مازیار شیبانی‌فر
- دستگیری مهسا امینی دختر ۲۲ ساله سقزی توسط پلیس امنیت اخلاقی (گشت ارشاد) در تهران و جانباختن ناگهانی وی در بیمارستان کسری، بزرگ‌ترین اعتراض‌های خیابانی – از زمان ناآرامی‌های سال ۲۰۱۹ بر سر قیمت سوخت – را کلید زد و به شعارهای ضد نظام کشیده شد.
- به گزارش فایننشیال تایمز این اعتراض‌ها باعث شده است ون‌های سفید و سبز گشت ارشاد در روزهای اخیر از برخی خیابان‌های تهران ناپدید شوند؛ چنان‌که حتی در اطراف ساختمان پلیس امنیت اخلاقی در مرکز شهر تهران نیز دیده نمی‌شوند.
- حجاب یکی از نمادهای شاخص حکومت مذهبی در ایران است. در پی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ زنان به داشتن روسری مجبور شدند و در سال ۱۹۸۳ به‌طور رسمی حجاب برای زنان اجباری شد.
- در زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، گشت ارشاد در سال ۲۰۰۶ راه‌اندازی و پلیس، مسئول «ارتقای امنیت اجتماعی» معرفی شد. در دوره حسن روحانی محدودسازی آزادی‌های مدنی تا حدودی کاهش یافت، اما با روی کار آمدن ابراهیم رئیسی بار دیگر تندروهای حکومتی تبدیل به بازوهای اجرایی دولت شدند.
- آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد، نسبت به گزارش‌ها از افزایش کشته و زخمی‌شدن معترضان از جمله زنان و کودکان به‌شدت ابراز نگرانی کرده است. نیروهای امنیتی در برخی مواقع با گلوله‌های جنگی سعی در مهار معترضان دارند.
- سازمان‌های غیردولتی از وجود صدها زخمی در دست‌کم ۱۱ استان خبر می‌دهند. به گزارش خبرنگاران محلی تنها در استان گیلان، فرمانده نیروی انتظامی از بازداشت ۷۳۹ نفر از جمله ۶۰ زن در سه روز نخست اعتراض‌ها خبر داده است. دیگر گزارش‌ها از دستگیری صدها مدافع حقوق بشر، وکیل، فعال مدنی و دست‌کم ۱۸ روزنامه‌نگار حکایت دارد.
- تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس ایران در سال ۲۰۱۸ درباره حجاب و بدحجابی نشان داد ۷۰ درصد جامعه دارای «بدحجابی شرعی» هستند که محتمل‌ترین سناریوی وضعیت کنونی «تغافل» است. چون سناریوهای دیگری همانند «جرم‌زدایی» یا «سختگیری بیش‌تر» درباره حجاب، ممکن است به افزایش بدحجابی منجر شود.
- برخی بر این باورند که جامعه ایران به‌آرامی در حال نزدیک‌شدن به نقطه اوج [انفجار] است. معترضان فقط خواهان اجرای عدالت برای مهسا امینی نیستند، بلکه خواستار حقوق از دست‌رفته زنان، دستیابی به حقوق مدنی و انسانی و زندگی بدون دیکتاتوری مذهبی هستند.
- دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری (OFAC) تعدادی از مقام‌های ایرانی را به‌خاطر دست‌داشتن در سرکوب و کشتار معترضان تحریم کرده است. همچنین دولت ایالات‌متحده به ایلان ماسک بنیان‌گذار و مدیرعامل اسپیس‌اکس اجازه داد تا شرایط دسترسی ایرانیان به اینترنت ماهواره‌ای را فراهم کند.
شرح گزارش:
دستگیری مهسا امینی دختر ۲۲ ساله سقزی توسط پلیس امنیت اخلاقی (گشت ارشاد) در تهران و جانباختن ناگهانی وی در بیمارستان کسری، بزرگ‌ترین اعتراض‌های خیابانی – از زمان ناآرامی‌های سال ۲۰۱۹ بر سر قیمت سوخت – را کلید زد.
