تهران و ریاض پس از سال‌ها دشمنی دست همکاری می‌دهند؛ افزایش نفوذ استراتژیک چین در خاورمیانه

مازیار شیبانی‌فر

• جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی پس از سال‌ها دشمنی و ایجاد تنش در امنیت منطقه خلیج فارس و دامن زدن به درگیری‌ها در خاورمیانه از یمن تا سوریه، توافق کردند بار دیگر روابط‌شان را از سر بگیرند. این توافق پس از چهار روز گفت‌وگوهای پنهانی در پکن، بین مقام‌های ارشد امنیتی دو قدرت رقیب خاورمیانه به‌دست آمده است.

• توافق‌نامه میان تهران و ریاض که به امضای علی شمخانی عالی‌ترین مقام امنیتی جمهوری اسلامی و مساعد بن محمد العیبان مشاور امنیت ملی عربستان سعودی رسید، پیمان همکاری امنیتی سال ۲۰۰۱ و پیمان دیگری در زمینه تجارت، اقتصاد و سرمایه‌گذاری میان دو کشور را بار دیگر فعال کرد.

• تحلیل‌گران معتقدند هر دو طرف از کاهش تنش سود می‌برند. زیرا جمهوری اسلامی به‌دنبال کم‌اثر کردن تلاش‌های آمریکا برای منزوی کردن ایران در منطقه است و عربستان سعودی می‌کوشد بر توسعه اقتصادی تمرکز کند.

• یک مقام ارشد جمهوری اسلامی به رویترز گفت: رسیدگی به تنش‌ها با عربستان سعودی تبدیل به اولویت نخست تهران در هفته‌های اخیر شده است و در طولانی‌مدت به حل و فصل مذاکرات برنامه هسته‌ای ایران نیز کمک می‌کند. این اقدام، غرب را برای دستیابی به توافق هسته‌ای با ایران تشویق می‌کند.

• عربستان سعودی و متحدانش از مدت‌ها قبل قدرت‌های جهانی را زیر فشار گذاشته‌اند تا در ادامه تلاش‌های‌شان برای احیای برجام، به ترس‌های آنها در مورد برنامه‌ موشکی و پهپادی جمهوری اسلامی نیز رسیدگی کنند.

• سینزیا بیانکو پژوهشگر شورای روابط خارجی اروپا اظهار کرد: شاید تهران به درخواست‌های ریاض برای فشار آوردن بر حوثی‌ها برای امضای توافق‌نامه صلح با عربستان سعودی نیز پاسخ مثبت داده باشد. زیرا اکنون جنگ یمن تبدیل به باتلاق عربستان سعودی شده است.

• جاناتان فولتون کارشناس ارشد خاورمیانه در شورای آتلانتیک معتقد است: چین خواهان ثبات در منطقه است، زیرا بیش از ۴۰ درصد انرژی مورد نیازش از منطقه خلیج فارس تامین می‌شود. پکن با استفاده از دیپلماسی و رویکردی هوشمندانه اقدام به گسترش مشارکت راهبردی کرده است و سرمایه دیپلماتیک خود در هر دو سوی خلیج فارس را افزایش می‌دهد.

• عدنان طباطبایی مدیرعامل مرکز تحقیقات کاربردی در مشارکت با مشرق زمین مستقر در آلمان به الجزیره گفت: شنیده‌شدن احساسات ضد آمریکایی از تهران عادی است، اما دست‌کم از پاییز ۲۰۱۹ به این سو، ایجاد تردید و ناامیدی نسبت به توافق با ایالات‌متحده در عربستان رو به افزایش است. به‌نظر می‌رسد «چتر امنیتی» واشنگتن دیگر شدنی نیست.

شرح گزارش:

جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی پس از سال‌ها دشمنی و ایجاد تنش در امنیت منطقه خلیج فارس و دامن زدن به درگیری‌ها در خاورمیانه از یمن تا سوریه، توافق کردند بار دیگر روابط‌شان را از سر بگیرند. این توافق پس از چهار روز گفت‌وگوهای پنهانی در پکن، بین مقام‌های ارشد امنیتی دو قدرت رقیب خاورمیانه به‌دست آمده است.

