مازیار شیبانی‌فر
تیم مذاکره‌کننده ایران در نشست‌های احیای برجام در وین اتریش، پس از پایان دور هفتم مذاکرات آن را متوقف کرد، اما زمان مشخصی برای بازگشت به این گفت‌وگوها و آغاز دور هشتم اعلام نکرد. البته نماینده روسیه به‌تازگی گفته است ۲۷ دسامبر 2021 این گفت‌وگوها از سر گرفته می‌شود.
“میخاییل اولیانوف” نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی، امروز (جمعه 23 دسامبر 2021) در صفحه توییتر خود نوشت: “مذاکرات احیای برجام 27 دسامبر امسال از سر گرفته می‌شود. به‌طور معمول در آستانه فرارسیدن کریسمس و جشن سال نو، درگیر شدن با فعالیت حرفه‌ای دشوار چندان خوشایند نیست، اما در این مورد خاص، تعیین این زمان نشان می‌دهد که تمامی مذاکره‌کنندگان نمی‌خواهند زمان را از دست بدهند و هدف‌شان احیای برجام در سریع‌ترین زمان ممکن است.”
به گزارش دویچوله فارسی، اولیانوف ۱۷ دسامبر ضمن اشاره به دیدارش با “رابرت مالی” فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران، تلاش روسیه و آمریکا را “امیدوارکننده” توصیف و تاکید کرده بود این دو کشور به احیای برجام و لغو تحریم‌های اعمال شده زمان “دونالد ترامپ” علاقمندند و بر همین اساس می‌توان همکاری‌ها را ادامه داد.
به گزارش رویترز، نمایندگان تهران در جریان دور هفتم مذاکرات به دنبال ایجاد تغییراتی در طرح کلی توافقی بودند که پیش از تغییر دولت در ایران شکل گرفته بود. گروه جدید مذاکره‌کنندگان ایرانی با چند شرط به مذاکرات برگشته بودند. اصلی‌ترین شرط ایران برچیده‌شدن تمامی تحریم‌های مرتبط با برجام و دیگر تحریم‌های مرتبط با آن بود؛ ایجاد امکان راستی‌آزمایی تحریم‌های لغو شده، ارایه ضمانت برای پای‌بندی طرف‌ها به توافق‌نامه و جبران خسارت‌های واردشده به ایران از دیگر خواسته‌های گروه ایرانی بود.
این پیشنهادها از سوی غربی‌ها پذیرفته نشد و آن را “غیرقابل قبول” خوانده بودند. در همین راستا، مذاکره‌کنندگان فرانسه، بریتانیا و آلمان (مشهور به E3) همان زمان در بیانیه‌ای اعلام کردند: “در 24 ساعت گذشته پیشرفت‌های فنی صورت گرفته است، اما این فقط ما را به نقطه‌ای نزدیک می‌کند که در مذاکرات ژوئن به آن دست یافته بودیم.”
کشورهای اروپایی عضو برجام به این موضوع نیز اشاره داشتند که “زمان چندانی تا از بین رفتن مزایای اصلی توافق‌نامه برجام باقی نمانده است. ما به سرعت در حال رسیدن به پایان راه این گفت‌وگوها هستیم.”
همان زمان “علی باقری کنی” مذاکره‌کننده ارشد ایران در نشستی خبری گفته بود: “اگر طرف مقابل دیدگاه‌های منطقی ایران را بپذیرد، دور بعدی مذاکرات می‌تواند آخرین دور باشد.”
الجزیره در مطلبی با اشاره به دور هفتم مذاکرات احیای برجام نوشت: گزارش‌ها حاکی از آن است که طرف‌ها در آستانه دستیابی به یک پیش‌نویس مشترک جدید هستند که دربرگیرنده توافق میان طرف‌ها تا پایان دور ششم مذاکرات و پیشنهادهای جدید دولت “ابراهیم رئیسی” می‌شود.
اگر ایران، چین، روسیه، فرانسه، آلمان و بریتانیا – و ایالات‌متحده که به‌طور غیرمستقیم در آن شرکت دارد – بر سر پیش‌نویس توافق کنند، به‌عنوان مبنایی برای پیش‌برد مذاکرات عمل خواهد کرد.
واشنگتن پست در تحلیلی به قلم “دیوید ایگناتیوس” یکی از ستون‌نویسان این رسانه نوشت: دولت بایدن که در تلاش است برنامه فزاینده هسته‌ای ایران را مهار کند و مذاکره درباره آن به بن‌بست رسیده است، این هفته درس عبرت بزرگی گرفت، درباره اینکه چه عواملی می‌تواند تهران را وادار به عقب‌نشینی کند؛ تهدید به محکومیت جهانی توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی.
