نویسنده: مازیار شیبانی فر
تحریم نامی آشنا برای ایرانیان است. نزدیک به 4 دهه است که در حرف دولت ایران و در عمل کل مردم ایران با تحریم‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند. در ظاهر واژه تلخ تحریم از پنج حرف تشکیل شده، اما این کلمه در ذهن ایرانیان طنین‌انداز بسیاری دیگر از واژه‌ها است که ترجیع‌بند این پژواک‌ها در تمامی زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی با کمبود یا نبود همراه است. دشواری‌های ایجاد شده به خاطر تحریم که چندین ماه است گلوی قشر آسیب‌پذیر و آسیب‌دیده در ایران را به شدت می‌فشارد و آنها را تا مرز خفگی پیش برده، به خاطر حضور مهمان ناخوانده و ناخوشایندی به نام ویروس کووید-19 این دشواری‌ها را به نقطه بحران رسانده است.
اگر تا پیش از ورود کووید-19 به ایران مشکلات درمانی در بخش‌های مختلف به خصوص از نظر تجهیزات، برای گروه بزرگی از ایرانیانی که مجبورند برای درمان به مراکز دولتی مراجعه کنند، آزاردهنده و فرسایشی بود، حالا با اعمال تحریم‌های مختلف که بر تمامی جنبه‌های اقتصادی ایران تاثیر منفی گذاشته است، شرایط برای بسیاری از ایرانی‌ها که بیمار شده‌اند یا بیمارانی در بیمارستان دارند، به نقطه مرگ و زندگی رسیده است.
فریبرز رئیس دانا، اقتصاددان و استاد دانشگاه تهران – که خود از قربانیان کرونا است و اسفند 1398 (مارچ 2020) بر اثر این بیماری درگذشت – در گفت‌وگویی با واشنگتن پست درباره تاثیر تحریم‌ها گفته بود: «در فاصله ۴ ماه یک دفعه متوسط قیمت کالاها و خدمات مصرفی [در ایران] ۵۰ درصد بالا رفت… اما در این مدت دستمزدها بالا نرفت. حداقل دستمزد، از قبل هم کفاف معیشت کافی را برای کارگران کشور و لایه‌های پایین جامعه نمی‌داد و طوری بود که حدود ۵۰ درصد کارگران زیر خط فقر بودند. حالا با تحریم‌ها که ۵۰ درصد قیمت‌ها بالا رفت، آن ۵۰ درصد زیر خط فقر رسید به ۶۸ درصد.»
وی تاکید کرد: «اشتباهی که دارد صورت می گیرد این است که تصور می‌کنند همگان در ایران دست‌ها را بالا برده‌اند و امریکا را به عنوان منجی صدا می‌زنند و خوش‌آمد می‌گویند. مطلقا این چنین نیست و بخش زیاد و روزافزونی در جامعه دارند متوجه میشوند که آنچه بر سرشان آمده جدا از زمینه اقتصادی از پیش موجود که اقتصادی نامطمئن و فقرزده بود، الان تحت تاثیر سیاست‌های تحمیلی ایالات متحده است و وضع را خراب‌تر کرده است. بخش‌های زیادی از جامعه با فقر و بیماری و نیاز به مواد غذایی و بیکاری دست به گریبان شده‌اند. بله، می‌دانستند و می‌دانیم که مقدار زیادی به دلیل سیاست‌های نادرست و سوگیری‌های ساخت قدرت و سیاست‌های تعدیل ساختاری که در ایران پیش گرفته شده و این دولت هم رها نمی‌کند بوده، بله اقتصاد نابسامان و ضربه‌پذیر بوده، اما ضربه نهایی را ایالت متحده وارد کرد که منجر به افت شدید سطح زندگی مردم به ویژه لایه‌های ضعیف جامعه شده.»
اوایل مارچ 2020 همه‌گیر شدن ویروس کرونا در خاورمیانه به خصوص در ایران به اوج رسید و مردم ایران بیش از دیگر کشورهای آسیای میانه و نزدیک از گسترش این ویروس آسیب دیدند. شرایط مورد نظر گروهی از مسئولان سیاسی دیگر کشورها از جمله چین و انگلستان را بر آن داشت تا به صورت رسمی از آمریکا درخواست کنند تا به خاطر شرایط خاص و بحرانی که در ایران به وجود آمده است تمام یا بخشی از تحریم‌های اعمال شده به صورت موقت برداشته شود، اما دولت آمریکا از زبان پمپئو وزیر امور خارجه این کشور اعلام کرد که ترامپ همچنان به اعمال تحریم‌های گسترده معتقد است و حاضر نیست از سیاست «فشار حداکثری» بر ایران دست بردارد.
