مازیار شیبانی‌فر
- بر اساس آخرین رده‌بندی «وضعیت آزادی رسانه‌ها در جهان» که توسط موسسه گزارش‌گران بدون مرز (RSF) انجام شده است از میان ۱۸۰ کشور مختلف جهان که در این بررسی مورد توجه بوده‌اند، کانادا در رده نوزدهم و ایران در میان ۳ کشور پایین جدول در جایگاه یک‌صد و هفتاد و نهم قرار گرفته است.
- کشورهای نروژ، دانمارک، سوئد، استونی، فنلاند، ایرلند، پرتغال، کاستاریکا، لیتوانی و لیختنشتاین رده‌های یکم تا دهم و نیوزیلند، جاماییکا، جزایر سیشل، سوییس، ایسلند، آلمان، تی‌مور شرقی، نامیبیا، کانادا و جمهوری چک نیز در رده‌های یازدهم تا بیستم جای دارند.
- کشور انگلستان جایگاه ۲۴، فرانسه ۲۶، ایالات‌متحده ۴۲، کره‌جنوبی ۴۳، ژاپن ۷۱، اسراییل ۸۶، قطر ۱۱۹، امارات‌متحده عربی ۱۳۸، ترکیه ۱۴۹، هند ۱۵۰، روسیه ۱۵۵، افغانستان ۱۵۶، عمان ۱۶۳، عربستان سعودی ۱۶۶ و بحرین جایگاه ۱۶۷ را به خود اختصاص داده است.
- کشورهایی که در پایین‌ترین بخش این رده‌بندی قرار دارند و رتبه‌های ۱۷۱ تا ۱۸۰ را به خود اختصاص داده‌اند، به‌ترتیب شامل سوریه، عراق، کوبا، ویتنام، چین، میانمار، ترکمنستان، ایران، اریتره و کره شمالی است.
- وضعیت رسانه‌ها در فهرست امسال نشان می‌دهد ۲۸ کشور در شرایط «بسیار بد» قرار دارند. در حالی که ۱۲ کشور از جمله بلاروس و روسیه در فهرست قرمز قرار گرفته‌اند. در میانمار که رده ۱۷۶ را دارد، کودتای فوریه ۲۰۲۱ وضعیت آزادی رسانه‌های این کشور را ۱۰ سال به عقب برگردانده است.
- در ایران از سال ۱۹۷۹تا کنون دست‌کم ۱۰۰۰ رونامه‌نگار توسط حکومت ایران دستگیر، بازداشت، ناپدید یا اعدام شده‌اند. حکومت این کشور گاه حتی روزنامه‌نگاران فعال در خارج از مرزهایش را نیز هدف قرار می‌دهد.
- یونسکو در گزارشی که امسال در سال‌روز گرامی‌داشت رسانه‌ها (سوم می) منتشر کرد، به این موضوع اشاره داشت که زنگ خطر کاهش نگران‌کننده سطح آزادی رسانه‌ها در سراسر جهان به صدا درآمده است. به‌گونه‌ای که ۸۵ درصد از جمعیت جهان طی ۵ سال گذشته در کشورشان با کاهش آزادی رسانه‌ها مواجه بوده‌اند.
- طی سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ یونسکو قتل ۴۵۵ روزنامه‌نگار را به‌خاطر یا هنگام فعالیت حرفه‌ای ثبت کرده است. در این سال‌ها زندانی‌شدن روزنامه‌نگاران به بالاترین میزان خود رسیده است. ده‌ها کشور جهان در همین مدت قانون‌ها و مقرراتی را تصویب یا اصلاح کرده‌اند که آزادی بیان و رسانه‌های دیجیتالی را محدود می‌کند.
شرح گزارش:
بر اساس آخرین رده‌بندی وضعیت آزادی رسانه‌ها در جهان که توسط موسسه گزارش‌گران بدون مرز (RSF) انجام شده است از میان ۱۸۰ کشور مختلف جهان که در این بررسی مورد توجه بوده‌اند، کانادا در رده نوزدهم و ایران در میان ۳ کشور پایین جدول در جایگاه یک‌صد و هفتاد و نهم قرار گرفته است.
بر اساس اعلام وب‌سایت رسمی موسسه گزارش‌گران بدون مرز، کشورهای نروژ، دانمارک، سوئد، استونی، فنلاند، ایرلند، پرتغال، کاستاریکا، لیتوانی و لیختنشتاین رده‌های یکم تا دهم را به خود اختصاص داده‌اند.
