✍🏻 مازیار شیبانی‌فر
“شاخص دموکراسی” گزارشی است سالانه که توسط داده‌های رسانه اکونومیست تهیه و منتشر می‌شود. بر اساس آخرین گزارش در این زمینه، کانادا در میان 5 کشور نخست این شاخص قرار دارد. این کشور در این زمینه نسبت به سال گذشته 2 پله ارتقا یافته است.
به گزارش رسانه ورلد پاپیولیش ریویو، شاخص دموکراسی وضعیت مردم‌سالاری در 167 کشور جهان با ردیابی 60 شاخص در 5 گروه مختلف را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. فرآیند انتخاباتی و کثرت‌گرایی، عملکرد دولت، مشارکت سیاسی، فرهنگ سیاسی و آزادی‌های مدنی معیارهای 5 گروه اصلی این ارزیابی را تشکیل می‌دهند.
در این رده‌بندی کشورها در زمینه حکومت‌داری به دموکراسی کامل (دارای انتخابات آزاد و آزادی‌های مدنی اساسی)، دموکراسی معیوب (دارای انتخابات آزاد، اما برخوردار از فرهنگ سیاسی توسعه‌نیافته)، رژیم ترکیبی (حکومت‌های دارای سویه‌های دیکتاتوری همراه با انتخابات و آزادی‌های محدود) و رژیم قانونی (حکومت‌های خودکامه مطلق) تقسیم‌بندی شده‌اند.
در رده‌بندی اخیر شاخص دموکراسی 167 کشور مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند؛ نروژ، ایسلند، سوئد، نیوزیلند، کانادا، فنلاند، دانمارک، ایرلند، هلند و استرالیا رده‌های بالای این رتبه‌بندی را به خود اختصاص داده‌اند. تایوان، سوییس، لوگزامبورگ، آلمان، اروگوئه، انگلستان، شیلی، کاستاریکا، اتریش و مائوریس رده‌های یازدهم تا بیستم را به خود اختصاص داده‌اند.
از میان کشورهای آسیایی، ژاپن در رتبه بیست‌ویکم و کره‌جنوبی در رتبه بیست‌وسوم این جدول قرار دارند. ایالات‌متحده در رتبه بیست‌وپنجم این رده‌بندی است. محدودیت‌های دوران همه‌گیری کرونا، بی‌اعتمادی به دولت، بن‌بست دو حزبی و به‌ویژه دو قطبی‌شدن ایدئولوژیک فزآینده بین دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان از عوامل اصلی جایگاه این کشور در شاخص دموکراسی است.
بلاروس، سودان، بحرین، چین، ایران، اریتره، بروندی، ازبکستان، عربستان‌سعودی، لیبی، یمن، تاجیکستان، گینه استوایی، لائوس، ترکمنستان، چاد، سوریه، جمهوری آفریقای مرکزی، کنگو و کره‌شمالی، به ترتیب در پایین‌ترین رده‌های جدول شاخص آزادی قرار گرفته‌اند.
دموکراسی در بند
به گزارش موسسه خانه آزادی، زوال درازمدت دموکراسی به‌طور فزآینده‌ای تبدیل به ماهیت جهانی شده است و بسیاری از ساکنان جهان تحت ظالمانه‌ترین دیکتاتوری‌های جهان زندگی می‌کنند. در سالی که گذشت، نزدیک به 75 درصد از جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کردند که مردم‌سالاری و آزادی‌های مدنی در آنها به‌شدت وخیم است.
گسترش حکومت‌های استبدادی تاثیرهای محسوسی بر زندگی و امنیت بشر داشته است؛ از جمله استفاده گسترده از نیروی نظامی برای حل و فصل اختلاف‌های سیاسی.
با گسترش درگیری های طولانی‌مدت در مناطقی همانند لیبی و یمن، رهبران اتیوپی و جمهوری آذربایجان در سال گذشته جنگ‌هایی را به ترتیب در منطقه‌های تیگری و قره‌باغ کوهستانی به راه انداختند که از حمایت همسایگان خودکامه‌شان یعنی اریتره و ترکیه استفاده می‌کردند و مناطق اطراف را بی‌ثبات کردند.
هند به‌عنوان پرجمعیت ترین دموکراسی جهان، از وضعیت “آزاد” به “تا حدی آزاد” تنزل یافته است. دولت نخست‌وزیر “نارندرا مودی” و متحدانش در سطح ایالتی، به سرکوب منتقدان در واکنش به همه‌گیری کرونا دست‌زدند. اقدام دولت این کشور در ایجاد شهربندان (قرنطینه) با زور و فشار، منجر به مهاجرت خطرناک و برنامه‌ریزی نشده میلیون‌ها کارگر در داخل این کشور شد.
وضعیت نامطلوب دموکراسی ایالات‌متحده در نخستین روزهای سال 2021 نمایان شد. زمانی که به‌خاطر سخنان “دونالد ترامپ” رییس‌جمهور پیشین که حاضر به اعتراف به شکست در انتخابات نبود، اوباش شورشی به ساختمان کنگره یورش بردند و به طور موقت صدور گواهینامه نهایی کنگره را مختل کردند.
در سال 2021 در حالی که اعتراض‌های موفقیت‌آمیزی در کشورهایی همانند شیلی و سودان به پیشرفت‌های مردمسالارانه منجر شد، تظاهرکنندگان در بسیاری دیگر از کشورها تسلیم سرکوب شدند و رژیم‌های سرکوبگر همچنان از جامعه بین‌المللی پریشان و متفرق سود بردند.
