نیک دانبی
صحبت‌های ابراهیم رئیسی، رییس جمهور منتخب ایران، امید اندکی برای کاهش دشمنی میان تهران و واشنگتن باقی گذاشته است.
رییسی به احیای برجام در برابر برداشته شدن تمامی تحریم‌های ظالمانه ایالات متحده متعهد شده، اما هم‌زمان برنامه موشکی و حمایت این کشور از گروه‌های شبه‌نظامی را غیرقابل مذاکره خوانده است. گرچه رهبری ایران همچنان تصمیم گیرنده اصلی باقی خواهد ماند، اما رسیدن رئیسی و تندروهای همفکر او به مناصب بالای دولتی نشانه افول اعتدال‌گرایان ایرانی است.
تنش و بی‌اعتمادی عمیق میان دو کشور ریشه‌ای تاریخی دارد. ۳۴ سال گذشته، سوم جولای در دهه‌ها دشمنی میان ایران و ایالات متحده لحظه‌ای تاریخی به وقوع پیوست و بی‌اعتمادی شکل گرفته پس از این واقعه با بی‌اعتمادی ایجاد شده پس از کودتای ۲۸ مرداد برابری می‌کند.
صدام ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰ به ایران حمله کرد تا قلمرو خود را گسترش دهد و از نفوذ انقلاب اسلامی در میان شیعیان عراق جلوگیری کند. ۷ سال پس از آغاز جنگ، دو طرف در وضعیت بن‌بست قرار گرفتند و جنگ نفتکش‌ها به راه افتاد.
ریگان برای تامین امنیت انتقال نفت مجوز حرکت نفتکش‌های کویت با پرچم ایالات متحده را صادر کرد تا از حملات بعدی ایران جلوگیری کند و از طریق مذاکره به جنگ پایان دهد.
اواخر سپتامبر ۱۹۸۷، خلبان‌های ایالات متحده کشتی «ایران اجر» را در حال مین‌ریزی در خلیج فارس شناسایی کردند. تیم‌های نیروی ویژه ایالات متحده وارد «ایران اجر» شدند و آن را نابود کردند، اما ۷ ماه بعد ناوچه «یو‌اس‌اس ساموئل بی رابرتز» با یکی از مین‌های کار گذاشته شده توسط «ایران اجر» برخورد کرد و به کشتی و خدمه آن آسیب وارد شد.
در پاسخ، ایالات متحده در عملیات «آخوندک» به اهداف مهم ایرانی در خلیج فارس حمله کرد و ریگان قوانین درگیری نظامی را به گونه‌ای تغییر داد که نیروهای آمریکایی بتوانند به کشتی‌های جنگی مهاجم ایرانی حمله کنند.
یک ماه بعد از عملیات آخوندک، ناو جنگی وینسنس در می ۱۹۸۸ وارد خلیج فارس شد. این کشتی جنگی یک میلیارد دلاری مجهز به فناوری‌های پیچیده‌ای بود که به آن اجازه می‌داد تهدیدهای هوایی و سطحی را رهگیری کند و به راحتی با آنها درگیر شود.
وینسنس هلیکوپتری برای بررسی گزارش حمله قایق‌های تندرو سپاه به کشتی‌های تجاری فرستاد. گزارشی از حمله راکتی یکی از قایق‌های ایرانی به هلیکوپتر آمریکایی به فرمانده ناو کاپیتان «ویل چپل راجرز» مخابره شد و ناو بر خلاف قوانین درگیری اعلامی به سمت قایق‌های تندرو مستقر در آب‌های ایران رفت.
وینسنس ساعت ۹ و ۴۳ دقیقه صبح بر روی قایق‌های ایرانی آتش گشود و هم‌زمان پرواز شماره ۶۵۵ ایران ایر حرکت خود از بندرعباس به دبی را آغاز کرد. هواپیما در مسیر معمول پروازی خود بود، اما خلبان اطلاع نداشت که بر فراز منطقه درگیری پرواز می‌کند. رادرهای وینسنس این هواپیمای مسافری را با یک جت اف-۱۴ ارتش ایران اشتباه گرفتند.
