برخلاف خودداری پیشین ایران از مذاکره مستقیم با آمریکا، “حسین امیرعبداللهیان” وزیر امور خارجه ایران گفت اگر مذاکرات هسته‌ای به مرحله پیشرفتهای برسد که نیازمند گفت‌وگو بین دو کشور باشد، تهران اکنون مایل است به‌طور مستقیم با واشنگتن گفت‌وگو کند. رییس‌جمهور “ابراهیم رئیسی” نیز چنین تغییر احتمالی در استراتژی مذاکرات هسته‌ای ایران را تایید و آن را مشروط به لغو تحریم‌های آمریکا کرد.
در راستای تمایل تهران برای مذاکره مستقیم با واشنگتن، تحولات بسیاری در تیم مذاکره‌کننده آمریکایی شکل گرفته است. سه‌شنبه هفته گذشته، وال استریت ژورنال گزارش داد که فردی کلیدی همانند “ریچارد نفیو” معاون فرستاده ویژه در امور ایران استعفا کرده است. در حالی که مذاکرات هسته‌ای در وین به مرحله حساسی می‌رسد، اختلاف‌های قابل‌توجهی در تیم مذاکره‌کننده ایالات‌متحده بر سر اینکه “چه اندازه به ایران سخت بگیریم و چه زمانی کوتاه بیاییم” دیده می‌شود.
این در حالی است که آمریکا بارها از سرعت مذاکرات هسته‌ای با ایران انتقاد کرده و جمهوری اسلامی را به تمدید مدت زمان مذاکرات برای خرید زمان به‌منظور پیشرفتهای هسته‌ای متهم کرده است تا بتواند به‌عنوان ابزار چانه‌زنی در مذاکرات استفاده کند.
هفته گذشته، ایالات‌متحده و متحدان اروپایی‌اش هشدار دادند که مهلت رو به پایان است و تنها چند هفته باقی‌مانده تا بتوان توافق هسته‌ای را نجات داد. با این حال، ایران هرگونه ضرب‌الاجلی برای مذاکرات هسته‌ای را رد کرده است. زیرا قاطعانه برای راه‌حلی دایمی، با پشتوانه تضمین‌ها و راستی‌آزمایی‌ها، برای بازگرداندن توافق هسته‌ای فشار می‌آورد.
در تلاشی دیگر برای پر کردن شکافِ بین تهران و واشنگتن، روسیه یک توافق موقت با ایران پیشنهاد کرد که در برابر اعمال دوباره برخی محدودیت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران، کاهش محدود تحریم‌ها انجام شود. این پیشنهاد با توجه به پافشاری ایران بر دستیابی به یک توافق بلندمدت و پایدار، رد شده است.
کره جنوبی بدهی‌های معوق ایران به سازمان ملل متحد را از محل طلب‌های ایران می‌پردازد
در پی دیدار “باقری کنی” معاون وزیر امور خارجه ایران و “چوی جونگ کان” معاون وزیر امور خارجه کره جنوبی در وین، سئول اعلام کرد که پرداخت 18 میلیون دلار بدهی ایران به سازمان ملل از منابع مالی مسدود شده ایران در کره جنوبی را انجام داده است. این اقدام با همکاری اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا و دبیرخانه سازمان ملل متحد انجام شده است.
در نتیجه، انتظار می‌رود ایران امکان رای‌دهی در مجمع عمومی سازمان ملل که در هفته‌های اخیر، به‌علت ناتوانی در پرداخت‌های ناشی از تحریم‌های آمریکا از دست داده بود را دوباره بازیابد. دسترسی به دارایی‌های مسدود شده و سیستم بانکی بین‌المللی از جمله خواسته‌های اصلی ایران در مذاکرات هسته‌ای با قدرت‌های جهانی است.
نخستین سفر رییس‌جمهور ایران به مسکو
رییس‌جمهور ایران در چارچوب سفر 2 روزه به مسکو، برای نخستین‌بار از زمان سوگند یادکردن خود، با “ولادیمیر پوتین” رییس‌جمهور روسیه دیدار کرد. رئیسی سفر خود را نقطه عطفی در بهبود روابط دو کشور توصیف کرد.
وی در سخنانی که در دومای روسیه ایراد کرد، گفت: ایران به دنبال تعامل حداکثری با همه کشورهای جهان با هدف تشکیل یک جامعه متمدن جهانی است.
گزارش‌ها حاکی از آن است که سفر رئیسی، طیف گسترده‌ای از موضوع‌ها از جمله عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مذاکرات هسته‌ای، توافق راهبردی 20 ساله ایران و روسیه و خرید جنگنده‌های سوخو 35 را پوشش می‌دهد.
