مازیار شیبانی‌فر
بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت اکنون بیش از ۱ میلیارد نفر در سراسر جهان چاق هستند که از این تعداد، حدود ۶۵۰ میلیون نفر بزرگسالان، ۳۴۰ میلیون نوجوانان و ۳۹ میلیون نفر را کودکان تشکیل می‌دهند.
چاقی نوعی بیماری به‌شمار می‌رود که بیش‌تر سیستم‌های داخلی بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ قلب، کبد، کلیه‌ها، مفاصل و سیستم تولید مثل به خاطر چاقی آسیب می‌بینند. دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و عروقی، فشار خون بالا، سکته مغزی، انواع مختلفی از سرطان و مشکلات سلامت روان بخشی از مشکلات ناشی از چاقی است. افراد چاق ۳ برابر بیش از سایر افراد احتمال دارد به‌خاطر ابتلا به کرونا در بیمارستان بستری شوند.
اضافه وزن بدن ناشی از عوامل بسیاری همانند تغذیه نامناسب، پرخوری، عوامل ژنتیکی، مسایل فرهنگی و میزان متابولیسم بدن است. چاقی در بسیاری از نقاط جهان نوعی همه‌گیری مدرن محسوب می‌شود.
نرخ چاقی
گزارش نرخ چاقی در جهان از سوی ورلد پایولیش ریویو نشان می‌دهد هیچ ارتباط مستقیمی بین میزان چاقی شهروندان و وضعیت اقتصادی کشور مورد نظر وجود ندارد. با این حال، کشورهای ثروتمندتر تمایل دارند برای اجرای برنامه‌ها، کمپین‌ها و ابتکار عمل‌ها به‌منظور افزایش آگاهی و آموزش مردم در مورد تغذیه‌شان منابع بیشتری به‌کار گیرند.
در جهان، کشورهای جزیره‌ای اقیانوس آرام از بالاترین میزان جمعیت چاق برخوردارند. محققان رشد مصرف فست فودهای ناسالم، افزایش شیوه سرخ‌کردن برای تهیه غذا و ویژگی‌های ژنتیکی را از عوامل این اتفاق می‌دانند. از سوی دیگر، ژاپنی‌ها با توجه به اینکه رژیم غذایی ملی آنها بر پایه غذاهای دریایی، سبزیجات تازه و استفاده محدود از مواد قندی و چرب استوار است، از شهروندان چاق بسیار کمی برخوردارند.
نائورو، جزایر کوک، پالائو، جزایر مارشال، تووالو، نیو، تونگا، ساموآ، کریباتی و میکرونزی که ۱۰ کشور برخوردار از بیشترین جمعیت چاق را تشکیل می‌دهند بین ۶۱ تا ۴۶ درصد ساکنان‌شان اضافه وزن دارند. کانادا در جایگاه بیست‌و‌ششم با حدود ۲۹ و نیم درصد و ایران در رده چهل‌وهفتم با حدود ۲۶ درصد جمعیت چاق قرار دارند.
در این فهرست، کویت در جایگاه ۱۱، ایالات‌متحده ۲۱، عربستان سعودی ۱۴، قطر ۱۵، ترکیه ۱۸، امارات متحده عربی ۲۰، عراق ۲۳ و بحرین ۲۵ قرار دارند. اریتره، کره جنوبی، اتیوپی، ژاپن، نپال، کامبوج، هند، تیمور، بنگلادش و ویتنام از کم‌ترین جمعیت چاق برخوردارند.
چاقی کودکان بحران‌زا است
به مناسبت روز جهانی چاقی [چهارم مارچ] در سال ۲۰۲۲، پروفسور فرانکو ساسی از دانشکده بازرگانی در رسانه ایمپریال گزارش جدیدی در مورد چاقی کودکان منتشر کرده است.
این گزارش نشان می‌دهد نرخ چاقی در کشورهایی با سطح درآمد پایین، با سرعت بیشتری در حال افزایش است. بر اساس این تحقیق، نرخ اضافه وزن و چاقی در کودکان ۵ تا ۱۹ ساله در جزایر اقیانوس آرام تا ۶۵ درصد، در ایالات‌متحده ۳۹ درصد و در کشورهای اروپایی تا ۳۱ درصد تخمین زده می‌شود.
