این مطلب بخشی از مقاله کامل لری جانسون در خصوص موقعیت ایالات متحده در موضوع استفاده از مکانیسم ماشه است. لری جانسون استاد دانشکده حقوق دانشگاه کلمبیا و مشاور سابق دبیرکل سازمان ملل در مسائل حقوقی است.
نخست آنکه کسی نمیتواند ایالات متحده یا هر عضو دیگر سازمان ملل را از استناد به مکانیسم ماشه و انتشار اسناد در خصوص آن بازدارد. این مشابه اتفاقی است که در نظامهای حقوقی مختلف می افتد و هر شخصی میتواند هر ادعایی را در آنها مطرح نماید؛ اما سوال اصلی اینجا است که آیا این ادعا مورد پذیرش قرار میگیرد، بررسی میشود و بر اساس آن اقدامی صورت می پذیرد؟ بر اساس بیانیه مطبوعاتی منتشر شده از سوی وزارت امور خارجه، پومپئو در 20 آگوست نامه ای به رئیس دورهای شورای امنیت ارسال کرده و در آن اعلام نموده که ایالات متحده فرآیند برقراری تمامی تحریمهای سازمان ملل که به واسطه توافق برجام برداشته شده بودند را آغاز کرده و این تحریمها به فاصله سی روز از تاریخ نگارش این نامه برقرار خواهند شد. ایالات متحده در این مدت قطعنامه استفاده از مکانیسم ماشه را ارائه خواهد داد و آن را به رای خواهد گذاشت. لازم به ذکر است که دبیرخانه تنها دریافت کننده نامه است و نقشی در نظارت و تصمیم گیری در خصوص محتوی آن ندارد. دبیرخانه تنها با درخواست به جریان افتادن موافقت میکند و هر عضوی میتواند چنین درخواستی را مطرح کند. همچنین دبیرخانه مخالفتها و اظهار نظرات ارائه شده از سوی اعضاء در واکنش به اخطار ایالات متحده را نیز توزیع خواهد کرد و مطمئناً اعضاء وضعیت حقوقی ادعای ایالات متحده در خصوص عضوی از برجام بودن را زیر سوال خواهند برد.
این اتفاق از هم اکنون آغاز شده است. وزاری خارجه انگلستان، فرانسه و آلمان بیانه ای در بیستم آگوست منتشر کردند که ایالات متحده با خروج از برجام در سال 2018 دیگر عضو آن نیست و آنها از اقدامات ایالات متحده که در تضاد با اقدامات آنها برای حفظ این توافقنامه است حمایت نمی کنند. بعلاوه، این کشورها ذکر کرده اند که مساله عدم پایبندی نظام مند ایران به تعهدات برجامی اش باید در کمیسیون مشترک حل اختلاف پیشبینی شده در توافقنامه مطرح شود. نماینده عالی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده کمیسیون مشترک نیز در بیانیه ای یادآوری کرد که ایالات متحده بصورت یکجانبه در سال 2018 از برجام خارج شده و از آن زمان نقشی در هیچ یک از فعالیتهای مرتبط با این توافقنامه نداشته است. در ادامه این بیانیه آمده که به همین دلیل این کشور نمی تواند کشور عضو برجام در نظر گرفته شود و نمی تواند نقشی در فعال سازی مکانیسم ماشه پیشبینی شده در توافق داشته باشد. نمایندگی بلژیک در سازمان ملل در توییتر خود نوشت: کاملاً واضح است که ایالات متحده نمیتواند برای فعالسازی مکانیسم ماشه اقدام کند زیرا به مشارکت خود در برجام در ماه می سال 2018 پایان داده. جدای از ایران، میتوان چنین اظهار نظرهایی را از سوی دیگر کشورها به خصوص روسیه و چین انتظار داشت.
در همین راستا پومپئو در جلسه پرسش و پاسخ خود در خصوص بیانیه صادر شده وزارت خارجه گفت که پس از سی روز ایالات متحده از تمامی اعضاء سازمان ملل انتظار دارد که به تعهدات خود در قطعنامه پایبند باشند و در زمان بازگشت تحریمها همه کشورها آنها را اجرایی خواهند کرد. او گفت که در صورت اجرایی نشدن تحریمها از سوی دیگر کشورها، ایالات متحده آنها را به تنهایی اجرایی خواهد کرد. او اضافه کرد ایالات متحده به دنبال نهادهایی رفته که رژیم تحریمی ایران را نقض کرده اند. او در ادامه گفت: اگر کشوری تحریمها را نقض کند، تمامی تلاشمان را میکنیم که تحریمها را اجرایی کنیم. ما متعهد هستیم که همانگونه که به تنهایی تحریمها را اجرایی کرده ایم به عنوان عضوی از سازمان ملل نیز آنها را اجرایی کنیم. بر اساس گزارش نیویورک تایمز، پومپئو سخت ترین انتقاداتش را برای انگلستان، فرانسه و آلمان کنار گذاشت و گفت: “آنها تصمیم گرفتند که طرف آیت الله ها را بگیرند.”