این دور از اعتراض‌ها هر چند با حضور معترضان جوانی که بسیاری از آنها هم سن و سال امینی بودند، در دفاع از آزادی‌های اجتماعی و مدنی آغاز شده بود، به شعارهای ضد نظام همانند «مرگ بر جمهوری اسلامی» و «مرگ بر دیکتاتور» کشیده شد.
به گزارش فایننشیال تایمز به قلم نجمه بزرگمهر از تهران، این اعتراض‌ها باعث شده است ون‌های سفید و سبز گشت ارشاد در روزهای اخیر از برخی خیابان‌های تهران ناپدید شوند؛ چنان‌که حتی در اطراف ساختمان پلیس امنیت اخلاقی در مرکز شهر تهران نیز دیده نمی‌شوند. خودروهایی که طی یک دهه گذشته تبدیل به نماد سرکوب زنان توسط جمهوری اسلامی شده است.
به باور کارشناسان، برای جوانانی که زیر فشار شدید مشکلات اقتصادی قرار دارند و با مسایلی همانند فقر و نابرابری دست و پنجه نرم می‌کنند، گشت‌های ارشاد همانند جرقه‌ای است که به بشکه باروت زده می‌شود و به فوران خشمی منجر می‌شود که حاصل انباشته‌شدن کوهی از خواسته‌ها و نیازهای اساسی جامعه است و طی چند دهه گذشته با بی‌توجهی مقام‌های حکومت مواجه بوده است.
حجاب یکی از نمادهای شاخص حکومت مذهبی در ایران است. در پی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ زنان به داشتن روسری مجبور شدند و در سال ۱۹۸۳ به‌طور رسمی حجاب برای زنان اجباری شد. در ابتدا تخلف از این قانون تا ۷۴ ضربه شلاق مجازات در پی داشت، اما بعدتر مجازات زندان و جریمه نقدی جایگزین شلاق شد.
در زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، گشت ارشاد در سال ۲۰۰۶ راه‌اندازی و پلیس، مسئول «ارتقای امنیت اجتماعی» معرفی شد. در دوره حسن روحانی محدودسازی آزادی‌های مدنی تا حدودی کاهش یافت، اما با روی کار آمدن ابراهیم رئیسی بار دیگر تندروهای حکومتی تبدیل به بازوهای اجرایی دولت شدند. این گروه امیدوارند با تشدید قوانین حجاب، از حرکت جامعه ایران به سمت سکولاریسم جلوگیری کنند.
تا کنون اعداد و ارقام متفاوتی از کشته و زخمی‌شدن معترضان اعلام شده است. تلویزیون دولتی ایران تعداد کشته‌شدگان را ۴۱ نفر اعلام کرده است. رسانه‌های محلی از دستگیری صدها نفر از جمله فعالان سیاسی و روزنامه‌نگاران خبر می‌دهند.
بر اساس گزارش دفتر حقوق بشر سازمان ملل (OHCHR) آنتونیو گوترش دبیرکل این سازمان، نسبت به گزارش‌ها از افزایش کشته و زخمی‌شدن معترضان از جمله زنان و کودکان به‌شدت ابراز نگرانی کرده است.
نیروهای امنیتی در برخی مواقع با گلوله‌های جنگی سعی در مهار معترضان دارند. سازمان‌های غیردولتی از وجود صدها زخمی در دست‌کم ۱۱ استان خبر می‌دهند. به گزارش خبرنگاران محلی تنها در استان گیلان، فرمانده نیروی انتظامی از بازداشت ۷۳۹ نفر از جمله ۶۰ زن در سه روز نخست اعتراض‌ها خبر داده است. دیگر گزارش‌ها از دستگیری صدها مدافع حقوق بشر، وکیل، فعال مدنی و دست‌کم ۱۸ روزنامه‌نگار حکایت دارد.
به نوشته اکونومیست، نخستین نیروی پلیس اخلاق سال ۱۹۲۶ در عربستان سعودی تشکیل شد. تا سال ۲۰۱۲ یک سوم کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه دارای گونه‌ای از پلیس مذهبی بودند. این نوع پلیس در کشورهای مالزی، اندونزی و نیجریه بسیار فعال بود.