کشورهای نیوزیلند، جاماییکا، جزایر سیشل، سوییس، ایسلند، آلمان، تی‌مور شرقی، نامیبیا، کانادا و جمهوری چک نیز در رده‌های یازدهم تا بیستم جای دارند.
کشور انگلستان جایگاه ۲۴، فرانسه ۲۶، ایالات‌متحده ۴۲، کره‌جنوبی ۴۳، ژاپن ۷۱، اسراییل ۸۶، قطر ۱۱۹، امارات‌متحده عربی ۱۳۸، ترکیه ۱۴۹، هند ۱۵۰، روسیه ۱۵۵، افغانستان ۱۵۶، عمان ۱۶۳، عربستان سعودی ۱۶۶ و بحرین جایگاه ۱۶۷ را به خود اختصاص داده است.
کشورهایی که در پایین‌ترین بخش این رده‌بندی قرار دارند و رتبه‌های ۱۷۱ تا ۱۸۰ را به خود اختصاص داده‌اند، به‌ترتیب شامل سوریه، عراق، کوبا، ویتنام، چین، میانمار، ترکمنستان،ِ ایران، اریتره و کره شمالی است.
بر اساس اعلام وب‌سایت گزارش‌گران بدون مرز، رسانه‌های جهان در دوره جدیدی از قطبی‌سازی قرار گرفته‌اند. چنان‌که دو برابر بیش از گذشته دچار سوگیرهای قطبی شده‌اند و همین موضوع به گستردگی شکاف‌ها در داخل کشورهای مختلف دامن زده است
در کشورهای برخوردار از دموکراسی رسانه‌های ایدئولوژیک به پیروی از مدل «فاکس نیوز» در ایالات‌متحده گسترش یافته‌اند و انتشار اطلاعات نادرست با تکیه بر رسانه‌های اجتماعی را افزایش داده است.
حمله روسیه به اوکراین نشان داد، پیش از درگیری فیزیکی، جنگ تبلیغاتی در این کشورها برقرار بوده است. چین به‌عنوان یکی از اقتدارگراترین حکومت‌های جهان با پشتوانه قانونی به محدودسازی دسترسی به اطلاعات آزاد، در جایی همانند هنگ‌کنگ موضعش نسبت به رسانه‌ها را نشان می‌دهد.
نحوه اطلاع‌رسانی در کشورهای هند و پاکستان نیز بخشی دیگر از محدودسازی رسانه‌ها است. در خاورمیانه نیز نبود آزادی رسانه‌ها در کشورهای عربی، بر درگیری میان اسراییل و فلسطینی‌ها تاثیر قابل‌توجهی می‌گذارد.
با وجود روی کار آمدن جو بایدن به‌عنوان رییس‌جمهور، ایالات‌متحده همچنان گرفتار قطبی‌شدن رسانه‌ها و تقویت شکاف‌های اجتماعی است. افزایش تنش‌های اجتماعی و سیاسی در فرانسه توسط رسانه‌های اجتماعی و نوپدید تشدید شده است.
سرکوب رسانه‌های مستقل در «دموکراسی‌های غیرلیبرال» همانند لهستان، ایجاد دو قطبی‌ها را تقویت می‌کند؛ جایی که مقام‌های دولتی برای «استعمار دوباره» رسانه‌های خصوصی تلاش می‌کنند.
وضعیت رسانه‌ها در فهرست امسال نشان می‌دهد ۲۸ کشور در شرایط «بسیار بد» قرار دارند. در حالی که ۱۲ کشور از جمله بلاروس و روسیه در فهرست قرمز قرار گرفته‌اند. در میانمار که رده ۱۷۶ را دارد، کودتای فوریه ۲۰۲۱ وضعیت آزادی رسانه‌های این کشور را ۱۰ سال به عقب برگردانده است.
به نوشته فوربز، در کره شمالی (پایین‌ترین کشور از نظر آزادی رسانه‌ها) روزنامه‌نگاری مستقل وجود ندارد و حکومت به‌شدت رسانه‌ها را کنترل می‌کند. کوچک‌ترین انحراف از روایت حزب به دستگیری، تبعید به اردوگاه‌های کار اجباری یا قتل منجر خواهد شد.
