مازیار شیبانی‌فر
شاخص توسعه انسانی (Human Development Index) که توسط سازمان ملل متحد تعیین می‌شود، به تعیین دستاوردهای یک کشور در بهبود زندگی انسان‌ها می‌پردازد. در سال 2022 کشور کانادا در رده سیزدهم و ایران در رتبه شصت‌وپنجم این جدول قرار گرفته‌اند.
به گزارش ورلد پاپیولیشن ریویو، شاخص توسعه انسانی معیاری است که برای تعیین میانگین دستاوردهای یک کشور با توجه به سه جنبه اساسی یعنی زندگی طولانی و سالم، دانش‌محور بودن و استاندارد زندگی مناسب، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شاخص از سال 1990 مورد توجه سازمان ملل متحد قرار گرفته است.
بر اساس اعلام وب‌سایت رسمی سازمان ملل متحد درباره شاخص توسعه انسانی، تعیین این شاخص تاکیدی است بر اینکه باید شرایط مردم و توانمندی‌های‌شان معیار تعیین‌کننده برای ارزیابی توسعه یک کشور مورد بررسی قرار بگیرد، نه اینکه فقط به موضوع رشد اقتصادی اشاره شود.
استاندارد زندگی طولانی و سالم با توجه به موضوع امید به زندگی از بدو تولد مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. بحث دانش‌محور بودن مربوط به مدت‌زمان و میزان دسترسی به تحصیل است. در این زمینه میانگین سال‌های تحصیل برای بزرگسالان تا 25 سالگی و پس از آن و نیز میزان سال‌هایی که انتظار می‌رود کودکان بتوانند در کشور مورد نظر از زمان سن ورود به مدرسه به تحصیل ادامه دهند، مورد اندازه‌گیری قرار می‌گیرد. استاندارد زندگی مناسب نیز بر اساس سرانه درآمد ناخالص ملی سنجیده می‌شود.
ارزشیابی شاخص توسعه انسانی از ترکیب امتیازهای بسیاری به‌دست می‌آید که از آن جمله به میزان امید به زندگی، نرخ باسوادی، دسترسی جمعیت روستایی به برق، سرانه تولید ناخالص داخلی، حجم صادرات و واردات، میانگین قتل، بررسی جنبه‌های مختلف فقر، نابرابری درآمد و میزان در دسترس‌بودن اینترنت می‌توان اشاره کرد.
بر اساس این شاخص کشورهای جهان به چهار گروه کلی برخوردار از توسعه انسانی بسیار بالا، بالا، متوسط و پایین تقسیم‌بندی می‌شوند.
بیشتر کشورهای توسعه‌یافته دارای رشد اقتصادی مناسب و رو به پیشرفت، در گروه توسعه انسانی بسیار بالا قرار می‌گیرند. در این کشورها، دولت‌های باثبات به اداره امور می‌پردازند و ارایه آموزش در سطح گسترده‌ای صورت می‌گیرد. همچنین مراقبت‌های بهداشتی در دسترس همگان قرار دارد و امید به زندگی قابل‌توجه است.
در مقابل، کشورهای کمتر توسعه‌یافته جهان بیشتر در رده توسعه انسانی متوسط و پایین قرار می‌گیرند. این‌گونه کشورها از دولت‌های بی‌ثبات برخوردارند، فقر گسترده‌ای در میان ساکنان آن دیده می‌شود و دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و آموزشی برای همگان به یک‌اندازه برابر و آسان نیست.
افزون بر این، این کشورها از میانگین درآمد پایین خانوار و امید به زندگی در سطح پایین، همراه با نرخ بالای فرزندآوری برخوردارند.
نروژ، سوییس، ایرلند، هنگ‌کنگ، آلمان، ایسلند، سوئد، سنگاپور، هلند، دانمارک، فنلاند، کانادا، نیوزیلند، انگلستان، ایالات‌متحده، بلژیک، لیختنشتاین، ژاپن، اتریش و لوگزامبورگ کشورهای برخوردار از بالاترین توسعه انسانی به‌شمار می‌روند.
در این رده‌بندی اسراییل بر پله بیست‌ویکم، کره جنوبی بیست‌ودوم، امارات‌متحده عربی سی‌وچهارم، عربستان سی‌وهفتم، قطر چهلم، بحرین چهل‌وچهارم، عمان چهل‌وششم، روسیه چهل‌وهشتم، کویت پنجاه‌وهفتم، ترکیه پنجاه‌وهشتم و چین هشتادوششم نشسته است.
افغانستان، جیبوتی، مالاوی، اتیوپی، گامبیا، گینه، لیبریا، یمن، گینه بیسائو، جمهوری خلق کنگو، موزامبیک، سیرالئون، اریتره، بورکینافاسو، مالی، بروندی، سودان جنوبی، چاد، جمهوری آفریقای مرکزی و نایجر(نیجر) به ترتیب در پایین‌ترین رده‌های جدول شاخص توسعه انسانی قرار دارند.