گشت ارشاد در ایران از سال ۲۰۰۶ فعال شد. مارچ ۲۰۱۴ پلیس امنیت اخلاقی از برخورد با ۳ میلیون زن به‌خاطر رعایت‌نکردن حجاب خبر داده بود.
پلیس مذهبی عربستان در سال ۲۰۱۶ با کاهش جدی اختیارات مواجه شد. اکنون، آنها فقط می‌توانند «مودبانه» تذکر دهند. ادامه اعتراض‌ها شاید پلیس اخلاق ایران را نیز به همین نقطه برساند؛ هر چند هنوز نشانه روشنی از انعطاف حاکمان تهران دیده نمی‌شود.
تارا سپهری‌فر پژوهشگر ارشد خاورمیانه و شمال آفریقا به سی‌ان‌ان گفت: «به‌سختی می‌توان زنی از طبقه متوسط ایران پیدا کرد که با [پلیس اخلاق و مراکز بازآموزی] درگیر نشده باشد.»
تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس ایران در سال ۲۰۱۸ درباره حجاب و بدحجابی نشان داد ۷۰ درصد جامعه دارای «بدحجابی شرعی» هستند که محتمل‌ترین سناریوی وضعیت کنونی «تغافل» است. چون سناریوهای دیگری همانند «جرم‌زدایی» یا «سختگیری بیش‌تر» درباره حجاب، ممکن است به افزایش بدحجابی منجر شود.
برخی بر این باورند که جامعه ایران به‌آرامی در حال نزدیک‌شدن به نقطه اوج [انفجار] است. زیرا دولت با نارضایتی فزاینده از مشکلات اقتصادی فلج‌کننده و تورم سرسام‌آور ناشی از تحریم‌های ایالات‌متحده مواجه است.
به باور کارشناسان معترضان فقط خواهان اجرای عدالت برای مهسا امینی نیستند، بلکه خواستار حقوق از دست‌رفته زنان، دستیابی به حقوق مدنی و انسانی و زندگی بدون دیکتاتوری مذهبی هستند. سردادن شعارهای «ما بچه‌های جنگیم بجنگ تا بجنگیم»، «مرگ بر دیکتاتور» و «جمهوری اسلامی نمی‌خوایم نخوایم» نشانه‌ای از این خواسته‌ها است.
به گزارش رویترز، در اعتراض‌های اخیر زنان نقش برجسته‌ای داشته‌اند؛ برداشتن حجاب، کوتاه‌کردن موی سر و سوزاندن روسری از مبارزه مستقیم با رهبران دینی خبر می‌دهد. جانباختن مهسا امینی بار دیگر خشم همگانی بر سر مسایلی همانند محدودیت آزادی‌های فرد – از جمله قوانین سختگیرانه در مورد پوشش زنان – و اقتصاد در حال فروپاشی را برانگیخته و شعارها را مستقیم متوجه رهبر ایران کرده است.
به گزارش رسانه رسمی دولت ایالات‌متحده، دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری (OFAC) حاج احمد میرزایی و محمد رستمی چشمه گچی از مقام‌های ارشد پلیس اخلاق، اسماعیل خطیب وزیر اطلاعات ایران، منوچهر امان‌اللهی فرمانده نیروی زمینی سپاه استان چهارمحال و بختیاری، قاسم رضایی جانشین فرمانده نیروی زمینی ارتش، کیومرث حیدری فرمانده نیروی زمینی ارتش و سالار آبنوش جانشین فرمانده بسیج را به‌خاطر دست‌داشتن در سرکوب و کشتار معترضان تحریم کرده است.
همچنین دولت ایالات‌متحده به ایلان ماسک بنیان‌گذار، مدیرعامل و مهندس ارشد اسپیس‌اکس اجازه داد تا شرایط دسترسی ایرانیان به اینترنت ماهواره‌ای را فراهم کند تا معترضان امکان انتشار جهانی تلاش‌های‌شان را داشته باشند.