چین توسط موسسه گزارش‌گران بدون مرز به‌عنوان «بزرگ‌ترین زندان جهان برای خبرنگاران» شناخته می‌شود. به‌گونه‌ای که اکنون ۱۲۰ روزنامه‌نگار در بازداشت هستند. فراگیرترین اتهام‌ها علیه روزنامه‌نگاران شامل «جاسوسی»، «براندازی» یا «ایجاد اختلاف و مزاحمت» است.
در ایران از سال ۱۹۷۹تا کنون دست‌کم ۱۰۰۰ رونامه‌نگار توسط حکومت ایران دستگیر، بازداشت، ناپدید یا اعدام شده‌اند. حکومت این کشور گاه حتی روزنامه‌نگاران فعال در خارج از مرزهایش را نیز هدف قرار می‌دهد.
در بسیاری از کشورهای جهان وضعیت آزادی رسانه‌ها وخیم است. در جایی همانند روسیه حتی پیش از حمله به اوکراین نزدیک به تمامی رسانه‌های مستقل امکان فعالیت ندارند یا به‌عنوان «عامل خارجی» معرفی شده‌اند و مواردی از تبعید و شکنجه روزنامه‌نگاران در این کشور دیده می‌شود.
یونسکو در گزارشی که امسال در سال‌روز گرامی‌داشت رسانه‌ها (سوم می) منتشر کرد، به این موضوع اشاره داشت که زنگ خطر کاهش نگران‌کننده سطح آزادی رسانه‌ها در سراسر جهان به صدا درآمده است. به‌گونه‌ای که ۸۵ درصد از جمعیت جهان طی ۵ سال گذشته در کشورشان با کاهش آزادی رسانه‌ها مواجه بوده‌اند.
طی سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ یونسکو قتل ۴۵۵ روزنامه‌نگار را به‌خاطر یا هنگام فعالیت حرفه‌ای ثبت کرده است. در این سال‌ها زندانی‌شدن روزنامه‌نگاران به بالاترین میزان خود رسیده است. ده‌ها کشور جهان در همین مدت قانون‌ها و مقرراتی را تصویب یا اصلاح کرده‌اند که آزادی بیان و رسانه‌های دیجیتالی را محدود می‌کند.
از سوی دیگر، شیوه کسب‌وکار سنتی رسانه‌های خبری شکست خورده است و به‌همین خاطر بسیاری از رسانه‌ها مجبور به کاهش کارمندان‌شان شده‌اند یا به‌طور کامل کارشان متوقف شده است. اکنون تنها دو شرکت، گوگل و متا حدود نیمی از هزینه‌های تبلیغات دیجیتال جهانی را دریافت می‌کنند.
روزنامه‌نگاری مستقل در خطر جدی قرار دارد. در سال‌های اخیر سرکوب روزافزون رسانه‌ها، تهدیدهای مداوم علیه امنیت روزنامه‌نگاران و فرسایش مدل‌های کسب‌وکار رسانه انجام شده است.
سی سال پیش، روزنامه‌نگاران از سراسر قاره آفریقا در سمیناری که توسط یونسکو برگزار شد، بیانیه ویندهوک را پذیرفتند. این اقدام سرآغازی برای گسترش چشمگیر آزادی، کثرت‌گرایی و استقلال در انتشار خبرها بود. این اتفاق بیش از همه مدیون آزادسازی ارتباط رسانه‌ای بود.
به‌نظر می‌رسد برای اینکه روزنامه‌نگاری به‌عنوان یک کالای فرهنگی همگانی ضروری مورد توجه قرار بگیرد، نیازمند توجه به برخی مسایل است:
تعیین مقررات جدید برای شفاف‌سازی رسانه‌های اجتماعی
اختصاص یارانه‌های دولتی به خبرگزاری‌های معتبر
حمایت بیش‌تر از رسانه‌های خدمت‌رسان
افزایش کمک به توسعه رسانه‌ها
افزایش سرمایه‌گذاری‌های بشردوستانه
این اقدام‌ها می‌تواند کمک کند تا از استانداردهای استقلال سردبیران و آزادی بیان به‌خوبی مراقبت شودم همچنین از روزنامه‌نگاران در برابر فشارها حمایت می‌کند و خلاقیت و نوآوری در رسانه‌های دیجیتال را موجب می‌شود.