ماموریت رئیسی در مسکو، مورد توجه محافل سیاست خارجی و دفاعی داخل ایران قرار گرفته است. در حالی که چندین روزنامه حامی دولت همانند “ابتکار” این موضوع را “استراتژیک” خواندند، سایر رسانه‌ها از جمله روزنامه “جوان” – نزدیک به سپاه – این هیاهو را خنثی و استدلال کرد که زمینه‌های مشترک زیادی برای همکاری بین دو کشور، به‌جز مسایل امنیتی وجود ندارد.
“مارک کاتز” عضو شورای آتلانتیک، دیدار پوتین و رئیسی را “کمتر در مورد گسترش همکاری‌های روسیه و ایران و بیشتر در راستای از سرگیری روابط” ارزیابی کرد. وی تاکید کرد پوتین با رئیسی نسبت به سلف او “حسن روحانی” که بیشتر طرفدار عادی‌سازی رابطه با غرب و به‌ویژه آمریکا بود، از احساس امنیت بیشتری برخوردار است. او استدلال کرد که این پیش‌بینی “ممکن است چشم‌انداز همکاری نظامی و اقتصادی” بین تهران و مسکو را افزایش دهد.
سایر کارشناسان دیدگاه بدبینانه‌تری نسبت به روابط بلندمدت ایران و روسیه دارند. “الکس وطن‌خواه” از موسسه خاورمیانه این موضوع را مطرح کرد که چالش‌ها – نه فرصت‌ها – بر روابط بلندمدت حاکم است. وی تاکید کرد به‌خاطر روابط نزدیک روسیه با اسراییل، مسکو و تهران به این زودی‌ها برای پیگیری گسترده‌تر برنامه‌های منطقه‌ای‌شان در خاورمیانه، هماهنگ نخواهند شد.
وطن‌خواه، درگیری سوریه را نمونه‌ای از این تحلیل دانست که طی آن ایران و روسیه “هم‌گرایی تاکتیکی” را حفظ کرده‌اند، اما به‌خاطر تضاد منافع، نمی‌توانند به برنامه‌های بلندمدت یکدیگر اعتماد کنند.
ایران، روسیه و چین سومین رزمایش مشترک دریایی را برگزار کردند
هفته گذشته، ایران، روسیه و چین سومین رزمایش دریایی مشترک خود با عنوان «کمربند امنیتی دریایی 2022» با شعار «با هم برای صلح و امنیت» در شمال اقیانوس هند برگزار کردند.
به گزارش خبرگزاری فارس، رسانه نزديك به سپاه پاسداران، اين رزمايش شامل انواع عمليات تاكتيكی از جمله نجات شناورهای در حال سوختن، آزادسازی كشتی‌های ربوده شده و تيراندازی به هدف‌های دريايی و هوايی در شب بود. این 3 کشور اواخر سال 2019 زمانی که تنش‌ها بین ایران و همسایگان عرب متحد آمریکا در خلیج فارس بالا گرفته بود، رزمایش‌های مشابهی را در دریای عمان و اقیانوس هند برگزار کردند.
امیر دریادار دوم “تاج‌الدینی” سخنگوی این رزمایش، هدف از برگزاری آن را «تقویت امنیت و گسترش همکاری‌های چندجانبه بین سه کشور برای حمایت از صلح جهانی، امنیت دریایی و ایجاد جامعه دریایی با آینده‌ای مشترک» عنوان کرد.
این عملیات، در زمان افزایش تنش با ایالات‌متحده برای هر سه کشور انجام می‌شود. “آرتا معینی” مدیر تحقیقات انستیتو صلح و دیپلماسی مشاهداتش را با دالاس اکسپرس به اشتراک گذاشت و اظهار داشت “تهران، مسکو و پکن نقاط مشترکی را در برابر موضع تهاجمی واشنگتن پیدا کرده‌اند؛ در مورد برجام، اوکراین و تایوان.”
ایران و عربستان در مسیر احیای روابط دیپلماتیک گام برمی‌دارند
پس از چندین دور مذاکره، به‌نظر می‌رسد ایران و عربستان سعودی شروع به برداشتن گام‌های کوچکی برای برقراری دوباره روابط کرده‌اند. این هفته خبرگزاری دانشجویان ایران گزارش داد که «سه دیپلمات ایرانی برای بازگشایی دفتر نمایندگی ایران در سازمان همکاری‌های اسلامی وارد جده شده‌اند. برای نخستین بار پس از شش سال، دیپلمات‌های ایرانی برای شرکت در نشست سالانه سازمان همکاری‌های اسلامی از سوی عربستان سعودی، روادید دریافت کرده‌اند.
“امیرعبداللهیان” وزیر امور خارجه ایران در سخنرانی خود در کنفرانس ملی ایران و کشورهای همسایه در تهران، با بیان اینکه ایران از بازگشایی سفارتخانه‌ها در هر دو پایتخت استقبال می کند، گفت: “توپ در زمین ریاض است و ایران آمادگی هر نوع همکاری را دارد.”
