مازیار شیبانی‌فر
حمله نظامی روسیه جدا از اینکه برای غیرنظامیان بی‌دفاع در اوکراین بی‌نهایت دردناک و آزاردهنده است، می‌تواند برای جهان تورم، آشفتگی و افزایش قیمت قابل‌توجه حامل‌های انرژی را در بر داشته باشد؛ اتفاقی که می‌تواند اقتصاد جهانی آسیب‌دیده ناشی از همه‌گیری کرونا را زمین‌گیر کند.
در همین زمینه گلوبال نیوز می‌نویسد: پتانسیل وقوع جنگ در شرق اروپا، قیمت انرژی را به دلیل نگرانی سرمایه‌گذاران بر سر حمله روسیه به اوکراین، می‌تواند دچار تنش جدی کند. زیرا اکنون روسیه 10 درصد از عرضه جهانی نفت را در اختیار دارد.
پاتریک دی هان رییس بخش تجزیه و تحلیل قیمت نفت برای وب‌سایت گس بادی معتقد است: تنش در اوکراین پیش‌تر بر قیمت بنزین در کانادا تاثیر گذاشته است. اکنون متوسط قیمت خرده‌فروشی بنزین در کانادا 1.562 دلار در هر لیتر است و انتظار می‌رود در طول بهار و شاید تابستان باز هم افزایش یابد.
تی‌دی اکانامیکس در گزارشی، دو سناریو به‌عنوان پی‌آمدهای اقتصادی بحران اوکراین در نظر گرفته است: نخست، افزایش قیمت نفت در ابتدای بحران و کاهش پس از سه ماه. دوم اینکه، شوک به حامل‌های انرژی با “شوک اعتماد جهانی” همراه شود و بازارهای سهام در جهان را دچار سقوط کند و در نهایت بر رشد اقتصادی کانادا در سال 2022 تاثیر منفی بگذارد.
کارشناسان در مورد پی‌آمدهای اقتصادی جنگ روسیه علیه اوکراین، بیش از همه نگران قیمت نفت و البته پتروشیمی هستند. به گزارش واشنگتن پست، قیمت نفت برای نخستین بار از سال 2014 تا کنون به بیش از 100 دلار در هر بشکه رسیده است.
البته تا امروز هیچ نشانه‌ای از ایجاد اختلال در صادرات انرژی روسیه مشاهده نمی‌شود، اما در مورد احتمال آسیب‌دیدن خط لوله گاز به اروپا یا تلاش عمدی روسیه برای تحت فشار قرار دادن غرب، نگرانی‌هایی را به‌وجود آورده است.
هر گونه جهش قیمت در زمینه حامل‌های انرژی، می‌تواند باعث ایجاد تورم بی‌سابقه طی 40 سال اخیر شود. چنین اتفاقی می‌تواند موقعیت بخش‌های بزرگی از صنایع حمل‌ونقل را به مخاطره بیندازد. البته شرایط موجود ممکن است باعث رونق برخی از بخش‌های اقتصاد ایالاتمتحده به‌عنوان تولیدکننده بزرگ نفت و گاز نیز شود.
اکنون اقتصاد اروپا به‌خاطر تکیه بر گاز طبیعی روسیه با نوسان احتمالی مواجه است. قیمت گاز طبیعی در اروپا پنج‌شنبه گذشته با 33 درصد افزایش به 118.50 یورو (حدود 130 دلار) در هر متر مکعب رسید.
حمله روسیه به اوکراین مقام‌های اروپایی را به سمت افزایش تلاش‌ها برای کاهش تکیه بر انرژی روسیه سوق می‌دهد. تحلیل هفته گذشته بانک بریتانیایی بارکلیز نشان داد که اروپا برای جایگزینی سریع نفت و گاز روسیه با منابع جدید با مشکل جدی مواجه خواهد شد.
البته به گفته تحلیل‌گران، اقتصاد روسیه نیز به‌شدت به این درآمد صادراتی نیازمند است و این امر باعث می‌شود این کشور در ماه‌های آینده صادرات خود را کاهش ندهد تا در مقابل تحریم‌های اقتصادی غرب دوام بیاورد. البته هرگونه آسیب ناشی از جنگ به خطوط لوله صادرات روسیه که از اوکراین عبور می‌کند، می‌تواند برخی از منابع را متوقف کند.
بایدن نیز به شرکت‌های نفتی آمریکایی هشدار داد که از بحران اوکراین برای افزایش قیمت‌ها استفاده نکنند. همچنین، ایالاتمتحده پاییز گذشته در تلاش برای تعدیل قیمت‌ها 50 میلیون بشکه نفت از ذخایر خود را آزاد کرد. هر چند قیمت‌ها از آن زمان تا کنون به افزایش ادامه داده است.
