مازیار شیبانی‌فر
نمایندگان مجلس شورای اسلامی در ایران، در تدارک به تصویب‌رساندن طرحی هستند که بر اساس آن ارتباط جهانی اینترنت این کشور قطع می‌شود و دست ایرانیان از شبکه‌های مجازی بین‌المللی کوتاه می‌ماند.
نمایندگان مجلس ایران با هدف محدود‌کردن شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای اطلاع‌رسانی اقدام به ارایه طرحی با عنوان “صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های‌اجتماعی” کرده‌اند.
طراحان این اقدام برای اینکه بتوانند امکان تصمیم‌گیری نهایی را در دست خود نگه‌دارند و نیازمند اعلام رای سایر نمایندگان نباشند، به اصل ۸۵ قانون اساسی متوسل شده‌اند. بر اساس این اصل، مجلس “در موارد ضروری” می‌تواند اختیار وضع برخی از قوانین را به کمیسیون‌های داخلی خود واگذار کند. در این گونه موارد تصویب طرح توسط کمیسیون مورد نظر انجام می‌شود و نیاز به تصویب در صحن علنی ندارد.
در طرحی که نمایندگان مجلس برای اجرایی‌کردن آن تلاش می‌کنند، شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه اینستاگرام به‌صورت آزمایشی مسدود خواهد شد. بر اساس اعلام روزنامه همشهری “مرتضی آقاتهرانی” رییس کمیسیون فرهنگی مجلس به دنبال اجرای این طرح به‌صورت آزمایشی است.
پیش از این، توییتر و تلگرام توسط حاکمان ایران فیلتر شده بود. البته مسئولان و مردم با استفاده از فیلترشکن‌ها همچنان امکان دسترسی به این شبکه‌های اجتماعی را دارند.
آمار ضریب نفوذ اینترنت در ایران
بر اساس آخرین آمار سازمان “اطلاعات و فناوری ارتباطات” ایران، در بهار ۱۳۹۹ اینترنت در این کشور از نفوذ ۹۴ درصدی برخوردار است و ۸۳ درصد کاربران ایرانی از اینترنت موبایل استفاده می‌کنند. بر اساس همین آمار بیش از ۷۸ میلیون کاربر (حدود ۴۵ میلیون نفر) در ایران اینترنت دارند.
بر اساس اعلام مسئولان بخش پلیس سایبری ایران، اولویت نخست حدود ۴۱ درصد از کاربران ایرانی جست‌وجوی اطلاعات و اخبار ، ۱۹ درصد خدمات بانکداری الکترونیک، ۱۶ درصد دانلود، ۱۴ درصد استفاده از شبکه‌های اجتماعی و ۱۰ درصد دستیابی به فروشگاه‌های اینترنتی است.
تجارت ایرانیان در اینستاگرام
در حال حاضر، حدود یک میلیون صفحه فارسی از راه اینستاگرام کسب درآمد حداقلی دارند. دست‌کم ۲۰۰ هزار کسبوکار کوچک و متوسط و حدود ۵۰۰ هزار کسبوکار استانی و بومی در اینستاگرام صفحه فعال دارند.
کاربران فارسی‌زبان در طول سال ۱۳۹۸ بیش از یک میلیارد محتوا روی اینستاگرام قرار داده‌اند. حدود ۵۰ صفحه اینستاگرامی بیش از ۳ میلیون مخاطب و افزون بر ۶۰۰ صفحه اینستاگرامی بیش از یک میلیون دنبال‌کننده دارند.
بیش‌تر این صفحه‌های اینستاگرامی متعلق به کسب‌وکارهای خانگی، بومی و غیررسمی است. این شبکه اجتماعی با نزدیک شدن به فضای مناسبی برای ارایه کسب‌وکارهای خرد، در دوران کرونا کمک زیادی به فعالان اقتصادی کرد تا بتوانند همچنان به بخشی از درآمدزایی خود ادامه دهند.
میزان گردش مالی داد و ستدهای کالا و خدمات در اینستاگرام قابل محاسبه نیست، اما درآمد اینفلوئنسرهای اینستاگرامی در سال، حدود ۷۰۰ تا هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود. بر همین اساس، مجموع درآمد ۶۰۰ اینفلوئنسر برتر اینستاگرام فارسی در سال، نزدیک به میزان درآمد سازمان صداو سیما از فروش تبلیغات تلویزیونی و رادیویی است!
جرایم اینترنتی ایرانی‌ها
یکی از بهانه‌های نمایندگان مجلس موافق با بستن فضای مجازی در کشور، جرایم اینترنتی و تغییر فرهنگ عمومی مردم است.
بر اساس اعلام رییس پلیس سایبری کشور حدود 50 درصد از جرایم سایبری ایرانی‌ها مربوط به برداشت پول از حساب‌های بانکی به صورت غیرمجاز است که بر اساس اعلام وی سهل‌انگاری، بی‌توجهی به حفاظت از اطلاعات شخصی و اعتماد بی‌جا باعث موفقیت کلاهبرداران و سارقان می‌شود.
