مازیار شیبانی‌فر
حمله روسیه به اوکراین با وجود همه هشدارها و کش‌مکش‌های پیش از آن، شوک بزرگی برای جهان بود. در حالی که اروپایی‌ها همواره به اتحاد و صلح پایدار در این قاره می‌بالیدند، ناگهان با تعارضی بزرگ مواجه شدند. حال پرسش این است که جهان در محک ایجاد این جنگ، به ائتلافی برای گوشمالی‌دادن متجاوز دست پیدا می‌کند؟
به‌نظر می‌رسد در جهان مدرن، اقتصاد و به‌ویژه اقتصاد سیاسی حرف اول را می‌زند. موضوعی راهبردی که می‌تواند دوری و نزدیکی کشورهای مختلف جهان را تعیین کند. در همین زمینه الجزیره انگلیسی در گزارشی به بررسی موضع کشورهای مختلف و نحوه برخورد با موضوع حمله روسیه به اوکراین پرداخته است.
بر اساس این گزارش، یک روز طول کشید تا نارندرا مودی نخست‌وزیر هند پس از آغاز جنگ خواهان «توقف فوری خشونت» شود. چین به‌طور رسمی موضع نگرفت. زیرا هم با اوکراین روابط مناسبی دارد و هم به تجارت با اروپا اهمیت می‌دهد و از سوی دیگر متحد روسیه است. البته وزیر امور خارجه چین تاکید کرد باید به حاکمیت تمامی کشورهای جهان احترام گذاشت.
اسراییل اقدام پوتین را به‌شدت محکوم کرد. یاییر لاپید وزیر امور خارجه اسراییل در بیانیه‌ای کوتاه، اقدام روسیه را به‌عنوان “نقض جدی نظم بین‌المللی” محکوم کرد، اما بر “روابط عمیق، طولانی‌مدت و خوب اسراییل با روسیه و اوکراین” نیز صحه گذاشت.
رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه نیز اقدام‌های نظامی مسکو را به‌عنوان “ضربه‌ای سنگین” به صلح و ثبات منطقه معرفی و بر خواست ترکیه در زمینه حل و فصل مشکلات بین روسیه و اوکراین تاکید کرد. البته مقام‌های ترکیه‌ای هنوز از واژگان “محکومیت” یا “تهاجم” استفاده نکرده‌اند. زیرا تلاش می‌کنند روابط‌شان با هر دو همسایه در دریای سیاه را حفظ کنند.
در این بین، ناظران در حال بررسی میزان یکپارچگی غرب و به‌طور مشخص واکنش و هماهنگی ایالات‌متحده، انگلستان و اروپا هستند. به گزارش گاردین، در پی آن‌چه ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو به عنوان «تهاجم تمام عیار روسیه به اوکراین» توصیف کرد، غرب باید تصمیم بگیرد به آن‌چه که امانوئل مکرون فرانسوی آن را نقطه عطفی در تاریخ اروپا می‌خواند، چه نوع واکنشی نشان دهد.
وزیر امور خارجه بریتانیا، لیز تراس معتقد است روسیه قصد ندارد در اوکراین متوقف شود، بلکه می‌خواهد امپراتوری روسیه را احیا کند و نیروهای غربی را از کشورهای سابق پیمان ورشو بیرون براند.
وی باور دارد پوتین ممکن است به کشورهای دریای بالتیک حمله نکند، اما [در صورت تصرف اوکراین] در موقعیت استراتژیک بهتری قرار خواهد گرفت تا خواهان عقب‌نشینی ناتو به مرزهای پیمان ورشو شود و از طریق لهستان کریدور زمینی برای اتصال کالینینگراد ایجاد کند و مقر ناوگان بالتیک روسیه را به‌وجود بیاورد.
در شرایط کنونی ممکن است به‌زودی فنلاند و سوئد نیز در اندیشه پیوستن به ناتو باشند، اما اکنون اولویت نخست غرب این است که به پرسش‌های موجود در مورد میزان اعتبار و توانمندی کل ساختار امنیتی و دیپلماتیک غرب، پس از پایان جنگ پاسخ دهد.
به نوشته نشنال آبزرور، حمله روسیه به اوکراین باعث نزدیکی بیشتر غول‌های هسته‌ای [روسیه و چین] شده است و این موضع می‌تواند غربِ تحتِ رهبریِ ایالات‌متحده را در یک جنگ سرد جدید به چالش بکشد.
