مازیار شیبانی‌فر
آوریل 2019 وقتی وزارت امور خارجه ایالات‌متحده نام سپاه پاسداران را به فهرست سازمانهای تروریستی(FTO) افزود، سرآغاز اتفاق‌های بسیاری شد که ادامه آن دامنگیر مذاکرات احیای برجام (JCPOA) شده است. گرهی که تا باز نشود، بار دیگر توافقی حاصل نخواهد شد.
فهرست سازمانهای تروریستی خارجی توسط وزیر امور خارجه ایالات‌متحده تعیین می‌شود. دولت دونالد ترامپ در راستای سیاست فشار حداکثری در سال 2018 یک‌جانبه از توافق برجام خارج شد و در اقدامی نمادین، سال 2019 سپاه را به فهرست سازمانهای تروریستی ایالات‌متحده افزود.
یکی از ستون‌نویس‌های فارین پالیسی با اشاره به این موضوع نوشته است: مذاکرات وین از حدود یک سال پیش آغاز شده است و وقتی غربی‌ها به این نتیجه رسیدند که ایران در کمتر از یک ماه می‌تواند اورانیوم با غنای بالا تولید کند گفت‌وگوها را جدی گرفتند، اما در آخرین لحظه‌های دستیابی به توافق، ایران وارد چانه‌زنی شد تا سپاه را از فهرست گروه‌های تروریستی ایالات‌متحده خارج کند.
ایران در ابتدای این مذاکرات تاکید کرده بود که موضوع‌های غیرهسته ای نباید در گفت‌وگوهای احیای برجام گنجانده شود؛ دولت بایدن نیز موافقت کرد. این موضوع باعث ناامیدی گسترده متحدان سنتی واشنگتن در خاورمیانه شد. حالا اگر واشنگتن، سپاه را از فهرست گروه‌های تروریستی خارج کند، برای متحدان‌شان گران تمام خواهد شد.
گزارش‌ها حکایت دارد که ایران اطمینان داده است با حذف نام سپاه از فهرست گروه‌های تروریستی، تنش در منطقه را کاهش خواهد داد. برخی توصیه می‌کنند هرگونه تعهدی از سوی ایران باید رسانه‌ای شود.
منابع آگاه به ان‌بی‌سی نیوز گفته‌اند دولت بایدن حاضر شده است در برابر تضمین‌هایی از سوی ایران مبنی بر برنامه‌ریزی‌نکردن برای انتقام‌گیری از مقام‌های آمریکایی که در قتل قاسم سلیمانی (ژنرال ارشد ایرانی) دست داشته‌اند، نام سپاه را از فهرست گروه‌های تروریستی خارج کند، اما ایران این پیشنهاد را رد کرده و پیشنهاد متقابلی را مطرح کرده که جزییات آن فاش نشده و دولت بایدن هنوز به‌طور رسمی به آن پاسخ نداده است.
علی واعظ از اندیشکده گروه بین‌المللی بحران در این باره گفت: «قسمت طنز ماجرا این است که بن‌بست کنونی به‌عمد از قبل توسط دولت ترامپ طراحی شده بود تا جانشین خود را به‌طور دقیق در شرایط کنونی قرار دهد.»
بیش‌تر مقام‌های سابق ایالات‌متحده و تحلیلگران بر این باورند که خروج نام سپاه از فهرست گروه‌های تروریستی اهمیت چندانی ندارد. زیرا این سازمان، تحت دیگر تحریم‌های بی‌شمار ایالات‌متحده باقی می‌ماند، اما این اقدام از نظر سیاسی می‌تواند نمادی بر میزان قدرتمندی ایران، ایالات‌متحده و دشمنان منطقه‌ای ایران باشد.
در داخل ایالات‌متحده هم اگر دولت این کشور، نام سپاه را بی‌قید و شرط از فهرست گروه‌های تروریستی خارج کند «روزگارش سیاه خواهد شد».
یک مقام کنونی ایالات‌متحده و دو منبع آگاه به ان‌بی‌سی نیوز گفته‌اند که دولت بایدن در صورتی حاضر به چنین اقدامی است که امتیازی ارزشمند از ایران بگیرد. در حالی که پیش از این، ایران هر گونه مذاکره درباره برنامه موشکی یا اقدام‌های منطقه‌ای را رد کرده بود.