“محمدرضا نوری شاهرودی” سفیر سابق ایران در عربستان سعودی در گفت‌وگو با جام جم با بیان اینکه ایران متعهد به کمک به پایان جنگ در یمن است، گفت: “احیای روابط دو ملت، در خدمت منافع همه است”. تهران و ریاض، از طرف‌های مخالف، در جنگ هفت ساله یمن حمایت می‌کنند. موضوعی که به مانع اصلی برای احیای روابط تبدیل شده است. با این حال، شاهرودی در مصاحبه خود تایید کرد که جنگ یمن نیز بخشی از مذاکرات دوجانبه بوده است.
“اَبی بگینی” و “فرح جان” در مقاله‌ای که به‌طور مشترک برای رسانه ریسپانسیبل استیت کرفت نوشته‌اند، استدلال کرده‌اند که سعودی‌ها متوجه شده‌اند که “نزدیک شدن به تهران به سود پادشاهی برای به‌دست آوردن شهرت منطقه‌ای است. همکاری بین ریاض و تهران به آنها کنترل بیشتری بر قیمت نفت می‌دهد” که برای ثبات اقتصادی هر دو کشور حیاتی است.
استراتژی ایران در برابر چین
این هفته، “امیرعبداللهیان” وزیر امور خارجه ایران به چین سفر کرد. وی پیش از سفر، در مقاله‌ای برای گلوبال تایمز نوشت: «ایران به عنوان یک شریک استراتژیک در کنار چین با سیاست خارجی مبتنی بر دیپلماسی هوشمندانه و متوازن، در زمینه دفاع از منافع منطقه‌ای خود ایستادگی می‌کند.”
امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌های چینی به زمینه‌های بالقوه همکاری تهران و پکن که در توافقنامه 25 ساله آنها آمده است، از جمله تجارت، کشاورزی، علم و فناوری و در زمینه‌های فرهنگی همانند گردشگری اشاره کرد.
“ژائو لیجیان” سخنگوی وزارت امور خارجه چین در جریان سفر امیرعبداللهیان به این کشور از روابط دوجانبه به‌خوبی سخن گفت و بر آمادگی پکن برای همکاری با تهران برای افزایش مشارکت راهبردی همه‌جانبه دو طرف تاکید کرد.
لیجیان افزود: چین قاطعانه با تحریم‌های یک‌جانبه غیرقانونی علیه ایران و همچنین مداخله در امور داخلی این کشور مخالف است و از مذاکراتِ هسته‌ایِ در حال انجام حمایت می‌کند.
امیرعبداللهیان در این سفر خبر داد همکاری جامع 25 ساله که سال گذشته به امضا رسید، اکنون در مرحله اجرایی قرار دارد.
وی نامه‌ای را به نمایندگی از رییس‌جمهور ایران به رییس‌جمهور “شی جین پینگ” تحویل داد که بر اساس گزارش‌ها درباره توافقنامه 25 ساله و زمینه‌های مختلف همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی بود.
“علی شمخانی” دبیر شورای عالی امنیت ملی در توییتی درباره آغاز اجرای این توافقنامه، آن را دستاوردی راهبردی برای تهران در هنگامه فشارهای مداوم آمریکا برای به‌انزوا کشاندن ایران از تعامل اقتصادی با جامعه جهانی توصیف کرد.
“یعقوب رضازاده” دبیر دوم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، راجع به جزییات این توافقنامه ۲۵ ساله گفت: «این توافق کاملا محرمانه است و قابل انتشار نیست». ایران و چین نمی‌خواهند اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها از مفاد توافق‌ها آگاه شوند و در اجرای آن اختلال به‌وجود بیاورند.
با این حال، “محمد نبویان” نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی مدعی شد یکی از ویژگی‌های مهم این توافق در زمینه نفت و انرژی است. وی گفت: چین تضمین داده است تا 25 سال آینده نفت ایران را خریداری خواهد کرد. اکنون ایران در شرایط تحریم، روزانه 1 میلیون و 200 هزار بشکه نفت می‌فروشد که حدود 900 هزار بشکه آن به چین می رسد.
“ویلیام فیگوئروا” پژوهشگر مرکز خاورمیانه دانشگاه پنسیلوانیا، در رسانه دیپلمات نوشت ” مشارکت این دو کشور، به‌علت اعمال سیاست‌های ایالات‌متحده و منافع سرزمینی چین است. شاید در پی خروج آمریکا از برجام، ایران مجبور شد به شرق نگاه کند، اما دولت چین در آنِ واحد، مسایل مختلفی را دنبال می‌کند.”
