مازیار شیبانی‌فر
موسسه شفافیت بین‌المللی هر سال به ارزیابی میزان فساد موجود در کشورهای مختلف می‌پردازد و در قالب شاخص “احساس فساد” این کشورها را از کم‌ترین به بیش‌ترین میزان شفاف‌نبودن سازوکارهای اقتصادی و سیاسی رده‌بندی می‌کند. در رتبه‌بندی سال 2021 در این شاخص، کانادا رتبه چهاردهم و ایران در جایگاه یک‌صد و پنجاه‌ودوم نشسته‌اند.
موسسه شفافیت بین‌المللی یک انجمن ثبت شده در آلمان و مستقر در برلین است که در سال 1993 توسط کارمندان سابق بانک جهانی تاسیس شد. هدف این انجمن تلاش برای مبارزه با فساد جهانی از طریق فعال‌‌کردن جامعه مدنی است. این موسسه به‌عنوان برجسته‌ترین فعالیت خود، هر سال اقدام به انتشار شاخص “احساس فساد” می‌کند.
شاخص احساس فساد (Corruption Perception Index) بر موضوع میزان ناکارآمدی اقدام‌های حکومت‌ها در زمینه کشورداری در مناطق مختلف جهان متمرکز است. شیوه ارزیابی، آمیزه‌ای از نظرسنجی، بررسی داده‌های نهادهای بین‌المللی مرتبط با موضوع فساد و گردهم‌آوردن دیدگاه ناظران جهانی است.
تعیین شاخص احساس (ادراک) فساد همواره مورد انتقاد قرار گرفته است. منتقدان بر این باورند که فساد، در پشت صحنه اتفاق می‌افتد و میزان درک عمومی از یک کشور، رتبه‌بندی‌ها را با تردید مواجه می‌کند. طراحان این شاخص نیز در پاسخ به این انتقادات یادآوری می‌کنند، این شاخص بیانگر “احساس” فساد است و نه همه “واقعیت”.
به گزارش وب‌سایت موسسه شفافیت، با گذشت حدود 2 سال از همه‌گیری ویرانگر کرونا، به‌نظر می‌رسد شاخص احساس فساد در سراسر جهان ساکن مانده است. یعنی از میان 180 کشوری که مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند، 131 کشور طی یک دهه گذشته هیچ تلاش قابل‌توجهی برای مبارزه با فساد از خود نشان نداده‌اند و امسال 27 کشور در پایین‌ترین سطح شاخص قرار گرفته‌اند.
نتیجه نهایی این شاخص نشان می‌دهد کشورهایی که از آزادی‌های مدنی و سیاسی به‌خوبی مراقبت می‌کنند، در مبارزه با فساد موفق‌ترند. یعنی اگر می‌خواهیم نقض حقوق بشر و محدودشدن دموکراسی در سراسر جهان را متوقف کنیم، به شتاب‌دادن در مبارزه با فساد نیازمندیم.
در سال 2021 دانمارک، فنلاند، نیوزیلند، نروژ، سنگاپور، سوئد، سوئیس، هلند، لوکزامبورگ و آلمان موفق شدند در رتبه‌های نخست تا دهم کشورهای برخوردار از کم‌ترین میزان احساس فساد قرار بگیرند.
از آن سو، ترکمنستان، گینه استوایی، لیبی، افغانستان، کره شمالی، یمن، ونزوئلا، سومالی، سوریه و سودان جنوبی، به ترتیب در میان 10 کشور برخوردار از بیش‌ترین احساس فساد قرار دارند. این کشورها با جنگ‌های مسلحانه داخلی یا اقتدارگرایی بسیار شدید مواجهند.
در 5 سال گذشته، برخی کشورها از جمله کانادا، نیکاراگوئه، هندوراس و ونزوئلا به میزان قابل‌توجهی در جدول شاخص احساس فساد سقوط کرده‌اند. از آن سو، ارمنستان، آنگولا، کره جنوبی، ازبکستان، مولداوی و اتیوپی توانسته‌اند با موفقیت در مبارزه با فساد در این جدول ارتقا پیدا کنند.
در این رده‌بندی انگلستان یازدهم، فرانسه بیست‌ودوم و ایالات‌متحده بیست‌وهفتم است. همچنین، چین در رده شصت‌وششم، هندوستان جایگاه هشتادوپنجم و روسیه در پله صدوسی‌وششم قرار گرفته‌اند.
در میان کشورهای آسیایی، ژاپن هجدهم، تایوان بیست‌وششم، کره جنوبی سی‌ودوم و مالزی شصت‌ودوم است. در خاورمیانه امارات متحده عربی بیست‌وچهارم، قطر سی‌و یکم، اسرایيل سی‌وششم، عربستان سعودی پنجاه‌وپنجم، عمان پنجاه‌وششم، کویت هفتادوسوم، بحرین هفتادوهشتم و ترکیه نودوششم است.
ایران همان‌طور که اشاره شده در رتبه یک‌صدوپنجاه‌ودوم قرار دارد. میزان امتیازهای ایران در این جایگاه با گینه، گواتمالا و تاجیکستان برابر است!
در مجموع، از 100 امتیازی که طراحان شاخص احساس فساد در نظر گرفته‌اند، بالاترین کشور 88 امتیاز و پایین‌ترین کشور 11 امتیاز به دست آوردهاند. همچنین، دو سوم کشورها، امتیازی کمتر از 50 به‌دست آوردهاند.
این شاخص نشان می‌دهد کشورهای اروپای غربی و اعضای اتحادیه اروپا همچنان با رعایت شفافیت و توجه به مسئولیت‌پذیری در واکنش به همه‌گیری کرونا می‌کوشند اقتصادشان را پاک نگه دارند، اما در بخش‌هایی از آسیا و اقیانوسیه، قاره آمریکا، کشورهای اروپای شرقی و آسیای مرکزی با ایجاد محدودیت‌ها و موانع فزآینده در زمینه آزادی‌های مدنیِ اساسی، اجازه می‌دهند فساد ریشه بدواند.
در خاورمیانه و شمال آفریقا، منافع گروه کوچکی از قدرتمندان بر سیاست و اقتصاد باعث سلب آزادی‌های مدنی و سیاسی و مانع هر گونه پیشرفت قابل‌توجهی در کشورهای این منطقه شده است. در جنوب صحرای آفریقا، درگیری‌های مسلحانه، انتقال خشونت‌آمیز قدرت و افزایش تهدیدهای تروریستی همراه با کاهش تعهدهای ضد فساد، حقوق و خدمات اولیه شهروندان را سلب کرده است.