بیش‌تر افرادی که در دوران کودکی و نوجوانی چاق هستند در بزرگسالی هم اضافه‌وزن را تجربه می‌کنند، اما نکته این است که چاقی مقوله بسیار پیچیده‌ای محسوب می‌شود و شناخت همه عوامل ایجادکننده از نظر علمی ساده نیست. برای نمونه، یکی از پی‌آمدهای غیرمستقیم آلودگی هوا، کاهش فعالیت بدنی و در نتیجه چاقی است. رژیم‌های غذایی برخوردار از مقدار زیادی غذاهای فرآوری شده صنعتی، نیز جزو عوامل ایجادکننده چاقی در کودکان است.
شش ماه نخست تولد اهمیت ویژه‌‌ای دارد
مطالعه جدیدی که بر اساس اعلام ساینس دیلی توسط گروهی از محققان ایالات‌متحده صورت گرفته چاقی را در بین نوزادان ردگیری کرده است. یعنی به‌صورت دوره‌ای – ۸ بار بین تولد تا سه سالگی – وزن، قد و متغیرهای رفتاری و محیطی حدود ۳۰۰ کودک مورد مطالعه قرار گرفت. وضعیت ژنتیکی این کودکان نیز با آزمایش خون بررسی شد.
یکی از نتایج به‌دست آمده این بود: نوزادانی که در ۶ ماه نخست تولدشان با افزایش وزن سریع مواجه می‌شوند، می‌توان تخمین زد که در بزرگسالی نیز گرفتار چاقی خواهند شد.
تبلیغات باعث چاقی کودکان می‌شود
از دیگر عواملی که در ایجاد چاقی کودکان نقش جدی ایفا می‌کند، تبلیغات موادغذایی و به‌ویژه نوشیدنی‌های شیرین است که کودکان را به‌عنوان مخاطب خاص و با تاثیرگذاری بر ناخودآگاه‌شان هدف قرار می‌دهد.
دکتر کلی براونل مدیر مرکز سیاست جهانی غذا و مدیر کمپین کودکان بدون دخانیات در گفت‌وگو با رسانه مرکز چاقی کودکان اشاره دارد به اینکه شیوه‌های مورد استفاده برای تبلیغ نوشیدنی‌های صنعتی ویژه کودکان و نوجوانان، شباهت زیادی به راهبردهای تبلیغاتی شرکت‌های تولیدکننده دخانیات دارد!
یکی از این شباهت‌ها، هزینه‌های سرسام‌آور چند میلیارد دلاری است که این شرکت‌ها برای برپایی کمپین‌های بازاریابی هزینه می‌کنند. اقدام دیگری که از سوی این گونه شرکت‌ها انجام می‌شود تلاش برای کاستن از دخالت دولت‌ها در زمینه جلوگیری از فعالیت‌های تبلیغی آنها برای هدف قرار دادن مخاطبان کودک و نوجوان است.
این گروه از شرکت‌ها با ایجاد سردرگمی برای قانون‌گذاران و توجیه‌کردن اقدام‌های غیرمسئولانه خود، پول‌های هنگفتی خرج می‌کنند. به این ترتیب که با استفاده فریبنده از واژه‌هایی همانند «سالم‌تر»، «آب سالم»، نوشابه‌های «رژیمی» و تولیدات «بدون قند» دولت‌ها و مشتریان را متقاعد می‌کنند که کالاهای‌‌شان مشکلی ندارد.
این اقدام، شبیه به همان روشی است که شرکت‌های تولیدکننده دخانیات با ارایه انواع فیلترهای سیگار یا طعم‌دهنده‌های خوش‌بو یا سیگارهای الکترونیکی، توهم سلامت و ایمنی ایجاد می‌کنند و بر تعداد مشتریان‌شان می‌افزایند.
به‌نظر می‌رسد تعیین مالیات بیش‌تر بر تولیدکنندگان نوشیدنی‌های شیرین می‌تواند یکی از راهبردی موثر برای کاهش چاقی و افزایش درآمد بخش بهداشت عمومی در زمینه مقابله با مشکل اضافه‌وزن شهروندان باشد.
از سوی دیگر، افزایش آگاهی‌های عمومی از طریق موسسه‌های مردم نهاد، گسترش تبلیغات دولتی در زمینه زندگی سالم، تاکید بر افزایش کیفیت برچسب‌های ارزش غذایی و بالا رفتن قیمت‌ها، مردم را به نخریدن این گروه از فرآورده‌های صنعتی متقاعد کند.
لازم است رسانه‌ها به مردم آموزش دهند که نوشیدنی‌های شیرین – از هر نوعی که باشد – برای سلامتی جامعه به‌ویژه گروه سنی کودکان و نوجوانان زیان‌بار است و خطر بیماری‌های قلبی، افزایش میزان قند خون و چاقی در بزرگسالی را به‌دنبال دارد.