مازیار شیبانی‌فر
بر اساس رتبه‌بندی انستیتو کاتو، کانادا در میان 10 کشور برتر برخوردار از بالاترین شاخص آزادی انسان در جهان قرار دارد.
شاخص آزادی انسان، بر اساس موقعیت ساکنان کشورهای مختلف جهان با توجه به سنجه(معیار)های گسترده‌ای مورد بررسی قرار می‌گیرد که آزادی‌های فردی، مدنی و اقتصادی بخشی از این سنجه‌ها را تشکیل می‌دهد.
“آزادی” یک مفهوم اجتماعی است که بر اساس آن بزرگواری(کرامت) انسان در قالب آن به‌رسمیت شناخته می‌شود. این بزرگواری هدیه‌ای خداوندی است که قوانین بشری با توجه به آن نگاشته و اعمال می‌شود و اساس آن را جلوگیری از ایجاد محدودیت‌های اجباری تشکیل می‌دهد.
بر اساس این دیدگاه و تعریف، “آزادی” سرمایه‌ای انسانی است که در کُنه(ذات) خود ارزشمند است و در پیشرفت انسان‌ها نقشی بنیادین ایفا می‌کند.
آزادی هر چند که مفهومی کیفی است، اما بر اساس محک‌هایی مشخص امکان ارزیابی و اندازه‌گیری آن وجود دارد. این مفهوم، می‌تواند به‌عنوان منبعی در زمینه نحوه ارتباط میان انسان‌ها و تعیین‌کننده جایگاه پدیده‌های مختلف اجتماعی مورد توجه و ارزشیابی قرار بگیرد. به‌ویژه اینکه، آزادی بر روی تمامی جنبه‌های زندگی بشر از اقتصاد و سیاست گرفته تا فرهنگ و هنر تاثیر مستقیم دارد.
انستیتو کاتو همراه با موسسه فریزر در ایالات‌متحده اقدام به رتبه‌بندی میزان “آزادی بشر” در سال 2020 در کشورهای مختلف جهان کرده است. این شاخص سالانه، بر اساس 76 معیار متمایزکننده آزادی‌های فردی، اجتماعی و اقتصادی تعیین می‌شود که برخی از این معیارها عبارت است از جایگاه قانون، امنیت و ایمنی، جنبش‌های مدنی، موقعیت دین، میزان توسعه‌یافتگی نهادهای مدنی، آزادی بیان و تبادل آزاد اطلاعات، میزان توجه به هویت و روابط انسانی، میزان نظارت‌های دولتی، شرایط نظام حقوقی و احترام به مالکیت فردی، میزان دسترسی به درآمد قانونی(پاک)، میزان دسترسی به تجارت جهانی، مقررات اعتبارسنجی، وضعیت کار و تجارت.
شاخص آزادی انسان که از سوی انستیتو کاتو انجام می‌شود، جامع‌ترین ارزیابی در این زمینه است. این شاخص از سال 2008 تا کنون به بررسی میزان آزادی بشر در کشورهای مختلف پرداخته است.
این شاخص در مقیاس 0 تا 10 مورد توجه قرار می‌گیرد. بر این اساس، میانگین امتیاز آزادی انسان برای 162 کشور جهان در سال 2018 حدود 7 بوده است. در میان کشورهایی که در گزارش امسال و سال گذشته مورد بررسی قرار گرفته‌اند، 87 کشور جایگاه خود را بهبود داده‌اند و 70 کشور سقوط داشته‌اند.
نیوزیلند، سوییس، هنگ‌کنگ، دانمارک، استرالیا، کانادا، ایرلند، استونی، آلمان و سوئد رتبه‌های نخست تا دهم این شاخص را در اختیار دارند. از میان کشورهای آسیایی ژاپن در رتبه یازدهم، تایوان نوزدهم و کره‌جنوبی بیست و ششم است. انگلستان و ایالات‌متحده به‌صورت مشترک جایگاه هفدهم را به خود اختصاص داده‌اند.
نسبت به سال گذشته، کانادا دو رتبه پایین‌تر آمده است. مهم‌ترین علت آن نیز شرایطی است که بر اثر اختلاف‌نظر میان افرادی که واکسن می‌زنند و آنهایی که مخالف واکسن‌زدن هستند و اجبار دولت فدرال برای برخی از مشاغل، عنوان شده است.
بر اساس این رتبه‌بندی، جهان به 10 منطقه جغرافیایی تقسیم‌بندی شده است. بالاترین سطح آزادی به ترتیب در آمریکای شمالی(کانادا و ایالات‌متحده آمریکا)، کشورهای اروپای غربی و کشورهای آسیای شرقی وجود دارد. پایین‌ترین سطح از آزادی انسان در خاورمیانه و شمال آفریقا، جنوب صحرای آفریقا و کشورهای جنوب آسیا دیده می‌شود.
آزادی‌های مربوط به زنان، به ترتیب در آمریکای شمالی، اروپای غربی و آسیای شرقی به‌خوبی محافظت می‌شود و در خاورمیانه و شمال آفریقا، جنوب صحرای آفریقا و کشورهای جنوب آسیا از کمترین توجه و مراقبت برخوردار است.
کشورهایی که از نظر شاخص آزادی انسان در رتبه‌های بالای این جدول قرار دارند، به همان نسبت از میانگین درآمد سرانه (50340 دلار) بالاتری نسبت به کشورهای رتبه‌های پایین جدول (میانگین درآمد سالانه 7720 دلار) برخوردارند.
بر اساس یافته‌های این تحقیق، آزادی نقش مهمی در بهزیستی انسان ایفا می‌کند و فرصت‌هایی را برای تحقیقات بیشتر در مورد تدوین راه‌کار‌های پیچیده‌ای به‌وجود می‌آورد که آزادی می‌تواند بر حکومت‌ها از نظر سیاسی، توسعه اقتصادی و برآیند حکمرانی داشته باشد.
در این رتبه‌بندی کنگو، عربستان سعودی، جمهوری آفریقای مرکزی، الجزایر، عراق، لیبی، مصر، ایران، یمن، ونزوئلا، سودان و سوریه 10 رتبه انتهایی جدول را به خود اختصاص داده‌اند.