مازیار شیبانی‌فر
در حالی که بروز جنگ میان روسیه و اوکراین امنیت غذایی جهان را بیش از پیش تهدید می‌کند، هر سال یک سوم از کل موادغذایی قابل مصرف دور ریخته می‌شود. این میزان معادل 1 میلیارد و 300 میلیون تن غذای قابل مصرف است که برای تهیه آن بیش از 1 میلیارد و 600 میلیون تن مواداولیه به کار می‌رود.
غذای مورد نیاز بشر در مراحل مختلف تولید تا مصرف به نوعی از بین می‌رود. به نوشته ورلد کانت هدردادن غذا در چند بخش اصلی انجام می‌شود:
- مبادی برداشت محصول
- هنگام حمل و نگهداری پس از برداشت
- زمان آماده‌سازی و بسته‌بندی
- هنگام توزیع
- زمان عرضه در فروشگاه‌ها
- به‌خاطر انقضای زمان مصرف
بیش از 500 میلیون تن ماده اولیه غذا به‌خاطر حمله آفت‌ها، برداشت نامناسب و شیوه آبیاری غیراصولی از بین می‌رود. مرحله‌های بسته‌بندی و فرآوری و سپس آماده‌سازی برای مصرف نیز هر کدام موجب نابودی350 میلیون تن موادغذایی می‌شود. 35 درصد باقی‌مانده از کل هدررفت موادغذایی، توسط سوپرمارکت‌ها، خرده‌فروشی‌ها و در آخر خانواده‌ها انجام می‌شود.
چرا ضایعات موادغذایی فاجعه‌آمیز است؟
بیش از 800 میلیون نفر در کشورهای مختلف جهان با گرسنگی و بدغذایی(سوء‌تغذیه) دست و پنجه نرم می‌کنند، در حالی که اگر یک چهارم از کل میزان غذایی که دور ریخته می‌شود، به جای سطل آشغال سر از سفره انسان‌ها در بیاورد، مشکل گرسنگی جهان حل خواهد شد.
پیش‌بینی می‌شود بین سال های 2020 تا 2050 بیش از 2 میلیارد انسان دیگر به جمعیت کره زمین افزوده شود. جهان می‌تواند با افزایش تولید غذا تا میزان 60 درصد این جمعیت را سیر کند یا به جای آن، جلوی دورریز غذا را بگیرد.
ضایعات غذا تاثیرهای بسیار مخرب زیست‌محیطی نیز دارد. دفع موادغذایی در سال معادل 3 میلیارد و 300 میلیون تن گاز دی‌اکسید کربن تولید می‌کند که در جو منتشر می‌شود. اگر «ضایعات غذا» یک کشور به‌شمار می‌رفت، پس از چین و ایالات‌متحده، در مقام سوم تولیدکننده گاز دی‌اکسید کربن قرار می‌گرفت.
هر سال 250 کیلومتر مربع از آب شیرین جهان برای تولید موادغذایی از بین می‌رود. این میزان معادل یک چهارم آب شیرین کل دنیا است که به‌خاطر پرورش موادغذایی هرگز به دست انسان‌های تشنه در جهان نمی‌رسد. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050 حدود 4 میلیارد نفر در جهان از دسترسی به آب شیرین و سالم محروم شوند.
دورریز موادغذایی پی‌آمدهای اقتصادی سنگینی هم دارد. سازمان ملل متحد تخمین می‌زند ضایعات موادغذایی هر سال 750 میلیارد دلار به اقتصاد جهان آسیب می‌زند. با افزودن ماهی و غذاهای دریایی دورریز، این رقم به حدود 1 تریلیون دلار می‌رسد.
کدام کشورها موادغذایی بیش‌تری دور می‌ریزند؟
دورریز موادغذایی به‌نسبت جمعیت کشورها افزایش قابل توجهی دارد. فوربز با اشاره به داده‌های موجود، بیشترین میزان تولید زباله غذایی در چین را بیش از 91 و نیم میلیون تن، هند بیش از 68 و نیم میلیون تن و ایالات‌متحده بیش از 19 میلیون تن تخمین می‌زند.
ژاپن با 8 میلیون تن، آلمان 6 میلیون تن، فرانسه 5 و نیم میلیون تن، انگلستان با 5 میلیون تن، روسیه با بیش از 4 و نیم میلیون تن، اسپانیا با بیش از 3 و نیم میلیون تن و استرالیا با بیش از 2 و نیم میلیون تن در رتبه‌های بعدی بیشترین تولیدکنندگان غذای دورریز قرار دارند.