بازتاب رسمی این کشمکش‌های سیاسی در رسانه‌های گروهی برای مردم ایران این پیام ناخوشایند را داشت که قرار نیست کسی آنها را در هنگامه دست و پنجه نرم کردن با مشکلات ناشی از گسترش ویروس کووید-19 یاری کند. نه‌تنها یاری بین‌المللی وجود ندارد بلکه به خاطر تحریم‌های اعمال شده، آن گروه از کشورها یا سازمان‌های مردم نهادی که قصد کمک به مردم ایران را دارند با مشکلات زیادی در زمینه ارسال هرگونه کمک پزشکی یا کالاهای تامین‌کننده نیازهای اساسی انسان‌ها مواجه هستند.
توماس اوپرمن، معاون رییس پارلمان آلمان (بوندستاگ) در گفت‌وگویی از آمریکا خواسته است كه با توجه به شرایط سخت ایران، تحریم‌ها علیه این کشور را كاهش دهد. وی به شبکه تلویزیونی آر تی ال آلمان گفت: «این (کاهش تحریم‌ها) باید دست‌کم به طور موقت اعمال شود تا تهران بتواند از نظر اقتصادی قادر به فعال‌سازی بیشتر نیروها برای مقابله با بحران کرونا شود.»
حقیقت این است که دولت آمریکا از ابتدای گسترش ویروس کووید-19 و فراگیری بحرانی آن در ایران به طور رسمی اعلام کرد که این کشور به دولت ایران پیشنهاد داده است تا گروهی از ابزار و وسایل پزشکی را در قالب کمک انسان‌دوستانه به تهران بفرستد، اما از آنجا که دولت ایران به هیچ‌وجه به دولت ترامپ اعتماد ندارد، دریافت این کمک‌ها را رد کرد.
همچنین دولت آمریکا اعلام کرده بود که واردات موارد انسان‌دوستانه همانند دارو، تجهیزات پزشکی و غذا در زمره تحریم‌های آمریکا قرار نمی‌گیرد، اما در عمل تحریم‌های بانکی و حمل و نقل دریایی و هوایی باعث شده است تا شرایط خرید و واردات این گروه از کالاها به داخل ایران با موانع بسیار زیادی مواجه شود.
در این شرایط گسترش ویروس کووید-19 در عمل می‌تواند جان بیش از 80 میلیون ایرانی را به خطر بیندازند. به خصوص حالا که موج دوم گسترش این بیماری آغاز شده است و همانند چند ماه گذشته که شرایط در ایران بحرانی شده بود، حالا دوباره وضعیت ناخوشایندی در زمینه ایجاد خطر جدی برای سلامت جسم و روان مردم به وجود آمده است.
اوایل مارچ امسال سایت خبری العربیه فارسی گزارشی بر روی صفحه خود قرار داد که نشان می‌دهد دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌‌داری آمریکا (اوفک) راهنمایی منتشر کرده است که بر اساس آن تراکنش‌های شامل سرمایه‌های ارزشی خارجی ایران در صورت استفاده برای خرید کالاهای بشردوستانه، با تحریم آمریکا مواجه نخواهد شد. با وجود این، به خاطر لغو معافیت‌ها برای خرید نفت ایران و تحریم‌ها علیه بانک مرکزی ایران، دسترسی ایران به ارز برای خرید تدارکات پزشکی در بازارهای بین‌المللی بیش از پیش محدود شده است.
اوفک مجوزهای عمومی صادر کرده است که اجازه صادرات «تجهیزات پزشکی پایه، داروها و مواد خوراکی مشخص به ایران» بدون نیاز به مجوزهای دیگری را می‌دهد. به عبارت دیگر، برخی از تجهیزات لازم برای مبارزه با ویروس کووید-19همانند تجهیزات ضدعفونی‌کننده و ماسک‌های تنفسی با پوشش کامل نیازمند مجوز ویژه است!
در این شرایط سخت و نفس‌گیر که برای ایرانیان داخل کشور به وجود آمده است، به نظر می‌رسد موسسه‌ها و مراکز مردم‌نهاد ایرانی خارج از کشور لازم است بیش از هر گروه یا سازمان دیگری احساس مسئولیت کنند و به کمک هم‌وطنان خود بشتابند تا از این رنجی که بر آنها چیره شده است، به نوعی خلاصی یابند. یادمان باشد بسیاری از مردم به خصوص کودکان، نوجوانان، سالمندان و افرادی که در مناطق محروم زندگی می‌کنند، بی‌آنکه کمترین توانی برای تغییر شرایط موجود یا مبارزه با وضعیت کنونی را داشته باشند، قربانی کشمکش‌های سیاسی میشوند که برای آنها جز رنج و درد هیچ ارمغان دیگری ندارد.