در این بین، یکی از کشورهایی که به‌شدت نسبت به احیای برجام و حذف نام سپاه از گروه‌های تروریستی واکنش نشان داده، دولت کنونی اسراییل است. به گزارش فرانس 24، نفتالی بنت نخست‌وزیر و یاییر لاپید وزیر امور خارجه اسراییل طی بیانیه‌ای اعلام کردند سپاه حامی گروه‌های خشن در لبنان، یمن و غزه است.
باربارا اسلاوین مدیر ابتکار آینده ایران در اندیشکده شورای آتلانتیک معتقد است این نام‌گذاری در اصل اقدامی سیاسی برای تحت تاثیر قرار دادن محافظه‌کاران ایالات‌متحده و متحدان ضد ایران همانند عربستان سعودی و اسراییل به‌شمار می‌رود و تاکید می‌کند: «به نظر من بی‌معنا است که در برابر به‌عقب انداختن توافق هسته‌ای این نام‌گذاری حفظ شود.»
ژنرال کنت مک کنزی رییس ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا ضمن بیان اینکه کنار گذاشتن این نام‌گذاری در عمل تغییر چندانی [در سیاست‌های ایالات‌متحده] به‌وجود نمی‌آورد، گفت: «هدف شماره یک ایالات‌متحده در رابطه با ایران، جلوگیری از دستیابی به سلاح هسته‌ای است. بنابراین هر راهکاری که مسیر این دستیابی را قطع کند، به امنیت منطقه کمک می‌کند.»
به نوشته یکی از تحلیلگران واشنگتن پست، نکته اصلی این است که رییسجمهور ایالات‌متحده به موضوع «سپاه» به‌عنوان موضوعی جدا از برجام نگاه می‌کند، ولی ایران اصرار دارد که این مساله با مذاکرات احیای برجام مرتبط است.
اظهارنظر اخیر آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه ایالات‌متحده که در پاسخ به خبرنگار ان‌بی‌سی درباره اینکه آیا سپاه یک سازمان تروریستی است، گفته بود: «بله، آنها هستند.» و افزوده بود: «من به دورنمای دستیابی به توافق [اتمی] خیلی خوشبین نیستم.» نوع نگاه رییسجمهور آمریکا را تایید می‌کند.
در این میان، برخی از تحلیلگران نگرانند بدون وجود توافق هسته‌ای، ایران غنی‌سازی را تا سطح 90 درصد افزایش دهد. گروهی از مقام‌ها گفته‌اند تهران پس از خروج یک‌جانبه ترامپ از برجام، چنین تصمیمی داشت، اما کشورهای اروپایی به‌صورت خصوصی به ایران هشدار دادند چنین اقدامی موجب تحریم‌های جدید خواهد شد و ایران از این کار چشم‌پوشی کرد.
یکی دیگر از نگرانی‌ها این است که در هنگامه جنگ اوکراین و شکست مذاکرات هسته‌ای، سطح تنش‌ها در خاورمیانه بالا برود و برخوردها میان ایالات‌متحده و ایران افزایش یابد.
البته به‌نظر می‌رسد تمامی مقام‌های دولت ایالات‌متحده هم‌رای نیستند. بر اساس گزارش وب‌سایت رسمی دولت آمریکا، ژنرال مارک میلی رییس ستاد مشترک ارتش آمریکا هنگام سخنرانی در کمیته نیروهای مسلح سنا گفته است: «من معتقدم نیروی قدس سپاه پاسداران یک سازمان تروریستی است و از حذف آنها از فهرست [گروه‌های تروریستی] حمایت نمی‌کنم.»
به باور ناظران، مشخص نیست که آیا ژنرال میلی به‌عمد فقط از نام سپاه قدس استفاده کرده و این گفته نشان‌دهنده نظر واقعی دولت ایالات‌متحده است یا خیر. برخی معتقدند وی به این ترتیب ادامه روند مذاکرات با ایران و رهایی گفت‌وگوهای احیای برجام از بن‌بست را فراهم کرده است.
در همین زمینه، لوید آستین وزیر دفاع آمریکا از پاسخ دادن به همین پرسش خودداری کرده و به نمایندگان سنا گفته است: «با احترام، من در مورد مذاکرات در حال انجام اظهارنظر نمی‌کنم و قصد گمانه‌زنی درباره توصیه رییسجمهور به خودم را ندارم.»
دستیاران ارشد بایدن در این زمینه گفته‌اند با آنکه همچنان سپاه را یک سازمان «تروریستی» می‌دانند، اما احتمال خروج این سازمان از فهرست گروه‌های تروریستی ایالات‌متحده را رد نکرده‌اند.