مازیار شیبانی‌فر
بحران پناهجویی بیش از یک دهه است بر اروپا سایه افکنده، اما واکنش دولت‌های اروپایی در زمینه پذیرش آوارگان با توجه به ملیت آنها تفاوت دارد. کشورهای اروپایی که تا سال گذشته در برابر هجوم پناهجویان خاورمیانه‌ای و آفریقایی از فرش سیم‌خاردار استفاده می‌کردند، حالا با فعال‌کردن وضعیت «حفاظت موقت» برای آوارگان اوکراینی فرش قرمز پهن کرده‌اند.
بر اساس اعلام سازمان ملل متحد، تا پایان سال ۲۰۱۶ نزدیک به ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار پناهجو و مهاجر از سوریه، عراق، افغانستان و سایر کشورهایی که بر اثر جنگ از هم پاشیده‌اند خود را به سواحل اروپا رساندند.
برای برخی از این پناهجویان، این مهاجرت اجباری آخرین سفرشان بود. از سال ۲۰۱۵ تا کنون، هزاران نفر جان خود را در مسیر دستیابی به کشورهای اروپایی از دست داده یا ناپدید شده‌اند و تعداد رو به افزایشی از زنان و کودکان بدون همراه، در جستجوی امنیت به سفرهای پرخطر می‌روند.
فقط در سال ۲۰۲۱، بیش از ۱۱۴ هزار مسافر دریایی برای رسیدن به اروپا وارد کشورهای ایتالیا، یونان، اسپانیا، قبرس و مالت شدند و جان خود را به خطر انداختند. از این تعداد بیش از ۳۲۰۰ نفرشان در سفر دریایی یا زمینی جان باختند یا مفقود شدند. حدود ۴۰ درصد از جمعیت افرادی که در سال ۲۰۱۹ از طریق دریا توانستند خود را به اروپا برسانند را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند.
البته همه این آمارها مربوط به آوارگان کشورهای خاورمیانه‌ای یا آفریقایی است که ورود آنها به کشورهای اروپایی هر روز سخت‌تر می‌شود. به‌ویژه پس از هجوم گسترده آوارگان سوریه‌ای به اروپا، کشورهای این قاره کوشیدند که در مرزهای خود بر سر راه مهاجران موانع مختلفی ایجاد کنند.
الجزیره انگلیسی با اشاره به همین موضوع در گزارشی نوشته است: با سخت‌تر و پیچیده‌تر‌شدن پذیرش مهاجران توسط کشورهای اروپایی، حمله روسیه به اوکراین باعث آوارگی بیش از ۱ میلیون انسان شده است.
البته این بار برخلاف ۱۰ سال گذشته که یونان در خط مقدم بحران پناهندگان قرار داشت، بی‌پناهان به سمت لهستان و رومانی سرازیر شده‌اند؛ جایی که با اردوگاه‌ها و پناهگاه‌هایی از آنها استقبال شده است. امسال شرایط پذیرش پناهجویان با سال پیش بسیار تفاوت دارد؛ زمانی که مرزهای لهستان و لیتوانی با بلاروس، با هدف جلوگیری از ورود پناهجویان [خاورمیانه‌ای] با سیم‌های خاردار پوشانده شده بود.
آپوستولوس ویزیس رییس گروه امدادی اینترسوس یونان گفت: «آنچه مرا آزار می‌دهد این است که به‌چه علت ما از [ولادیمیر] پوتین رییس‌جمهور روسیه می‌خواهیم جنگ را متوقف کند، اما فشارهای مشابهی برای پایان‌دادن به جنگ‌ها در یمن و سوریه اعمال نمی‌کنیم؟»
اتحادیه اروپا یکشنبه هفته گذشته وضعیت «حفاظت موقت» را برای اوکراینی‌ها فعال کرد. اقدامی فوق‌العاده که نخستین بار برای پناهندگان یوگسلاوی سابق در دهه ۱۹۹۰ طراحی شد، اما هرگز مورد استفاده قرار نگرفت. وضعیت «حفاظت موقت» یعنی پناهجویان برای یک سال، نیازی به ارایه درخواست پناهندگی نخواهند داشت؛ این شرایط تا ۳ سال قابل تمدید است.
ترکیه ۲۷ فوریه ۲۰۲۰ اعلام کرد به‌روی پناهجویانی که به اروپا می‌روند، مرزهای خود را باز می‌کند. ناظران بر این باورند که آنکارا با این کار قصد داشت حمایت اتحادیه اروپا در زمینه انجام عملیات نظامی در شمال سوریه را جلب کند.