در همین زمینه گاردین نوشت: اکنون 40 درصد از بودجه فدرال روسیه از فروش نفت و گاز تامین می‌شود. این بخش 60 درصد از کل صادرات این کشور را تشکیل می‌دهد. اکتبر 2021، روسیه بیش از 500 میلیون دلار در روز از فروش سوخت‌های فسیلی درآمد به‌دست آورده است. پولی که به‌طور مستقیم صرف تامین مالی ماشین جنگی پوتین شد.
روسیه هرگز نمی‌توانست بدون کمک شرکت‌های نفتی غربی مانند اکسون موبیل و بریتیش پترولیوم که 20 درصد از سهام روس‌نفت – شرکت دولتی روسیه – را در اختیار دارند، به چنین ابرقدرت نفت و گاز تبدیل شود.
این همکاری به قدری خوب پیش رفت که پوتین به رکس تیلرسون مدیر عامل سابق اکسون، نشان دوستی – یکی از بالاترین افتخارات اهدایی به خارجی‌ها در روسیه – را اعطا کرد. اکسون با پیوستن به دیگر غول‌های نفتی ایالاتمتحده و انجمن تجاری آنها (موسسه نفت آمریکا) مرتب علیه تحریم‌های روسیه لابی کرده است.
گسترش تولید فناوری‌های انرژی پاک، به جای سوخت‌های فسیلی، به مبارزه با نفوذ شرکت‌های بزرگ نفتی و توجه به وضعیت اضطراری فزآینده آب و هوایی جهان کمک می‌کند.
یکی از مسایلی که از سوی اقتصاددان‌ها مورد اشاره قرار می‌گیرد، احتمال افزایش آسیب جدی به اقتصاد جهانی زخم‌خورده از پیدایش همه‌گیری کرونا است. به گزارش لاتیمس، روسیه و اوکراین جزو تولیدکنندگان اصلی طیف وسیعی از کالاها همانند نفت، گاز طبیعی، غلات و فلزات هستند که قیمت آنها در طول جنگ افزایش می‌یابد. افزایش قیمت‌ها در نهایت به فروشگاه‌های موادغذایی و پمپ‌بنزین‌ها سرایت می‌کند.
روسیه پس از آمریکا دومین تولیدکننده بزرگ گاز طبیعی در جهان است و در کنار آمریکا و عربستان سعودی در میان سه کشور برتر تولیدکننده نفت قرار دارد. روسیه همچنین تولیدکننده بزرگ گندم، پالادیوم و نیکل است. اوکراین نیز صادرکننده عمده ذرت و گندم و مسیری کلیدی برای جریان گاز طبیعی روسیه به اروپا است.
تحریم‌های آمریکا و متحدانش علیه روسیه، به‌ویژه تحریم‌های صادرات نفت، می‌تواند بازارهای جهانی را بیش از پیش تحت فشار قرار دهد و قیمت نفت را بالا ببرد.
پتروشیمی‌ها برای ساخت طیف وسیعی از کالاهای پزشکی، مراقبت‌های شخصی و مواد بسته‌بندی از نفت و گاز طبیعی استفاده می‌کنند. به این ترتیب تولید میلیون‌ها کیت تست کرونا، تولید سوخت صنعت حمل‌ونقل جهانی و مواداولیه صنعت بسته‌بندی مورد تهدید قرار می‌گیرد.
در ضمن، روسیه یکی از تولیدکنندگان جهانی کودهای شیمیایی به‌شمار می‌رود که اکنون به‌طور بی‌سابقه‌ای گران شده است؛ جنگ می‌تواند تولید و صادرات این محصول را نیز محدود کند.
البته بر اساس گزارش سی‌ان‌بی‌سی، کرملین بارها ادعاها مبنی بر استفاده از گاز به‌عنوان یک سلاح ژئوپلیتیکی را رد و شرکت دولتی گازپروم اعلام کرده به تعهدهای خود بر اساس قراردادهایش با مشتریان، پای‌بند است.
استوارت گلیکمن تحلیل‌گر سهام انرژی چهارشنبه هفته اخیر، در یادداشتی تحقیقی اظهار داشت: انتظار می‌رود تحریم‌های روسیه «پی‌آمدهای به‌نسبت مهمی» برای بازارهای انرژی جهان به‌همراه داشته باشد. به این خاطر که روسیه یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سوخت‌های فسیلی و مواد خام است.