این گزارش استدلال می‌کند: ایران ماه‌ها در مورد نصب دوباره دوربین‌های مداربسته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که ژوئن امسال آسیب‌دیده بودند، به‌طور جدی تردید داشت، اما با سیگنالی که ایالات‌متحده فرستاد مبنی بر اینکه ممکن است نشست ویژه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای بحث در مورد پای‌بندنبودن ایران به توافق‌های جهانی تشکیل دهد، اجازه نصب دوربین‌ها از سوی ایران صادر شد.
نصب دوربین‌ها در تاسیسات غنی‌سازی کرج گام کوچکی به‌شمار می‌رود، اما حکایت از این دارد که طرح جایگزین (پلن بی) دیپلماتیک ایالات‌متحده برای خارج کردن این مذاکرات از بن‌بستی خطرناک، به‌خوبی جواب داده است.
بر اساس برآوردهای اسراییل، ایران مواد کافی برای ساخت 3 بمب اتمی را در اختیار دارد و کمتر از یک ماه تا تکمیل غنی‌سازی سوخت لازم فاصله دارد. البته اسراییلی‌ها تخمین می‌زنند که برای ساخت یک سلاح اتمی 18 ماه تا 2 سال زمان مورد نیاز است.
از سوی دیگر، بحث احساس ناتوانی ایالات‌متحده در ایجاد بازدارندگی برای ایران مطرح است. خروج بی‌نظم از افغانستان به اعتبار آمریکا آسیب زده و این تصور را به‌وجود آورده که این کشور در حال عقب‌نشینی از خاورمیانه است. همین احساس ضعف، موجب لشکرکشی روسیه در مرز اوکراین و تهدید تایوان از سوی چین شده است.
به گزارش وب‌سایت رسمی سازمان ملل متحد، “رزماری دی کارلو” معاون دبیرکل سازمان ملل در امور سیاسی و ایجاد صلح در نشست شورای امنیت در مورد جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای، درباره مذاکرات وین گفته است: “برای احیای توافق هسته‌ای ایران به تلاش و صبر بیشتری نیاز است.”
وی یادآور شده است: “برجام به‌طور گسترده و موثری، سنگ بنای جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای و نمونه‌ای موثر از دستاوردهای مهم گفت‌وگو و دیپلماسی به‌شمار می‌رود. ساده‌تر بگویم، هیچ جایگزین مناسب دیگری برای اجرای کامل و موثر این توافق‌نامه وجود ندارد.”
خانم دی کارلو یادآور شد که در کنار دبیرکل سازمان ملل متحد از ایالات‌متحده خواسته است تا تحریم‌های ایران را لغو و معافیت‌های فروش نفت این کشور را تمدید کند. همچنین، معافیت‌های نیروگاه اتمی بوشهر، تاسیسات فرودو و راکتور هسته‌ای اراک ادامه یابد. برای انتقال اورانیوم غنی شده به خارج از ایران در برابر ارایه اورانیوم طبیعی، تمدید معافیت در نظر گرفته شود. از آن سو، اقدام‌های فراتر از برجام ایران در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای نیز متوقف شود.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده است فعالیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه مرتبط با تولید فلز اورانیوم در ایران ادامه دارد. افزون بر این، هرچند آژانس قادر به راستی‌آزمایی ذخایر اورانیوم غنی‌شده در ایران نیست، اما تخمین‌زده می‌شود این کشور مقدار بیشتری فراتر از میزان توافق ذخیره کرده است.
از نظر برخی تحلیل‌گران، همه اینها حکایت از این دارد که در دور هشتم مذاکرات هسته‌ای، طرف‌های برجام راه‌های عملی جست‌وجو خواهند کرد تا به توافق موقت بر پایه “توقف در برابر توقف” دست یابند؛ یعنی ایران و آمریکا همزمان یکی از اقدام‌های خارج از چارچوب توافق برجام را متوقف و آن را راستی‌آزمایی کنند و گام به گام در همین مسیر پیش بروند.
به‌نظر می‌رسد علت اصلی بازگشت تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران به تهران نیز مشورت نهایی برای چنین اقدامی باشد. زیرا دولت رئیسی اکنون به‌خوبی می‌داند که از یک سو با فشار طرف‌های اروپایی برجام برای دستیابی به توافقی عملی و محدود مواجه است و از سوی دیگر فشار اقتصادی بر مردم امکان گسترش نارضایتی‌های موجود و افزایش نگرانی‌های دولت را در پی دارد. از این رو، دستیابی به توافق موقت و محدود بهتر از نداشتن توافق و ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد است.