“جاناتان فولتون” در مقاله‌ای برای شورای آتلانتیک ضمن بررسی نقش رو به رشد چین در خاورمیانه تاکید کرد که “با اطمینان می‌توان گفت که چین دیگر نقش محافظتی ندارد، بلکه به‌نظر می‌رسد این کشور از شکاف‌های موجود بین ایالات‌متحده و متحدان و شرکایش در خاور میانه و شمال آفریقا بهره می‌برد.”
“اسکات هارولد” کارشناس سیاست خارجی چین در شرکت رَند به فارین پالیسی گفت موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در خارج از حوزه نفوذ ایالات‌متحده، باعث می‌شود روابط و سرمایه‌گذاری با ایران برای رهبران چین ارزشمند باشد. زیرا می‌دانند که می‌توانند با یک شریک مشتاق تعامل کنند.
“روی یلینک” محقق مرکز مطالعات استراتژیک بگین سادات برای موسسه خاورمیانه استدلال کرد که اتکای چین به نفت خاورمیانه برای زنجیره تامین انرژی، این کشور را مجبور کرده است تا فعال‌تر شود و از تنش‌زدایی حمایت کند.
“برایان کلارک” و “مایکل دوران” از موسسه هادسِن در وال استریت ژورنال نوشتند که ایران شریک ایده‌آل خاورمیانه‌ای برای چین و روسیه است تا به طور مشترک نظم تحت رهبری ایالات‌متحده در منطقه و فراتر از آن را به چالش بکشند.
در همین زمینه، اورشلیم پست با انتشار مقاله‌ای هشدار داد که تعمیق روابط چین و ایران برای اسراییل و کشورهای طرفدار آمریکا در خاورمیانه زیان‌بار است. در ادامه این بیانیه آمده است که افزایش تنش بین پکن و واشنگتن و همچنین نگرانی‌های آمریکا در مورد سرمایه‌گذاری چین در اسراییل و سایر متحدان منطقه‌ای، کشورهای خاورمیانه را به ایجاد رقابت بین دو ابرقدرت کشانده است.
پیمان همکاری 25 ساله ایران و چین محصول روابط راهبردی است که طی سال‌ها بین تهران و پکن عمیق‌تر شده است. زیرا هر دو کشور به بازیگرانی توانمند و مسلط، در مناطق خود تبدیل شده‌اند. برخلاف نظر برخی از تحلیل‌گران که روابط ایران و چین را به عنوان یک اتحاد ساده توصیف می‌کنند، من معتقدم پکن و تهران منافع ایدئولوژیکی و ژئوپلیتیکی مشابهی دارند – به‌ویژه در برابر هژمونی ایالات‌متحده – که آنها را به هم نزدیک‌تر می کند تا به عنوان شرکای مورد اعتماد همکاری کنند.
با این حال، در میانه اظهارات رسمی سران کشورها، این رابطه به هیچ‌وجه یک تعامل “برد-برد” برای هر دو کشور نیست. بی‌تردید پکن با توجه به موقعیت برتر و آزادی عمل خود در برابر تهران، دست برتر را در این مشارکت دارد. زیرا چین تنها راه نجات ایران برای کاهش فشار آمریکا و مدیریت اقتصاد تحریم شده‌‌اش به‌شمار می‌رود.
جمهوری اسلامی تنها یکی از گزینه‌های زیادی است که چین برای افزایش نفوذ خود و به چالش کشیدن نظم تحت رهبری آمریکا در منطقه و فراتر از آن در اختیار دارد. با این حال، ایران نیز پیشنهادهای ارزشمند منحصر به فردی برای ارایه به پکن دارد. ایران یکی از تنها صادرکنندگان عمده نفت در منطقه است که تحت نفوذ آمریکا نیست و سابقه طولانی در تضعیف نظم آمریکا در خاورمیانه دارد؛ هر دوی اینها برای جمهوری خلق چین ارزشمند است.
روابط چین با ایران مانع از ایجاد تنوع و توسعه روابط پکن با دیگر بازیگران کلیدی در منطقه از جمله رقبای ایران، همانند عربستان سعودی و اسراییل نشده است. در ماه‌های اخیر، گزارش‌های بسیاری مبنی بر افزایش فروش تسلیحات چین (حدود 400 درصدی از سال 2016 تا 2020) به عربستان سعودی منتشر شده است.
در حالی که تهران تاکنون از انتقاد به مشارکت نظامی فزاینده بین ریاض و پکن خودداری کرده است، باید ساده لوح بود که فکر کرد ایران نسبت به این تحولات جدید بی‌تفاوت است. در واقع، ایران بسیار نگران است. با این حال، اقتصاد ضعیف و فشار ایالات‌متحده بر این کشور چاره‌ای جز به‌کارگیری سیاست صبر با چین در سطح منطقه‌ای باقی نمی‌گذارد تا بتواند منافع مالی خود از مشارکت با پکن را افزایش دهد.