به طور میانگین امتیاز کشورهای رده‌بندی‌شده در شاخص دموکراسی نسبت به مدت مشابه سال پیش، حدود 15 درصد کاهش یافته است. با کاهش رتبه هند به سمت “تا حدی آزاد” کمتر از 20 درصد از جمعیت جهان اکنون در یک کشور آزاد زندگی می کنند.
چین پرجمعیت‌ترین کشور غیردموکراتیک جهان است. استفاده از راهبردهای غیرمردم‌سالارانه و ایجاد ترس و وحشت در مخالفان منجر به فرسایش نهادهای مدنی و حامی حقوق بشر در بسیاری از کشورها از جمله چین شده است. در فضای معاف از مجازات به‌خاطر زیرپا گذاشتن دموکراسی، حزب کمونیست چین با نهادهای مردمسالارانه هنگ‌کنگ و موافقت‌نامه‌های حقوقی بین‌المللی برخورد تندی کرده است.
در ونزوئلا که طی 15 سال گذشته با کاهش سرسام‌آور 40 امتیازی مواجه شده است، گروه‌های اپوزیسیون بر اساس قانون اساسی این کشور “گوایدو” را به‌عنوان رییس‌جمهور موقت معرفی کردند، اما همچنان بسیاری از دولت‌های دموکراتیک جهان، حکومت “مادورو” را به رسمیت شناختند.
بلاروس به‌عنوان نقطه روشن زودگذر دیگری در عرصه آزادی و دموکراسی‌خواهی، آگوست 2021 جلوه‌گر شد. زمانی که شهروندان این کشور ناگهانی و خودجوش دست به اعتراض زدند تا نتایج تقلبی یک انتخابات به‌شدت ناقص را به چالش بکشند. البته حکومت خودکامه “الکساندر لوکاشنکا” دستور به سرکوب وحشیانه، دستگیری‌های گروهی و شکنجه معترضان داد و همچنان در قدرت باقی ماند!
از 39 کشور و منطقه‌ای که موسسه خانه آزادی در سال 2019 اعتراض‌های گسترده‌‌ای را در آنها مشاهده کرده بود، 23 کشور در سال 2020 کاهش شاخص دموکراسی را تجربه کردند.
شاخص آزادی بیان که از سال 2012 تاکنون بیشترین کاهش را در بین شاخص‌های دموکراسی در جهان داشته، در دوران همه‌گیری محدودتر نیز شده است. در بحبوحه قرنطینه شدید در فیلیپین تحت ریاست‌جمهوری “رودریگو دوترته” مقام‌ها آزار و اذیت و دستگیری کاربران رسانه‌های اجتماعی منتقد را افزایش دادند.
“هون سن” نخست‌وزیر مستبد کامبوج دستور بازداشت افراد زیادی را به اتهام انتشار اطلاعات نادرست مرتبط با کرونا و انتقاد از عملکرد دولت صادر کرد. در مجارستان اقدام‌هایی که از سوی نخست‌وزیر “ویکتور اِربان” به بهانه مهار همه‌گیری کرونا انجام شد، در عمل به سوءاستفاده مقام‌های دولتی از اختیارات جدید انجامید.
در الجزایر رییس‌جمهور “عبدالمجید تبون” که پس از استعفای “عبدالعزیز بوتفلیقه” رهبر مستبد پیشین این کشور بر مسند قدرت نشست، همه گونه راهپیمایی گروهی را ممنوع کرد.
در اندونزی ارتش و سایر نیروهای امنیتی به عنوان بازیگران اصلی در زمینه واکنش به همه‌گیری کرونا ایفای نقش کردند. این اقدام، محدودیت‌های بیش‌تری برای آزادی بیان و برپایی اعتراض‌های مدنی به‌وجود آورده و این کشور را در محدوده کشوری “نیمه آزاد” قرار داده است.
در سریلانکا رییس‌جمهور “گوتابایا راجاپاکسا” اوایل مارچ امسال پارلمان را منحل کرد و قصد داشت آوریل انتخابات برگزار کند. همه‌گیری رای‌گیری را به تعویق انداخت و به وی فرصت داد که قدرت خود را از طریق انتصاب وزیران تثبیت کند. پس از اینکه حزب او در انتخابات آگوست شکست خورد، پارلمان جدید اصلاحات قانون اساسی را تصویب کرد که اختیارات ریاست‌جمهوری را افزایش داد.
در مالاوی مردم یک حکومت غیرمردم‌سالارانه با عملکردی ضعیف را تحمل می‌کنند و برای مهار تعدادی از رهبران فاسد این کشور در تلاشند. تایوان در سال 2020 بر مجموعه‌ای از چالش‌های ناشی از همه‌گیری کرونا غلبه کرد. مردم این کشور رییس‌جمهور کنونی “تسای اینگ ون” را که مخالف پیوستن این کشور به چین است را بار دیگر انتخاب کردند.
مردم‌سالاری در جهان امروز در محاصره قرار دارد، اما شکست نخورده است. برای معکوس کردن تغییر جهان به سمت هنجارهای اقتدارگرا، طرفداران دموکراسی که برای گسترش آزادی در کشورهای خود تلاش می‌کنند، به همبستگی پایدار با متحدان همفکر خود در خارج از کشورشان نیاز دارند.