به گزارش رویترز، بر اساس بیانیه سه‌جانبه ایران، عربستان و چین، برای از سرگیری روابط دیپلماتیک و بازگشایی سفارتخانه‌ها ظرف دو ماه آینده میان تهران و ریاض موافقت شده است. بر اساس این بیانیه «توافق‌نامه شامل احترام به حق حاکمیت کشورها و دخالت نکردن در امور داخلی می‌شود.»

در سال ۲۰۱۶ اختلاف‌‌ها میان تهران و ریاض بر سر اعدام روحانی شیعه [شیخ نمر باقر النمر] بالا گرفت و حمله به سفارت عربستان در تهران را در پی داشت که باعث قطع روابط از سوی عربستان شد.

در سال‌های اخیر، عربستان سعودی مسئول حمله‌های موشکی و پهپادی به تاسیسات نفتی [آرامکو] این کشور در سال ۲۰۱۹ و حمله به نفت‌کش‌ها در آب‌های خلیج فارس را جمهوری اسلامی دانسته است. البته تهران این اتهام‌ها را رد می‌کند.

توافق‌نامه میان تهران و ریاض که به امضای علی شمخانی عالی‌ترین مقام امنیتی جمهوری اسلامی و مساعد بن محمد العیبان مشاور امنیت ملی عربستان سعودی رسید، پیمان همکاری امنیتی سال ۲۰۰۱ و پیمان دیگری در زمینه تجارت، اقتصاد و سرمایه‌گذاری میان دو کشور را بار دیگر فعال کرد.

وانگ یی دیپلمات ارشد چین این توافق را پیروزی «دیپلماسی و صلح» توصیف و تاکید کرد پکن به ایفای نقش سازنده در رسیدگی به مسایل پیچیده جهان ادامه خواهد داد.

سخنگوی امنیت ملی کاخ سفید اعلام کرد عربستان سعودی، ایالات‌متحده را در جریان مذاکرات پکن قرار داده بود، اما واشنگتن به‌طور مستقیم در این گفت‌وگوها مشارکت نداشت.

روابط راهبردی طولانی‌مدت بین عربستان‌سعودی و ایالات‌متحده در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن به‌خاطر سابقه حقوق بشری پادشاهی، جنگ یمن، روابط اخیرش با روسیه و تولید نفت اوپک پلاس به‌تیرگی گراییده بود. در مقابل، روابط ریاض و پکن با سفر سه ماه پیش رییس‌جمهور شی جین پینگ به عربستان وارد مرحله تازه‌ای شده است.

تحلیل‌گران معتقدند هر دو طرف از کاهش تنش سود می‌برند. زیرا جمهوری اسلامی به‌دنبال کم‌اثر کردن تلاش‌های آمریکا برای منزوی کردن ایران در منطقه است و عربستان سعودی می‌کوشد بر توسعه اقتصادی تمرکز کند.

یک مقام ارشد جمهوری اسلامی به رویترز گفت: رسیدگی به تنش‌ها با عربستان سعودی تبدیل به اولویت نخست تهران در هفته‌های اخیر شده است و در طولانی‌مدت به حل و فصل مذاکرات برنامه هسته‌ای ایران نیز کمک می‌کند. این اقدام، غرب را برای دستیابی به توافق هسته‌ای با ایران تشویق می‌کند.

عربستان سعودی و متحدانش از مدت‌ها قبل قدرت‌های جهانی را زیر فشار گذاشته‌اند تا در ادامه تلاش‌های‌شان برای احیای برجام، به ترس‌های آنها در مورد برنامه‌ موشکی و پهپادی جمهوری اسلامی نیز رسیدگی کنند.

سینزیا بیانکو پژوهشگر شورای روابط خارجی اروپا اظهار کرد: ریاض در پی دریافت تضمین‌های امنیتی از سوی جمهوری اسلامی بوده است که با فعال‌سازی دوباره توافق‌نامه امنیتی سال ۲۰۰۱ احتمال دارد نگرانی‌های ریاض برطرف شده باشد.

