شیرین هانتر
امانوئل ماکرون رییس‌جمهور فرانسه در گفت‌وگوی جمعه گذشته خود با شبکه العربیه گفت عربستان سعودی باید در گفت‌وگوهای آینده با ایران شرکت داده شود و مشارکت ندادن کشورهای منطقه در مذاکرات برجام اشتباه بزرگی بوده است.
صحبت‌های رییس‌جمهور فرانسه مدتی است از سوی عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اسراییل تکرار می‌شود. این کشورها معتقدند هرگونه توافق آتی با ایران علاوه بر مسایل هسته‌ای باید فعالیت‌های منطقه‌ای این کشور و برنامه موشکی آن را نیز در بر بگیرد. با این حال، اعضای اروپایی برجام و ایالات متحده می‌توانند اطمینان یابند گام برداشتن در این مسیر، احیای برجام و بازگشت ایران به تعهدهای خود را غیر عملی خواهد کرد.
محتمل‌ترین نتیجه چنین اقدامی، تعلیق هم‌کاری کامل ایران با آژانس انرژی اتمی خواهد بود. در حال حاضر دولت روحانی از طرف تندروهای مجلس تحت فشار است تا در صورت بازنگشتن ایالات متحده به برجام تا 21 فوریه فعالیت‌های هسته‌ای خود را شدت دهد. فرمانده سپاه پاسداران ایران گفته است ایران به برجام و برداشته شدن تحریم‌ها نیاز ندارد و باید بر اقتصاد مقاومتی و افزایش تولید داخلی تمرکز کرد.
انتظار از ایران برای پذیرش مشارکت کشورهای منطقه در مذاکرات برجام واقع‌بینانه است. ایران اعلام کرده برجام یک مساله تمام شده است و موضوع مذاکره دوباره مطرح نیست. حتی در صورت پذیرش مذاکره دوباره برجام نیز ایران حضور رقبای منطقه‌ای را نخواهد پذیرفت.
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه ایران از ماکرون به دلیل این اظهارات انتقاد کرده و از او خواسته است از خود خویشتن‌داری نشان دهد. حتی پیش از صحبت‌های ماکرون نیز مقام‌های ایرانی به روشنی گفته‌اند گنجاندن سایر موضوع‌ها در مذاکرات هسته‌ای غیر قابل پذیرش است.
یکی از دلایل مخالفت ایران با این پیشنهاد، غرور ملّی است. پذیرش حق وتوی عربستان و امارات در مسایل دو جانبه ایران برای این کشور سخت است. هم‌چنین تهران نگران استفاده ابزاری رقبای منطقه‌ای خود از ایالات متحده و قدرت‌های اروپایی برای امتیازگیری بیشتر است.
برای نمونه، امارات ممکن است هر نوع توافق بر سر مسایل هسته‌ای را وابسته به صرف نظر ایران از ادعای خود بر مالکیت جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک کند. هم‌چنین عربستان ممکن است از ایران بخواهد ارتباط و حمایت خود از حوثی‌ها را پایان دهد که پذیرش آن بسیار سخت است.
تهران از خواسته‌های غیر قابل پذیرش کشورهای منطقه‌ای در مورد مساله هسته‌ای نیز نگران است. به عنوان مثال، آنها ممکن است بر صرف نظر کردن ایران از حق غنی‌سازی اصرار کنند. ایالات متحده این حق را در مذاکرات برجام به رسمیت شناخته است و تهران دیگر از این حق صرف‌نظر نخواهد کرد. افزون بر این‌که، بازیگران منطقه‌ای می‌توانند از طریق زیاده‌خواهی راه هر نوع توافق بین ایران و طرف‌های برجام و از میان رفتن تحریم‌ها را سد کنند.
مدت‌ها است رقبای منطقه‌ای ایران به دنبال منزوی‌کردن این کشور هستند و تحریم‌ها با سد کردن راه سرمایه‌گذاری خارجی و تجارت، این هدف را محقق کرده‌اند. این انزوا به نفع کشورهای حاشیه خلیج فارس تمام شده است. امارات یکی از این کشورها است که صنعت گردشگری آنها از نبود رقیب بسیار سود برده است. چنان‌چه جزایر ایرانی کیش و قشم به شکل کامل توسعه پیدا کنند و آماده پذیرش گردش‌گر شوند، بخش گردشگری دبی آسیب بسیار خواهد دید.
بازسازی تدریجی روابط بین‌المللی ایران، نفوذ رقیبان منطقه‌ای این کشور در صحنه جهانی را نیز کاهش خواهد داد. با توجه به فراوانی منابع انرژی و نیروی کار تحصیل‌کرده در میان سایر عوامل، تنیدگی دوباره ایران با اقتصاد جهانی، اهرم فشار ایالات متحده و غرب در برابر عربستان و امارات متحده عربی را قوی‌تر خواهد کرد و باعث می‌شود آنها از خطاهای این کشورها همانند نقض حقوق بشر و دخالت‌های خارجی چشم‌پوشی نکنند.
در حال حاضر رقبای منطقه‌ای ایران به این نتیجه رسیده‌اند که منافع آنها با جلوگیری از احیای دوباره ایران در سطح جهانی تامین می‌شود.
می‌توان بخشی از برجام، همانند بیشتر کردن زمان محدودیت‌ها را تغییر داد، اما گنجاندن سایر مسایل تنش‌زای دامنه‌دار در مذاکرات همانند رقابت‌های منطقه‌ای اشتباه است. هم‌چنین چین و روسیه نیز به احتمال زیاد با بزرگ‌تر شدن میز مذاکره مخالفت خواهند کرد.
حمایت از مذاکرات ایران و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس
همان‌گونه که وزیر خارجه قطر به‌تازگی پیشنهاد کرد، ایالات متحده باید کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس را تشویق به گفت‌وگوی مستقیم با ایران کند. هم‌چنین گزارش‌هایی از تلاش کویت و عمان برای میانجی‌گری بین تهران و ریاض وجود دارد. این تلاش‌ها در صورت تصور ریاض درباره نتیجه‌گیری بهتر از راه گروگان‌گیری برجام به ثمر نخواهند نشست.
البته رسیدن به توافق امنیتی پایدار در خلیج فارس نیازمند دخالت و نظارت بین‌المللی است. خواست ایران برای حذف کشورهای فرامنطقه‌ای از مذاکرات منطقه‌ای واقع‌بینانه نیست. با این حال، پیش از به واقعیت پیوستن چنین توافقی، مذاکرات مستقیم به کاهش تنش‌های میان ایران و کشورهای عربی کمک می‌کند و باعث ثبات بیشتر عراق می‌شود.
بهترین راهکار برای نجات و بهبود احتمالی برجام، بازگشت سریع واشنگتن به توافق هم‌زمان با بازگشت ایران به محدودیت‌هایی است که پیش از خروج ترامپ از برجام پذیرفته بود. پس از رسیدن به این هدف و بازگشت اعتماد به روابط تهران و واشنگتن می‌توان به موضوع‌های تنش‌زای دیگر نیز پرداخت.