در گام بعدی صحنه برای یک اتفاق آماده خواهد شد. مشورتهای غیررسمی پس از توزیع پیش نویس قطعنامه مکانیسم ماشه انجام خواهند شد. در این قطعنامه شرایط توافقنامه ذکر خواهند شد و درخواست ادامه تعلیق تحریمها علیه ایران مطرح خواهد شد. حتی اگر در طی مشورتها مشخص شود که اختلاف دیدگاههای عمیقی وجود دارد و ایالات متحده بدون حامی است هم این کشور به احتمال فراوان پیش نویس چنین قطعنامه ای را خود بصورت رسمی و عمومی توزیع خواهد کرد. ایالات متحده این کار را با این فرض انجام خواهد داد که قطعنامه به رای گیری گذاشته خواهد شد و در هر صورت آن را وتو خواهد کرد و جلوی تصویب قطعنامه ادامه تعلیق تحریمها را خواهد گرفت. طبق مکانیسم ماشه بعد از چنین تصمیمی تمامی تحریم های شورای امنیت علیه ایران بازگردانده خواهد شد و بر منشور ملل متحد تمامی کشورها باید این تحریم ها را اجرا کنند.
آیا میتوان این روند را متوقف کرد؟ پاسخ آری است. نهاد های سازمان ملل تفاوت چندانی با شوراهای شهر و مجالس ندارند و بوسیله قوانین و آیین نامه های رویه ای اداره میشوند. چنانچه از نحوه استفاده از این قوانین آگاهی داشته باشیم، میتوانیم دستاوردهای واقعی قابل توجهی داشته باشیم. از نظر من دو امکان در این رابطه وجود دارد.
شورای امنیت دستور جلسه هر گردهمایی خود را باید تایید کند. بر اساس قوانین، پذیرش دستور جلسه امری رویه ای است و نمیتوان آن را وتو کرد. یک دستور جلسه موقتی نیازمند 9 رای مثبت برای تبدیل شدن به دستور جلسه اصلی است و به صورت سنتی یک موضوع در هر جلسه شورا مطرح میشود. در حداقل دو مورد، دستور جلسه های موقتی موفق به کسب رای اکثریت نشده اند. در سال 1962 انگلستان و ایالات متحده با دستور جلسه پیشنهادی از سوی کوبا موافقت نکردند. این دستور جلسه به رای گذاشته شد و چهار رای موافق و هفت رای ممتنع بدست آورد. توجه داشته باشید که هیچ کشوری با این دستور جلسه مخالفت نکرد و هفت رای ممتنع آن را از دستور کار خارج کرد. در سال 2018 نیز روسیه و چین با دستور کار پیشنهادی فرانسه و شش عضو دیگر برای ارائه گزارش حقوق بشری سوریه توسط کمیسر عالی حقوق بشر مخالفت کردند. این دستور جلسه به رای گذاشته شد و نه رای موافق مورد نیاز را بدست نیاورد.
در حال حاضر و بدون توجه به آنچه ایالات متحده تحت عنوان اخطار یا پیش نویس قطعنامه استفاده از مکانیسم ماشه ارائه داده، شورا میتواند با دستور کار جلسه موافقت نکند و به این ترتیب جلسه را پایان دهد. مشارکت کنندگان برجام پنج عضو شورای امنیت را تشکیل میدهند و با دو عضو دیگر اروپایی شورا (بلژیک و استونی) هفت رای خواهند داشت. چنانچه تمامی این کشورها رای ممتنع دهند و هیچ کشوری هم مخالف نباشد، ایالات متحده موفق به کسب نه رای مد نظر نخواهد شد.
بر اساس قوانین رویه ای شورای امنیت، شورا میتواند بحث در خصوص مساله ای را برای چندین روز یا حتی تا زمانی نامشخص به تعویق بیاندازد. این پیشنهاد مشابه فرایندی است که اغلب در مجمع عمومی سازمان ملل به آن استناد میشود و “اقدام نکردن” نام دارد. چنین پیشنهادی را نمیتوان وتو کرد. تا بحال این اتفاق چندین بار رخ داده اما ظاهراً آخرین آن به سال 1955 برمیگردد. در این سال ایالات متحده پیشنهاد داد که شورای امنیت پیشنهادات مربوط به حذف ملّی گرایان چینی یا دادن صندلی آنان در سازمان ملل به جمهوری خلق چین را بررسی نکند. در نهایت این پیشنهاد با ده رای موافق و یک رای مخالف تصویب شد. اشکال اصلی در استفاده از این فرآیند کسب 9 رای موافق است. با این حال با توجه به اینکه طرفداران برجام حداقل 7 رای موافق در شورا دارند میتوانند بر روی کسب دو رای موافق دیگر از سوی کشورهای دیگر شورا حساب باز کنند.
در هر دو حالت ایالات متحده خواهد گفت که اخطار از جانب این کشور صادر شده و مکانیسم ماشه به علت عدم صدور قطعنامه در سی روز فعال شده است. در این وضعیت چه کسی از ایالات متحده پیروی خواهد کرد؟ اسرائیل؟ کشورهای حاشیه خلیج فارس؟ از نظر من بیشتر کشورها از کشورهای عضو برجام تبعیت خواهند کرد و به علت نبود پایه حقوقی برای تحمیل مجدد تحریمها به آمریکا بی توجه خواهند بود. بسیاری از کشورهای دنبال کننده ایالات متحده اهرم فشار کمی دارند زیرا تجارت و ارتباطات بانکی آنها با ایران محدود است. از نظر من بازگشت تحریمها تا زمانی که اعضاء برجام تاکید بر ادامه آن داشته باشند کم تاثیر خواهد بود.
منبع: www.opiniojuris.org