در سال ۲۰۲۱ هجوم پناهجویان برای ورود به کشورهای اروپایی از مرز بلاروس باعث شد کمیسیون بودجه مدیریت مرزی اتحادیه اروپا بودجه لتونی، لیتوانی و لهستان را سه برابر کند و برای سال مالی ۲۰۲۱-۲۰۲۲ به حدود ۲۰۰ میلیون یورو (۲۲۳ میلیون دلار) برساند تا این کشورها با فراغ بال بیشتری بتوانند مرزهای‌شان را مدیریت و از ورود پناهجویان جلوگیری کنند.
در همین زمینه نیویورک‌تایمز نیز در گزارشی با اشاره به اینکه اروپا درهای خود را برای پناهندگان دیگر کشورهای جهان بسته بود، اما اکنون درها را به‌روی پناهجویان اوکراینی گشوده است، نوشت: جن ساکی سخنگوی کاخ سفید اعلام کرد ایالات‌متحده «به یقین» برای پذیرش پناهجویان اوکراینی آماده است. هر چند بیشتر آنها ممکن است ترجیح دهند در اروپا بمانند.
ماریوش کامینسکی وزیر کشور لهستان پنج‌شنبه هفته گذشته به خبرنگاران گفت: «هر کسی که از بمب و موشک‌های روسیه فرار می‌کند، می‌تواند روی حمایت دولت لهستان حساب کند.» این در حالی است که دولت لهستان صدها میلیون دلار برای ایجاد دیوار مرزی هزینه می‌کند؛ پروژه‌ای که سال گذشته پس از هجوم پناهجویان و مهاجران خاورمیانه‌ای کلید خورد.
در مجارستان نیز ارتش به اوکراینی‌ها اجازه ورود از طریق بخش‌هایی از مرز را می‌دهد که پیش از این بسته شده بود. ویکتور اوربان نخست‌وزیر تندروی مجارستان پیش‌تر پناهندگان را تهدیدی برای کشورش خوانده و دولتش متهم شده بود که پناهجویان را در قفس و گرسنه نگه می‌دارد.
کارل نهمر صدراعظم اتریش نیز گفته است: «ما در صورت لزوم پناهجویان را خواهیم پذیرفت.» وی که سال گذشته جلوی ورود پناهجویان افغانستانی را گرفته بود، در گفت‌وگویی تلویزیونی اظهار داشت: «[پناهجویان] اوکراین با کشورهایی همانند افغانستان [برای ما] تفاوت دارند. ما در مورد کمک محلی صحبت می‌کنیم.»
سرنا پَرخ استاد دانشگاه نورث ایسترن در بوستون و مدیر پروژه حمایت از آوارگان و پناهجویان که تا کنون مطالب زیادی در مورد پناهندگان نوشته است، گفت: «سخت است چشمان‌مان را بر این واقعیت ببندیم که اوکراینی‌ها سفیدپوست، بیش‌ترشان مسیحی و اروپایی هستند. بنابراین به یک معنا، بیگانه‌هراسی که طی ۱۰ سال گذشته، به‌ویژه پس از سال ۲۰۱۵ به‌وجود آمده، در این بحران [آواره‌شدن اوکراینی‌ها] همانند شرایط مشابه هجوم پناهجویان خاورمیانه‌ای و آفریقایی مد نظر قرار نگرفته است.»
البته ایالات‌متحده برای پذیرش پناهجویان اوکراینی همان سهمیه ۷۵ هزار نفری را در نظر گرفته است که برای پذیرش پناهجویان افغانستانی فراری از چیرگی طالبان اعلام کرده بود.
هفته گذشته آژانس توسعه بین‌المللی ایالات‌متحده تیمی از کارشناسان رویدادهای طبیعی را به لهستان فرستاد تا میزان نیازمندی این منطقه به آب، غذا، سرپناه، دارو و سایر منابع برای ارایه خدمات به پناهجویان را ارزیابی و برای تامین آنها هماهنگی لازم را ایجاد کند.
در بحران فرار افغانستانی‌ها به دیگر کشورهای جهان پس از به‌دست گرفتن قدرت توسط طالبان، دولت لیبرال کانادا که برای پذیرش بیش از ۲۰ هزار پناهجوی افغانستانی اعلام آمادگی کرده بود، در این بحران نیز حمایت کامل خود از پناهجویان و مهاجران اوکراینی مایل به زندگی در کانادا را اعلام کرده است.