البته پیدایش جبهه چین و روسیه [در شرق] بعید به‌نظر می‌رسد. به این خاطر که تجارت با اروپا و ایالات‌متحده، محرک اصلی رشد اقتصادی چین است. با اینکه اشتهای پایان‌ناپذیر چین برای به‌دست‌آوردن انرژی، این کشور را به سمت روسیه سوق می‌دهد.
البته بیانیه جدیدی که روسیه و چین منتشر کردند به وضوح نشان می‌دهد آنها با گسترش ناتو و ائتلاف‌هایی که «رقابت ژئوپلیتیکی را تشدید می‌کنند» به‌طور جدی مخالفت کرده‌اند.
با وجود تمامی نقطه‌نظرهای مشترکی که در غرب بر سر مسایل امنیتی و به‌ویژه حمله روسیه به اوکراین وجود دارد، اما اختلاف‌هایی نیز دیده می‌شود. واشنگتن پست در گزارشی راجع به این موضوع نوشته است: جنگ در اوکراین تهدید نظمی است که برای چندین دهه زیربنای امنیت فراآتلانتیک را تشکیل می‌داد. رهبران غربی اعزام نیروهای ناتو برای جنگ در اوکراین را رد کرده‌اند و به تحریم روی آورده‌اند.
با این حال، به اذعان جو بایدن رییس‌جمهور ایالات‌متحده، اختلاف‌نظرهایی میان واشنگتن و سران اروپا بر سر شدت برخی تحریم‌ها وجود دارد. به همین خاطر بایدن در پاسخ به یکی از خبرنگاران در مورد اینکه چرا جلوگیری از دسترسی روسیه به سوییفت بخشی از تحریم‌های غربی‌ها نیست، یادآور شد که کشورهای اروپایی از آن حمایت نکردند.
راندا اسلیم مشاور ارشد انستیتو خاورمیانه درباره میزان اتحاد جهانی علیه روسیه معتقد است: دولت‌های عربی بر سر تهاجم روسیه به اوکراین به سه اردوگاه تقسیم می‌شوند: اردوگاه طرفدار روسیه همانند کشور سوریه که به‌سرعت استقلال دو منطقه جدایی‌طلب در شرق اوکراین را به رسمیت شناخت و برای پیوستن به نبرد روسیه ابراز آمادگی کرد. اردوگاه ضد تهاجم که لبنان و کویت را در بر می‌گیرد و خوش‌نشین‌ها (عافیت‌طلبان) که عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر را شامل می‌شود.
کویت تنها کشور عربی در فهرست بیش از 80 کشور منطقه بود که از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد برای پاسخگوکردن روسیه به خاطر تجاوزاتش به اوکراین حمایت کرد. امارات متحده عربی، به‌عنوان تنها کشور عربی دارای کرسی موقت در شورای امنیت سازمان ملل، دو بار به رای‌گیری در شورا، رای ممتنع داد.
سایر کشورهای عربی همانند مصر، الجزایر، مراکش و تونس که به واردات گندم از روسیه و اوکراین متکی‌اند، انتخاب موضع بی‌طرفانه در این درگیری را بهترین راه برای به حداقل‌رساندن تاثیر منفی بر امنیت غذایی کشورشان می‌دانند.
چنین موضع‌گیری، هیچ هزینه سیاسی برای خوش‌نشین‌ها ندارد و هیچ تظاهراتی را در پایتخت‌های عربی در زمینه محکوم‌کردن تهاجم روسیه به‌راه نمی‌اندازد؛ یکی از علت‌های بی‌واکنش ماندن مردم، خستگی از جنگ و ترس از پی‌آمدهای احتمالیِ ایجادِ درگیریِ دیگری در منطقه است.
یکی دیگر از علت‌های این بی‌عملی، استانداردهای دو گانه غرب نسبت به جنگ و آوارگی در سرزمین‌های عربی است. تفاوت فاحشی که در نحوه استقبال کشورهای اروپایی از پناهندگان اوکراینی در مقایسه با آوارگان و پناهجویان سوریه‌ای مشاهده شد.
علت سوم به تفاوت آشکار در برانگیخته‌شدن خشم غرب از اشغال اوکراین توسط روسیه، نسبت به اشغال‌گری در خاورمیانه مربوط می‌شود. جایی که این واکنش، یادآوری دردناکی برای اعراب نسبت به انفعال اروپا و حمایت ایالات‌متحده از اشغال فلسطین توسط اسراییل است.