مازیار شیبانی‌فر
نخستین نیروگاه‌های هسته‌ای تجاری در دهه 1950 در جهان شروع به کار کردند. از آن زمان تا کنون، انرژی هسته‌ای توسعه زیادی یافته است و اکنون حدود 10 درصد از برق جهان توسط 440 راکتور هسته‌ای تولید می‌شود. برق هسته‌ای دومین منبع انرژی کم کربن جهان است.
انرژی هسته‌ای با استفاده از شکافت اتم‌های عناصر خاص به‌دست می‌آید. بر اساس داده‌های وب‌سایت ورلد نوکلیر، تمامی نیروگاه‌های جهان برق خود را با استفاده از سوخت زغال سنگ حدود ۳۷ درصد، گاز طبیعی ۲۳ و نیم درصد، انرژی آب ۱۶ درصد، انرژی هسته‌ای کمی بیش از ۱۰ درصد، انرژی‌های سبز کمی بیش از ۸ درصد، نفت نزدیک به ۳ درصد و دیگر سوخت‌ها کمی بیش از ۲ و نیم درصد تولید می‌کنند.
جایگاه تولیدکنندگان انرژی و برق هسته‌ای
بر اساس داده‌های ویژوال کپیتالیست، در سال 2020 ایالات‌متحده، چین، فرانسه، روسیه، کره جنوبی، کانادا، اوکراین، آلمان، اسپانیا و سوئد بیش‌ترین انرژی هسته‌ای در جهان را تولید کرده‌اند.
کانادا که سهم حدود 3.6 درصدی در تولید انرژی هسته‌ای دارد، از نظر تولید برق هسته‌ای در مقام 18 جهان جای گرفته است و حدود 14 و نیم درصد از برق مورد نیاز کشور را با استفاده از سوخت هسته‌ای تولید می‌کند.
ایران در رتبه بیست و هشتم تولیدکنندگان انرژی هسته‌ای در جهان قرار دارد و در کنار 44 کشور دیگر جهان، حدود ۸ درصد از این نوع انرژی را تولید می‌کند.
در ایالات‌متحده، انرژی هسته‌ای بیش از 50 درصد از برق پاک کشور را تامین می‌کند. علاوه بر این، 88 راکتور از 96 راکتور فعال این کشور، در سال 2020 تاییدیه‌هایی برای تمدید فعالیت 20 ساله دریافت کردند.
چین، دومین تولیدکننده بزرگ انرژی هسته‌ای در جهان، در تلاش برای دستیابی به هدف‌گذاری‌های مبارزه با تغییرهای آب و هوایی، در حال سرمایه‌گذاری بیش‌تر در زمینه انرژی هسته‌ای است. این طرح ساخت 150 راکتور جدید تا سال 2035 با بودجه‌ای حدود 440 میلیارد دلار را در بر می‌گیرد.
از سوی دیگر، آلمان به‌عنوان هشتمین کشور بزرگ این فهرست، قصد دارد آخرین راکتور فعال خود را در سال 2022 به عنوان بخشی از خروج هسته‌ای تعطیل کند. در همین حال، فرانسه در تلاش است تا ظرفیت هسته‌ای‌اش را افزایش دهد. کانادا نیز می‌کوشد ظرفیت‌های تولید و استفاده از انرژی هسته‌ای خود را بالاتر ببرد.
چشم‌انداز انرژی هسته‌ای
از آنجا که بیش‌تر کشورهای در تکاپو هستن تا مصرف سوخت‌های فسیلی را متوقف کنند و از منابع انرژی بدون کربن استقبال می‌کنند، شاید انرژی هسته‌ای – با وجود برنامه‌ریزی‌های قبلی برای حذف تدریجی – در چندین کشور مختلف جهان با تجدید حیات مواجه شود.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده از سوی منابع مختلف از جمله ورلد نوکلیر ظرفیت انرژی هسته‌ای در سراسر جهان به طور پیوسته در حال افزایش است. اکنون حدود 55 راکتور در مناطق مختلف جهان در حال تولید است. بیش‌تر راکتورهای سفارشی یا برنامه‌ریزی‌شده برای ساخت، مشتریانی از آسیا دارند.
آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای تخمین می‌زند حد فاصل سال‌های 2020 تا 2050 بیش از 26 درصد به ظرفیت راکتورهای هسته‌ای جهان افزوده شود. بر اساس این سناریو، سهم افزایش تولید برق هسته‌ای در جهان حدود 8 درصد در سال 2050 خواهد بود. این چشم‌انداز، نگرانی‌ها در زمینه برنامه‌ریزی کشورهای مختلف جهان برای کاهش حدود 2 درجه‌ای دمای کره زمین را افزایش می‌دهد.
بزرگ‌ترین قدرت هسته‌ای جهان به توسعه می‌اندیشد
با همه تردیدهای جدی که در زمینه گسترش نیروگاه‌های هسته‌ای وجود دارد – از جمله احتمال نشت مواد رادیو اکتیو، احتمال انفجار یا آسیب‌دیدن نیروگاه‌ها بر اثر جنگ یا درگیری‌های نظامی، آسیب‌های زیست‌محیطی به‌خاطر دفن زباله‌های هسته‌ای و هزینه‌های هنگفت نگهداری و به‌روزرسانی نیروگاه‌ها – اما دولت ایالات‌متحده همچنان به توسعه این بخش باور دارد.
بر اساس گزارش رسانه ان‌ای‌آی، در سال 2022 قرار است این کشور اقدام‌ها برای مقابله با بحران آب و هوایی و کاهش گرمای زمین را با گسترش تولید و استفاده از انرژی‌های پاک افزایش دهد تا هدف‌های مراقبت از محیط‌زیست با تمرکز بر سیاست کربن‌زدایی از بخش تولید برق و حتی فراتر از آن را تامین کند. این اقدام، افزون بر تلاش‌ها برای بهره‌گیری بیش‌تر از انرژی باد و خورشید است.
در همین راستا، طی ماه‌های پایانی سال 2021 کمیسیون اروپا، رایزنی‌های کارشناسانه در مورد گنجاندن استفاده از انرژی هسته‌ای به‌عنوان سیاست حمایت از توسعه انرژی‌های پاک را بر اساس شرایط خاص پذیرفت.
در ماه‌های پیش رو قرار است ایالات‌متحده مذاکرات بیش‌تری با اتحادیه اروپا در مورد تصویب مقررات استفاده از انرژی هسته‌ای داشته باشد که تا اوایل سال 2023 جنبه اجرایی به خود بگیرد.
گروهی از محققان ایالات‌متحده در کنار دولت این کشور بر این باورند که با استفاده از انرژی هسته‌ای جدید و نوآورانه می‌توان در زمینه تولید هیدروژن بدون کربن نیز فعالیت کرد. این اقدام موجب بسته‌شدن نیروگاه‌هایی می‌شود که از زغال سنگ به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند.
در سال 2022 قرار است کار بر روی پروژه تولید راکتورهای پیشرفته DOE در ایالات‌متحده و کانادا سرعت بیش‌تری پیدا کند. این احتمال وجود دارد که کمیسیون تنظیم مقررات هسته‌ای، درخواست‌های بیش‌تری برای تولید راکتورهای پیشرفته یا بهبود چرخه سوخت دریافت کند.
اکنون شرایط به گونه‌ای است که کارشناسان و اقتصاددانان در جهان، به دنبال نشانه‌هایی می‌گردند که ضمن عبور از رکود اقتصادی دوران همه‌گیری، حرکت به سمت افزایش گسترده از انرژی‌های سبز در سال آینده را نیز نوید دهد؛ انرژی هسته‌ای بخش مهمی از این معادله است. زیرا نیروگاه‌های هسته‌ای شغل‌های پردرآمد و ماندگاری را ایجاد می‌کنند.
به‌باور برخی کارشناسان، به‌کارگیری انرژی هسته‌ای برای دستیابی به انرژی قابل اعتماد، مقرون به صرفه و بدون کربن پیش‌تر امتحان خود را پس داده است. تولید این نوع انرژی افزون بر این‌که اقتصاد محلی را شکوفا می‌کند، با استفاده از حمایت فزآینده دولت‌ها و نظارت سازمان‌های بین‌المللی می‌تواند نقش غیرقابل انکاری در دستیابی به مدیریت یکی از بدترین بحران‌های جهان داشته باشد؛ مهار بحران تغییرات آب و هوا و گرمایش زمین!
