گزارش الهام اسلامی
به تازگی عکسی از جاستین ترودو منتشر شده که وی را در مراسم مدرسه ای که سابقا در آن تدریس می کرد نشان می دهد. این عکس باعث واکنش گسترده ی مردم در فضای مجازی شده زیرا ترودو در این عکس که مربوط به سال ۲۰۰۱ می باشد، در هیبت یک رنگین پوست ظاهر شده و چهره ی خود را به رنگ سیاه/قهوه ای درآورده است. متعاقب انتشار این عکس، دو عکس و یک ویدئو دیگر نیز منتشر شد که یکی مربوط به زمانی است که ترودو در مراسم استعدادیابی در دبیرستان با ظاهر یک رنگین پوست به اجرای آهنگ پرداخته بود و دیگری وی را در مراسم خیریه ای در سال ۲۰۰۱ نشان می دهد که با چهره ای به رنگ سیاه در کنار دو سیک مذهب ایستاده است.
انتشار این عکس ها و بازخورد گسترده آن، آن هم در شرایطی که روز به روز به آغاز انتخابات نزدیکتر می شویم، باعث شد تا ترودو جلوی دوربین خبرنگاران قرار گیرد و با ابراز پشیمانی عمیق خود از عموم مردم عذرخواهی کند. وی ناآگاهی را علت اصلی این اقدام خود دانست و گفت: “من واقعا پشیمان هستم. من کاری را انجام دادم که نباید می کردم و واقعا متاسف هستم”.
اما واکنش جامعه ایرانی در فضای مجازی نسبت به این موضوع ضد و نقیض است. گروهی از ایرانیان به شدت این اقدام ترودو را محکوم کرده و می گویند که این اقدام مصداق بارز نژاد پرستی است و از رهبر حزب لیبرال که داعیه ی تکثرگرایی دارد، پذیرفته نیست. اما گروه دیگری نیز وجود دارد که واکنش گسترده علیه ترودو را صرفا سیاسی می داند و معتقد است اینکه کسی در یک محفل خصوصی و صرفا به قصد تفریح صورت خود را به رنگ سیاه در بیاورد، نباید تبدیل به چنین جنجال بزرگی شود.
عذرخواهی ترودو در مقام نخست وزیر کانادا گویای اهمیت این موضوع است. ترودو که در جریان رسوایی اس.ان.سی لاوالین حاضر به عذرخواهی نشد، اینک بی مهابا از کرده ی خود ابراز ندامت کرده و طلب بخشش می کند. از طرف دیگر واکنش مقامات مسئول کانادا، چهره های سرشناس و مردم نیز گواه دیگری بر اهمیت موضوع است. حال این سوال بویژه در جامعه ایرانی ایجاد می شود که واقعا چرا تا این حد در کانادا نسبت به این موضوع حساسیت وجود دارد؟
برای درک ماهیت توهین آمیز این ماجرا می بایست نگاهی به تاریخچه ی سیاه کردن چهره انداخت. در دهه ۱۸۳۰ در نیویورک، شومن های سفید پوست با سیاه کردن چهره خود به وسیله واکس یا گریس و کلفت کردن لبها با رنگ قرمز به تقلید از رفتار بردگان آفریقایی که در مزارع جنوب ایالات متحده کار می کردند، می پرداختند. این شو ها در زمانی اجرا میشد که رنگین پوستان به تازگی توانسته بودند به حقوق مدنی دست پیدا کنند و نژادپرستی در آمریکا ممنوع اعلام شده بود. به گفته ی دیل ککرل تاریخ شناس، این نمایش ها مورد استقبال زیاد سفیدپوستان طبقه کارگر بود که از صاحب حق و حقوق شدن رنگین پوستان ناراضی بودند. این افراد همچنین از تماشای تحقیر رنگین پوستان و نمایش آنها به عنوان افرادی تنبل، نادان و جلف، احساس بهتری نسبت به موقعیت بد خود پیدا می کردند.
در همین برهه زمانی توماس دارموت رایس، یکی از موفق ترین چهره های گونه ای از نمایش کمدی در آمریکا، با سیاه کردن چهره ی خود و خلق شخصیت جیم کرو، به فراگیر شدن تصور کلیشه ای از رنگین پوستان به عنوان انسان هایی تنبل، احمق و بی ارزش کمک کرد. محبوبیت رایس در قالب شخصیت جیم کرو رنگین پوست تا حدی بود که قوانین نژاد پرستانه ی جداسازی رنگین پوستان در آمریکا تا اواسط دهه ۶۰، به عنوان قوانین جیم کرو شناخته می شد. از این رو سیاه کردن چهره تداعی کننده ی این کمدی ها در دوران نژادپرستی آمریکا و موید رنج وافر آمریکایی های رنگین پوست در آن زمان است.
با این پیش زمینه تاریخی، می توان متوجه شد که منظور دیوید لئونارد، استاد دانشگاه واشنگتن، از این جمله چیست: “سیاه کردن چهره این اجازه را به جامعه می دهد که بطور روزمره و به لحاظ تاریخی، آمریکایی های آفریقایی تبار را انسان به حساب نیاورند. سیاه کردن چهره خشونت و قوانین جداسازی جیم کرو را موجه جلوه می دهد”. لئونارد همچنین می گوید: “سفید پوستان با استفاده از سیاه کردن چهره (و تحقیر انسانی ناشی از آن) خشونت خود را از کشتار تا حبس گسترده، به لحاظ قانونی و اخلاقی موجه می کنند”. به گفته ی وی سیاه کردن چهره به قدری بار معنایی دارد که تحت عنوان “تفریح بی خطر” نمی توان از زشتی آن کاست.
سیاه کردن چهره موید دیدگاه های نژاد پرستانه علیه رنگین پوستان و معرفی آنها به عنوان انسان هایی تنبل و بیکار است. ایمریل مورگن، موسس پادکست ShoutOut network به Metro.co.uk می گوید: رنگ پوست ما به طور اتوماتیک ما را مظنون و تنبل جلوه می دهد و ما همواره مجبوریم برای نشان دادن خلاف این تصویر، تلاش مضاعف کنیم. تنها به این دلیل که در یادگیری به مشکل برخورده ایم، انگ برهم زننده ی نظم کلاس به ما می زنند. پس اگر ما می گوییم سیاه کردن چهره نشانه ی نژادپرستی است، نمی خواهیم سخت گیری کنیم، یا از شرایط به نفع خودمان بهره برداری کنیم، بلکه تنها می خواهیم تاکید کنیم که این عمل باعث پررنگ شدن تصورات بی پایه و اساس درباره رنگین پوستان و نادیده گرفتن انسان بودن ما می شود.
گفتنی است که ترودو در جواب یک خبرنگار که پرسید چرا وی در تمام این سالها از صحبت کردن در مورد این عکس ها با اعضای حزب خود خودداری کرده، گفت که وی از افشا کردن این موضوع خجالت می کشیده است. این جواب ترودو خود به تنهایی نشان دهنده ی بار معنایی سیاه کردن چهره در میان شهروندان کاناداست. از آنجا که بار معنایی این اقدام برای مهاجران کانادا بویژه برخی اعضای جامعه ایرانی تا حد زیادی ملموس نیست، طبیعی است که درک حساسیت زیاد شهروندان کانادا نسبت به این موضوع را نمی توان بدون در نظر گرفتن سوابق تاریخی سیاه کردن چهره تصور کرد.