سرانه تولید ضایعات غذایی خانگی با مجموع دورریز متفاوت است. در هند سرانه هر خانواده 50 کیلوگرم، در ایالات‌متحده 59 کیلوگرم، در بریتانیا و اسپانیا 77 کیلوگرم، در استرالیا 102 کیلوگرم و در روسیه حدود 33 کیلوگرم است.
باید توجه داشت که رتبه‌بندی مورد اشاره میزان کل تولید موادغذایی توسط هر کشور را مورد توجه قرار داده است، ولی اگر نسبت تولید میزان دورریز موادغذایی با توجه به میزان جمعیت محاسبه شود به ترتیب ایالات‌متحده، کانادا، بلژیک، استرالیا، اتریش، دانمارک، لیتوانی و فرانسه بیشترین میزان ضایعات غذایی را تولید می‌کنند.
ضایعات غذایی چیست؟
به زبان ساده، ضایعات غذایی به هر نوع فرآورده غذایی می‌گویند که به‌جای مصرف، دور ریخته می‌شود. بیزنس ویست می‌نویسد به طور معمول، این زباله‌ها را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
- موادغذایی جامد یا مایعی که در فرآیند تولید از دست می‌رود.
- فرآورده‌هایی که تاریخ مصرف‌شان منقضی می‌شود.
- باقی‌مانده غذا که در خانه یا رستوران‌ها به سطل زباله ریخته می‌شود.
- موادغذایی که هنگام بسته‌بندی به‌هدر می‌رود.
بر اساس مطالعه اخیر موسسه ریور کاتج در انگلستان از اصلی‌ترین موادغذایی دورریز می‌توان اشاره کرد به:
- نان
- شیر
- سیب زمینی
- پنیر
- سیب
تحقیقات این موسسه نشان می‌دهد چند موضوع اصلی‌ترین علت‌های هدررفتن موادغذایی را تشکیل می‌دهد:
- خرده‌فروشی‌های بزرگ و کوچک بیش از میزان فروش سفارش می‌دهند.
- در زمینه نحوه دفع زباله‌های موادغذایی آموزش لازم وجود ندارد.
- در مورد برخورد با موادغذایی تاریخ مصرف گذشته آگاهی لازم ارایه نمی‌شود.
چه باید کرد؟
راه‌های بسیاری برای جلوگیری از هدر رفتن موادغذایی وجود دارد، اما تمرکز بر آموزش فراگیر یکی از موثرترین راه‌های پیشگیری از تولید ضایعات غذایی است. در مدرسه می‌توان به کودکان یاد داد چگونه به اندازه نیازشان در همان وعده مشخص از خانه غذا یا دیگر موادغذایی بیاورند و در صورت باقی‌ماندن ناهار یا نیم‌خوردن میوه به چه صورت آن را دور بریزند که امکان بازیافت مناسب وجود داشته باشد.
نحوه آموزش روش‌های مناسب برای نگهداری موادغذایی در انبار فروشگاه‌ها، رستوران‌ها و خانه‌ها موجب می‌شود موادغذایی کمتری به‌خاطر عوامل مختلف غیرقابل استفاده یا دورریز شود. همچنین ایجاد روشی مناسب برای ارایه و مصرف موادغذایی پیش از فرارسیدن زمان انقضای موادغذایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
تخمین زده می‌شود حدود 60 درصد از ضایعات موادغذایی در بریتانیا در خانه‌ها تولید می‌شود. در کانادا نیز بیشترین میزان هدر رفتن موادغذایی در خانه‌ها صورت می‌گیرد.
توجه به نحوه نگهداری موادغذایی در یخچال به خانواده‌ها کمک کند تا دورریز موادغذایی به‌صورت جدی کاهش یابد. خرید هوشمندانه یعنی خرید به‌اندازه نیاز روزانه نیز در جلوگیری از دورریز موادغذایی نقش جدی دارد.
با غذای اضافی صنعت مهمان‌داری چه باید کرد؟
در انگلستان یک موسسه خیریه اقدام به راه‌اندازی طرحی با عنوان «غذا ناسالم واقعی» کرده است که بر اساس آن موادغذایی مازاد خرده‌فروشی‌ها، رستوران‌ها و دیگر مهمان‌داری‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و آنها را به‌منظور فعالیت‌های خیریه به چرخه مصرف برمی‌گردانند.
در اقدامی دیگر در قالب پروژه فلیکس، موسسه‌های خیریه اقدام به جمع‌آوری فرآورده‌های تازه غذایی غیرقابل فروش از فروشگاه‌ها یا مراکز مهمان‌نوازی می‌کنند و این موادغذایی تازه را در اختیار بانک‌های موادغذایی یا مدرسه‌های محلی قرار می‌دهند.