پس از ارسال چندین هشدار رادیویی و دریافت نکردن پاسخ، راجرز به این باور رسید که وجود هواپیما و قایق‌های سپاه نشان‌دهنده حمله چندجانبه ایران به نیروهای دریایی آمریکایی است. راجرز علاقه‌ای نداشت جان خدمه وینسنس را در معرض خطر قرار دهد و به همین دلیل دستور شلیک دو موشک به هواپیما را صادر کرد.
هواپیما منفجر شد و باقی‌مانده ۲۹۰ مسافر آن در خلیج فارس پخش شد. ریگان در مراسم چهارم جولای این حادثه را یک “فاجعه انسانی بسیار بد” توصیف کرد، اما حاضر به عذرخواهی نشد. او گفت وینسنس اقدام دفاعی متناسب انجام داده است و ایران می‌توانست با پذیرش آتش‌بس در چند سال گذشته از آن جلوگیری کند.
سخنگوی پنتاگون درباره این حادثه گفت: «فرمانده لحظات کمی برای تصمیم‌گیری در اختیار داشته و او در وضعیت مرگ و زندگی خود، خدمه و کشتی تصمیم‌گیری کرده است.» او اضافه کرد که فرمانده وینسنس با توجه به اطلاعات موجود در لحظه دستور شلیک داده است.
در تحقیقات رسمی، این فاجعه به عنوان پی‌آمد جنگ عنوان شده و هیچ‌کدام از پرسنل نیروی دریایی متهم به سهل‌انگاری یا رفتار مجرمانه نشدند. در گزارش تحقیقات، درستی تصمیم راجرز تایید شد و به همین دلیل او بعدها نشان افتخار گرفت و فرمانده وینسنس باقی ماند.
با گذر بیش از ۳۰ سال، این اتفاق از حافظه تاریخی آمریکایی‌ها محو شده است، اما ایرانیان به خوبی آن را به‌خاطر سپرده‌اند. مقام‌های ایرانی این حادثه را یک “کشتارجمعی وحشیانه” خواندند و آیت‌الله خمینی از ایرانیان خواست تا به جبهه‌های نبرد بروند و با آمریکا مبارزه کنند، اما این اتفاق رهبران عالی ایران را به فکر فرو برد.
آنها ساقط شدن پرواز ۶۵۵ را به عنوان نشانه‌ای از ورود ایالات متحده به جنگ علیه ایران و به نفع عراق تفسیر کردند و چندین روز پس از این حادثه آتش بس را پذیرفتند. با این حال، تاثیر این حادثه همچنان قابل مشاهده است و ایرانیان هر ساله با انداختن شاخه گل در دریا یاد قربانیان را گرامی می‌دارند.
هنگامی که ترامپ ایرانیان را تهدید کرد که در صورت پاسخ ایران به ترور سردار سلیمانی ۵۲ نقطه از ایران (به تعداد گروگان‌های آمریکایی حادثه سفارت آمریکا) را هدف قرار می‌دهد روحانی در پاسخ به او گفت آمریکایی‌ها باید عدد ۲۹۰ (قربانیان پرواز ۶۵۵) را نیز به‌خاطر بیاورند.
دولت بایدن باید این نکته را به‌خاطر داشته باشد که ایران و ایالات متحده هر دو بی‌اعتمادی و دشمنی را به‌وجود آورده‌اند. دولت بایدن باید به صورت آشکار نیت خود را ابراز و بر این مساله تاکید کند که ایالات متحده تنها به شرط تعدیل رفتار بی‌ثبات کننده ایران به دنبال روابط با ثبات و قابل پیش‌بینی با آن است.
مقام‌های واشنگتن باید این تصور را که روابط با تهران می‌تواند یک‌شبه بهبود پیدا کند را کنار بگذارند. بی‌اعتمادی و دشمنی میان دو کشور طی چند ۱۰ سال به‌وجود آمده و به همان صورت دهه‌ها طول خواهد کشید تا روابط دو کشور بر مبنای دشمنی‌گریزی و اعتماد پایه‌ریزی شود.