وی تاکید کرد: شاید تهران به درخواست‌های ریاض برای فشار آوردن بر حوثی‌ها برای امضای توافق‌نامه صلح با عربستان سعودی نیز پاسخ مثبت داده باشد. زیرا اکنون جنگ یمن تبدیل به باتلاق عربستان سعودی شده است. اگر این دو موضوع در نظر گرفته شده باشد، من نسبت به اجرای این توافق خوش‌بین هستم.

به نوشته نیویورک تایمز، محمد علیاحیا محقق سعودی در مرکز علوم و امور بین‌الملل بلفر در هاروارد گفت: این توافق‌نامه بازتابی از نفوذ استراتژیک فزآینده چین در منطقه و بیانگر این واقعیت است که پکن هم اهرم‌های فشار زیادی بر تهران دارد و هم روابط اقتصادی عمیق و مهمی با سعودی‌ها برقرار کرده است. همچنین، چینی‌ها فهمیده‌اند از نبود برنامه استراتژیک مشخص در منطقه چه‌گونه بهره‌برداری کنند.

جاناتان فولتون کارشناس ارشد خاورمیانه در شورای آتلانتیک معتقد است: چین خواهان ثبات در منطقه است، زیرا بیش از ۴۰ درصد انرژی مورد نیازش از منطقه خلیج فارس تامین می‌شود. پکن با استفاده از دیپلماسی و رویکردی هوشمندانه اقدام به گسترش مشارکت راهبردی کرده است و سرمایه دیپلماتیک خود در هر دو سوی خلیج فارس را افزایش می‌دهد.

این توافق در حالی شکل می‌گیرد که چین با انتشار طرحی برای حل و فصل سیاسی جنگ در اوکراین و به‌روزرسانی آن‌چه «ابتکار امنیت جهانی» خوانده است در زمینه ایفای نقش فعال‌تری در حکومت‌داری جهانی می‌کوشد.

مارک دوبوویتز مدیر اجرایی بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها برقراری دوباره روابط ایران و عربستان با میانجی‌گری چین گفت: این توافق نشان می‌دهد سعودی‌ها به حمایت [همه‌جانبه] واشنگتن اعتماد ندارند. تهران نیز فرصتی به دست آورده است تا به انزوای بین‌المللی‌اش پایان دهد. چین هم در حال تبدیل‌شدن به قطب اصلی سیاست قدرت در خاورمیانه است.

به نوشته واشنگتن پست، علی آلفونه کارشناس ارشد موسسه کشورهای عربی خلیج فارس گفت: این توافق برای تهران در بزنگاهی اتفاق می‌افتد که انزوای بین‌المللی ایران رو به گسترش است… ایران [با این توافق] به یک پیروزی بزرگ دیپلماتیک دست یافته است.

عدنان طباطبایی مدیرعامل مرکز تحقیقات کاربردی در مشارکت با مشرق زمین مستقر در آلمان به الجزیره گفت: چین علاقه زیادی دارد اوضاع امنیتی منطقه به «هرج و مرج» کشیده نشود؛ همانند اتفاقی که در سال ۲۰۱۹ افتاد و آبراهه هرمز محل درگیری و انفجار شد. منافع ذاتی چینی‌ها ایجاب می‌کند از اهرم‌هایی که در مورد تهران و ریاض در اختیار دارند، برای ایجاد تعادل در منطقه بهره بگیرند.

وی تاکید کرد: شنیده‌شدن احساسات ضد آمریکایی از تهران عادی است، اما دست‌کم از پاییز ۲۰۱۹ به این سو، ایجاد تردید و ناامیدی نسبت به توافق با ایالات‌متحده در عربستان رو به افزایش است. به‌نظر می‌رسد «چتر امنیتی» واشنگتن دیگر شدنی نیست. چتری که قرار بود ایالات‌متحده برای عربستان و متحدانش ایجاد کند. بنابراین ریاض احساس نیاز کرده است به شیوه‌ای متفاوت درباره امنیت سرزمین و مرزهایش اقدام کند.