از نظر تغییرهای فرهنگی نیز، کارشناسان علوم اجتماعی و روانشناسی مهم‌ترین عامل تغییر تدریجی فرهنگ مردم کشورهای مختلف را نحوه رفتار خانواده‌ها و حکومت‌ها ارزیابی می‌کنند. هر اندازه خانواده و حکومت در هماهنگ‌شدن با خواسته‌ها و نیازهای اصلی نسل جوان ناتوان باشد، به همان نسبت آسیب‌های فرهنگی، کج‌روی‌ها و ناهنجاری‌ها گسترش می‌یابد.
شبکه‌های مجازی مجالی برای مطالبه‌گری اجتماعی و سیاسی
از نيمه دوم دهه 1990 که استفاده از اینترنت گسترش قابل‌توجهی پیدا کرد، خیلی زود تاثیر آن بر مسایل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نمایان شد. این موضوع به‌ویژه در میان کشورهای توسعه‌نیافته و در حال توسعه بیش‌تر مشاهده می‌شود. از آن رو که محافظه‌کاران این گروه از کشورها تسلط خود بر تمامی امور افراد جامعه را در حال از دست رفتن می‌بینند.
افزایش واژگانی همانند “دهكده جهانی”، “عصر ارتباطات جهانی” و “پايان جغرافيا” در میان صاحب‌نظران و کارشناسان علوم اجتماعی و ارتباطات به صورت روزافزون افزایش یافته است.
یکی از ملموس‌ترین تاثیرهای گسترش فضای مجازی و اینترنت دیده‌شدن فعالان مدنی است که برای دستیابی به خواسته‌های قانونی مردم تلاش می‌کنند و با استفاده از شبکه‌های مجازی امکان طرح موضوع در سطح، ملی و جهانی را به دست آورده‌اند.
به این ترتیب، اینترنت تبدیل به پدیده‌ای سودمند در جهت اطلاع‌رسانی و کنش‌گری اجتماعی و سیاسی شده است. تلاش برای پاسخ‌گو کردن حکومت‌های محلی، ایجاد امکان دستیابی به جامعه مردم‌سالار(دموکراتیک)، فعالیت در زمینه نمایان کردن آسیب‌های جنگ و مقابله با هر گونه تبعیض و نفرت‌پراکنی بخشی از کارکردهای موثر فضای مجازی است که باعث صف‌آرایی حکومت‌های تمامیت‌خواه و اقتدارگرا شده است.
اطلاع‌رسانی، سازماند‌هی کنش‌های مدنی، معرفی گروه‌های به‌حاشیه رانده شده، گسترش حزب‌های سیاسی و تلاش برای تاثیرگذاری بر تصمیم‌گیری‌های کلان حکومت‌های خودکامه، بخش دیگری از سودمندی‌های فضای مجازی و گسترش رسانه‌ها دو سویه است.
حقیقت این است که گروه‌های تمامیت‌خواه در ایران نیز در میان گروه‌هایی هستند که اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی را دشمن اصلی خود برای پیش‌برد هدف‌های خودمحورانه و به‌دور از خواسته‌های مردم می‌دانند.
اینترانت ملی
اینترانت ملی (National Internet) به نوعی از اینترنت گفته می‌شود که توسط دولت‌های محلی طراحی و اداره می‌شود. نظارت گسترده بر فعالیت کاربران، کنترل دسترسی به رسانه‌های خارجی، کاهش هزینه‌های ارایه و نگهداری از اینترنت، کنترل حمله‌های هکرهای خارجی و کنترل دقیق‌تر ارتباط‌های داخلی بخشی از علت‌های طراحی اینترانت ملی است.
در حال حاضر اینترانت ملی “گلو” در اسکاتلند، “کوآنگ‌میونگ” در کره شمالی، “رونت” در روسیه و “دیوار آتش بزرگ” در چین فعالیت می‌کنند. حکومت ایران هم به دنبال طراحی و اجرای “شبکه ملی اطلاعات” است.
نکته مهم، میزان امکان دسترسی به سایت‌های این کشورها از بیرون و میزان دسترسی کاربران داخلی به فضای مجازی خارج است. به نحوی که در کره شمالی این ارتباط به صفر نزدیک است!
طی سال‌های گذشته تندروها در حکومت ایران نشان داده‌اند از انعطاف‌پذیری اندکی نسبت به واکنش مردم و فعالان مدنی و سیاسی برخوردارند، اما اعتراض نسبت به قطع‌شدن دسترسی ایرانیان به امکانات اینترنت جهانی امکان تغییر یا دست‌کم اصلاح اقدام‌های سیاست‌گذاران متعلق به طیف تمامیت‌خواه در ایران را امکان‌پذیر می‌کند.