد شواهدی مبنی بر ارتباط بین اختلال خودایمنی و ویروس کووید-19 به‌دست محققان رسیده است.
سیستم ایمنی قوی‌ترین سلاح در برابر عفونت است، اما در اندک مواردی، اتفاق ویرانگری شکل می‌گیرد؛ سیستم ایمنی علیه بدن عمل می‌کند. محققان هنوز برای کشف معمای علت ایجاد این نوع بیماری‌ها در تلاشند، به امید اینکه روش‌های درمانی جدیدی به‌وجود بیاورند.
بخش مهمی از سیستم دفاعی بدن در برابر ویروس‌ها را مولکول‌هایی به‌نام اینترفرون تشکیل میدهند. این پروتئین‌ها به‌ویژه در مراحل اولیه عفونت، اهمیت ویژه‌ای دارند و پیش از ظاهرشدن علایم، دست به‌کار می‌شوند. این مولکول‌ها جلوی تکثیر ویروس‌ها را می‌گیرند. گزارش‌های مربوط به ابتدای همه‌گیری مشخص کرد در برخی از بیماران، یک اینترفرون مشهور به نام «آی» به ویروس واکنش ضعیفی نشان می‌دهد.
محققان در سال 1980 هنگام درمان یک بیمار مبتلا به سرطان نیز به چنین کشفی دست یافته بودند. به‌گونه‌ای که برخی از آنتی‌بادی‌های بیمار، باعث خنثی‌شدن عملکرد اینترفرون‌ها می‌شد؛ یعنی انگار بدن خودش را خلع سلاح می‌کرد. همان زمان در بدن یک بیمار مبتلا به لوپوس نیز چنین فرآیندی مشاهده شده بود.
دانشمندان مورد دیگری را نیز کشف کردند؛ اینکه اینترفرون‌ها در برابر ویروس کرونا دست به دفاعی بیش از حد معمول می‌زنند. انگار این مولکول‌ها بیش فعال می‌شوند و به‌همین خاطر هنگام مبارزه با ویروس، به اندام‌های داخلی بیمار نیز آسیب می‌زنند.
در طول همه‌گیری، پزشکان متوجه شدند برخی از بیماران مبتلا به کرونا – بدون سابقه قبلی – دچار اختلال‌های بیماران خودایمنی همانند دیابت نوع یک، لوپوس یا آرتریت پسوریاتیک شده‌اند. برخی از ایمنی‌شناسان گمان می‌کنند ویروس کرونا بدن را تحریک می‌کند که با آنتی‌بادی‌های خودش، به بافت‌های داخلی بدن حمله کند. از این رو، برخی از افرادی که به کرونا مبتلا می‌شوند، اختلال‌های بیماران خودایمنی را نشان میدهند.
در همین زمینه، محققان متوجه شدند برخی از بیماران کرونا حتی پس از رهایی از این بیماری با خستگی مداوم، مشکل در تمرکز، درد، تنگی نفس و مشکلات خواب مواجهند که در بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن (آنسفالومیلیت میالژیک) دیده می‌شود که جزو بیماری‌های خودایمنی است.
این کشف‌های جدید طی دو سال گذشته، درهای جدیدی به روی علم پزشکی باز کرده است که در آینده می‌تواند گسترش پیدا کند و به درمان‌های تازه‌ای برای بیماران مبتلا به نقض سیستم ایمنی بدن منجر شود. یکی از این شیوه‌های درمانی کشف اهمیت استفاده از ویتامین دی به‌عنوان درمانگر این نوع بیماران است.
در مطالعه جدیدی که یو‌اس نیوز به آن اشاره کرده است، دانشمندان به این موضوع پی برده‌اند که مصرف مکمل‌های ویتامین دی ممکن است به جلوگیری از پسوریازیس، آرتریت روماتویید، لوپوس و سایر بیماری‌های خود ایمنی کمک کند.
در این بررسی مشخص شد افرادی که روزانه 2000 واحد بین‌المللی (IU/day) ویتامین دی – با یا بدون یک گرم روغن ماهی – طی حدود 5 سال مصرف می‌کردند، در مقایسه با گروه دیگری که دارونما به آنها داده شده بود، 22 درصد خطر ابتلا به بیماری خود ایمنی را کاهش داده‌اند.
از ویتامین دی با عنوان ویتامین آفتاب نیز یاد می‌شود. زیرا بدن ما این ویتامین را هنگام قرار گرفتن در معرض نور خورشید تولید می‌کند. میزان ویتامین دی مورد نیاز بدن به‌سختی توسط غذا تامین می‌شود. بنابراین بیش‌تر مردم به مکمل‌ها نیاز دارند. محققان به افراد 1 تا 70 ساله توصیه می‌کنند 600 واحد بین‌المللی و افراد بیش از 70 سال 800 واحد بین‌المللی در روز ویتامین دی مصرف کنند.
البته برخی از متخصصان به‌طور جدی هشدار میدهند که همه مردم نباید از مکمل ویتامین دی استفاده کنند. زیرا آنهایی که کلیه‌شان سابقه سنگ‌سازی دارد یا دیگر بیمارانی که به مصرف ویتامین دی حساسند، باید از مصرف آن خودداری و پیش از مصرف با پزشک مشورت کنند.
به باور پزشکان ویتامین دی تعدیل‌کننده اصلی عملکرد سیستم ایمنی بدن در هر سطحی است. تحقیقات نشان داده است کمبود ویتامین دی با مجموعه‌ای از بیماری‌ها از جمله مشکلات قلبی، دیابت، پوکی استخوان، انواع خاصی از سرطان و افسردگی ارتباط دارد.