ایران حدود۱۲۰ میلیارد دلار دارایی مسدودشده دارد؛ برجام دسترسی به ۳۰ میلیارد دلار را امکان‌پذیر می‌کند

مازیارشیبانی‌فر

• بیزنس اینسایدر و لس‌آنجلس تایمز دارایی‌های مسدودشده ایران در حساب‌های بین‌المللی را بین  ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیارد دلار تخمین می‌زنند. بر اساس اعلام واشنگتن پست و فارین پالیسی نزدیک به ۲ میلیارد دلار از این دارایی‌ها در ایالات‌متحده مسدود شده است.

• تا ژانویه ۲۰۲۱ دارایی‌های مسدودشده ایران در کشورهای مختلف به این شرح است:‌ ۷ میلیارد دلار در کره جنوبی، ۶ میلیارد دلار در عراق، ۲۰ میلیارد دلار در چین، ۱.۵ میلیارد دلار در ژاپن و  ۱.۶ میلیارد دلار در لوکزامبورگ.

• به گفته نادر حبیبی استاد اقتصاد دانشگاه برندیس، برجام تنها به آزادسازی حدود ۳۰ میلیارد دلار دارایی ایران منجر خواهد شد. ولی‌الله سیف رییس کل پیشین بانک مرکزی ایران نیز از رقم مشابه ۳۲ میلیارد دلار صحبت کرده است.

• بر اساس گزارش صندوق بین المللی پول (IMF)کل ذخایر ارزی ایران در پایان سال مالی ۲۰۲۰ منتهی به ۳۰ آوریل به ۱۱۵.۴ میلیارد دلار رسید، اما بر اساس برآورد جدید این صندوق تا اکتبر ۲۰۲۱ فقط ۱۲.۲ میلیارد دلار از کل این مبلغ به‌خاطر تحریم‌های ثانویه، می‌تواند در اختیار ایران قرار بگیرد.

• سپتامبر ۲۰۲۱ حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران از ایالات‌متحده خواست تا دست‌کم ۱۰ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشده ایران را پیش از آغاز مذاکرات احیای برجام در وین آزاد کند. هر چند چنین اتفاقی نیفتاد.

• البته اوایل آوریل امسال اعلام شد سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران شایعه‌ها مبنی بر آزادسازی حدود ۷ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشده این کشور را تایید کرد.

شرح گزارش:

دارایی‌های مسدودشده ایران در خارج از کشور، همواره یکی از محورهای اصلی گفت‌وگوهای تهران با دیگر کشورهای جهان بوده است. نکته قابل توجه در این میان،‌ میزان دارایی‌های مسدودشده و رقم قابل دسترسی برای ایران در صورت نهایی‌شدن مذاکرات برجام است.

بیزنس اینسایدر و لس‌آنجلس تایمز دارایی‌های مسدودشده ایران در حساب‌های بین‌المللی را بین  ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیارد دلار تخمین می‌زنند. بر اساس اعلام واشنگتن پست و فارین پالیسی نزدیک به ۲ میلیارد دلار از این دارایی‌ها در ایالات‌متحده مسدود شده است. ارزش تخمینی املاک و مستغلات ایران در این کشور و اجاره انباشته آنها حدود ۵۰ میلیون دلار است.

بر اساس اعلام رویترز، تا ژانویه ۲۰۲۱ دارایی‌های مسدودشده ایران در کشورهای مختلف به این شرح است:‌ ۷ میلیارد دلار در کره جنوبی، ۶ میلیارد دلار در عراق، ۲۰ میلیارد دلار در چین، ۱.۵ میلیارد دلار در ژاپن و  ۱.۶ میلیارد دلار در لوکزامبورگ. البته طی ماه‌های اخیر عراق بخشی از بدهی‌های خود را به‌صورت کالایی پرداخت کرده است و اکنون بدهی این کشور به ایران حدود ۳.۵ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

نکته مهم این است که حتی در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات احیای برجام همه دارایی‌های مسدودشده ایران، آزاد نخواهد شد. به گفته نادر حبیبی استاد اقتصاد دانشگاه برندیس، برجام تنها به آزادسازی حدود ۳۰ میلیارد دلار دارایی ایران منجر خواهد شد. ولی‌الله سیف رییس کل پیشین بانک مرکزی ایران نیز از رقم مشابه ۳۲ میلیارد دلار صحبت کرده است.

بر اساس اعلام فوربز، تصور می‌شود ایران بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار دارایی در بانک‌های عراق، کره جنوبی، ژاپن، کانادا و جاهای دیگر دنیا دارد. این رقم شامل حدود ۱۰ میلیارد دلار مسدودشده در کره جنوبی است که گزارش شده ۷ میلیارد دلار آن در بانک صنعتی کره و بانک ووری و ۲.۷ میلیارد دلار دیگر در شعبه سئول بانک ملت ایران مسدود شده است.

بر اساس گزارش صندوق بین المللی پول (IMF)کل ذخایر ارزی ایران در پایان سال مالی ۲۰۲۰ منتهی به ۳۰ آوریل به ۱۱۵.۴ میلیارد دلار رسید، اما بر اساس برآورد جدید این صندوق تا اکتبر ۲۰۲۱ فقط ۱۲.۲ میلیارد دلار از کل این مبلغ به‌خاطر تحریم‌های ثانویه، می‌تواند در اختیار ایران قرار بگیرد.

بیش‌تر ذخیره ارزی ایران در کشورهای خریدار نفت خام انباشته شده است. تعیین اینکه به‌طور مشخص این پول‌ها در کدام کشورها نگهداری می‌شود، چندان امکان‌پذیر نیست. چون تهران اطلاعات مربوط به مکان و ارزش ذخایر ارزی خود را موضوعی مرتبط با امنیت ملی تلقی و از افشای آنها خودداری می‌کند.

بانک مرکزی ایران در چندین کشور از جمله چین، آلمان، هند، ترکیه و امارات متحده عربی حساب دارد. از زمان اعمال تحریم‌های ایالات‌متحده در سال ۲۰۱۸ تا کنون، دیپلماسی اقتصادی ایران تا حد زیادی بر مذاکرات دوجانبه با این کشورها برای آزادسازی منابع مالی متمرکز شده است.

در سال ۲۰۰۲ ایران حدود ۲۱ میلیارد دلار ذخایر ارزی داشت تا سال ۲۰۱۵ کل ذخایر به ۱۲۸ میلیارد دلار افزایش یافت. در سال ۲۰۱۶ ایران به‌عنوان بخشی از توافق‌نامه برجام دوباره به دارایی‌های خود در خارج از کشور دسترسی پیدا کرد. بر همین اساس تا سال ۲۰۱۷ ذخایر ارزی ایران به حدود ۱۱۲ میلیارد دلار کاهش یافت.

سپتامبر ۲۰۲۱ حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران از ایالات‌متحده خواست تا دست‌کم ۱۰ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشده ایران را پیش از آغاز مذاکرات احیای برجام در وین آزاد کند. هر چند چنین اتفاقی نیفتاد.

البته اوایل آوریل امسال اورشلیم پست گزارش داد: سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران شایعه‌ها مبنی بر آزادسازی حدود ۷ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشده این کشور را تایید کرد.

به گفته این مقام وزارت امور خارجه، در آن زمان قرار بود هیاتی بلندپایه به تهران سفر کنند تا چارچوب لازم برای رفع حصر «بخش قابل‌توجهی» از دارایی‌های مسدودشده ایران تعیین و اعلام شود. هفته بعد از آن ایرنا گزارش داد که توافق‌هایی با برخی کشورها بر سر تعیین چارچوب برای آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در خارج از کشور حاصل شده است.

خبر آزادسازی دارایی‌های ایران در حالی منتشر شده بود که مذاکرات بین ایران و قدرت‌های جهانی برای بازگشت به توافق هسته‌ای برجام متوقف شده بود و آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا به ام‌اس‌ان‌بی‌سی گفته بود درباره دستیابی به توافق «به‌اندازه کافی خوش‌بین» نیست.