مازیار شیبانی‌فر
- بامداد ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) یکی از تلخ‌ترین و سیاه‌ترین چهارشنبه‌های تاریخ ایران و جهان رقم خورد. بامدادی که ناگهان آسمان تیره‌گون در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی تهران، خون‌بار شد. دو موشک پدافند سپاه پاسداران هواپیمای پیاس۷۵۲ اوکراین را هدف قرار داد و جان ۱۷۶ انسان بی‌گناه را گرفت.
- پس از ۳ روز پنهان‌کاری و انکار، سرانجام مقام‌های جمهوری اسلامی پذیرفتند که شلیک پدافند هوایی باعث ساقط‌شدن این هواپیما شده است. هر چند اصرار دارند که این سانحه «غیرعمدی» و حاصل «اشتباه فردی» بوده و هیچ «عمد یا برنامه‌ریزی قبلی» در کار نبوده است.
- «انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پیاس۷۵۲» در کانادا شلیک به این هواپیما توسط سپاه پاسداران را «عمدی» می‌داند و این اتفاق را «جنایت برنامه‌ریزی شده» عنوان می‌کنند و خواهان محاکمه مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی هستند.
- ژوئن ۲۰۲۱ گروه تحقیق جنایی کانادا پس از هشت ماه فعالیت درباره هواپیمای پیاس۷۵۲ اوکراین اعلام کرد شواهدی مبنی بر «از پیش برنامه‌ریزی شده‌بودن فاجعه» نیافته است؛ هر چند این موضوع به‌هیچ وجه از مسئولیت جمهوری اسلامی در قتل ۱۷۶ انسان بی‌گناه کم نمی‌کند.
- با فراخوانی که از سوی انجمن خانواده‌های جانباختگان صورت گرفت ۸ ژانویه ۲۰۲۱ مراسم نخستین سال‌روز ساقط‌کردن هواپیمای اوکراینی در بسیاری از شهرهای کانادا و بهشت‌زهرا در تهران برگزار شد و استقبال گسترده‌ای از سوی مردم صورت گرفت.
- نخستین و دومین دادگاه رسیدگی به پرونده هواپیمای اوکراینی در تهران برگزار شد. در این ۲ جلسه دادگاه که با حضور متهمان، شاکیان، خانواده جانباختگان و وکلای آنها به ریاست ابراهیم مهرانفر در دادگاه نظامی استان تهران برگزار شد، متهمان ۱۰ تن از نظامیانی بودند که در شلیک به هواپیمای اوکراینی دخالت داشتند.
- چند روز پیش از برگزاری دومین جلسه دادگاه، گزارش تحقیقی از سوی انجمن خانواده‌ها منتشر شد که ۱۶ یافته خود را اعلام کردند. از جمله: عدم صلاحیت هیات بررسی سوانح و حوادث هوایی جمهوری اسلامی ایران برای انجام تحقیقات.
- اوکراین، بریتانیا، سوئد و کانادا به‌عنوان کشورهای درگیر با پرونده هواپیمای اوکراینی به دولت ایران مهلت دادند تا ۵ ژانویه ۲۰۲۲ (درست ۳ روز پیش از فرارسیدن دومین سالگرد ساقط‌شدن هواپیمای اوکراینی) در زمینه اجرای عدالت و پرداخت غرامت به بازماندگان اقدام کند.
- ادوارد بلوبابا قاضی دادگاه عالی تورنتو، می ۲۰۲۱ نتیجه‌گیری کرده بود شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران به هواپیمای پیاس۷۵۲ «عمدی» و براساس قوانین کیفری یک «اقدام تروریستی» بوده است و دولت ایران را در مجموع به پرداخت ۱۰۷ میلیون دلار خسارت به خانواده‌های بازماندگان محکوم کرد.
- اعضای خانواده‌های جانباختگان هواپیمای مسافربری پیاس۷۵۲، شنبه ۸ ژانویه ۲۰۲۲ با برگزاری مراسمی باشکوه یاد و خاطره عزیزان‌شان را گرامی داشتند و بار دیگر خواهان اجرای عدالت شدند.
- حامد اسماعیلیون سخنگوی انجمن خانواده‌های جانباختگان با خواندن بیانیه‌ای در مراسم دومین سال‌روز فاجعه هواپیمای پیاس۷۵۲ از ناامیدی در زمینه پاسخگونبودن حکومت ایران سخن گفت؛ به آن‌چه وی آن را «قتل خونسردانه» نامید.
- مارک آرنولد یکی از وکلای خانواده قربانیان پرواز پیاس۷۵۲، دولت فدرال را متهم کرد به‌خاطر مخالفت با ضبط دارایی‌های مرتبط با سفارت ایران در اتاوا، از جمهوری اسلامی حمایت می‌کند.
- نیمه سپتامبر سال گذشته انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پیاس۷۵۲ دادخواستی را به دادستان دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC) تسلیم کرد که بر اساس آن سرنگون‌کردن این هواپیما توسط موشک‌های سپاه پاسداران را به‌عنوان «جنایت جنگی» و «جنایت علیه بشریت» بالقوه مورد تحقیق قرار دهد.
- نوامبر ۲۰۲۲ دادگاه عالی آنتاریو رای داد سپاه قدس شاخه تروریستی سپاه پاسداران است؛ به‌همین خاطر سپاه «ماهیت تروریستی» دارد. وزارت امنیت عمومی کانادا درباره حکم دادگاه عالی آنتاریو اظهارنظر نکرده است.
- نیمه دسامبر سومین جلسه رسیدگی به پرونده هواپیمای پیاس۷۵۲ با حضور متهمان، شاکیان، خانواده جانباختگان و وکلای آنها به ریاست قاضی ابراهیم مهرانفر در دادگاه نظامی استان تهران برگزار شد.
- حامد اسماعیلیون سخنگوی انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پیاس ۷۵۲ به‌تازگی توییت کرده است: «طبق نامه‌ای که وزیر محترم خارجه کانادا امروز صبح برای خانواده‌ها فرستاد روند قضایی ارجاع پرونده سرنگونی پرواز پیاس۷۵۲ به دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه از امروز [۲۸ دسامبر ۲۰۲۲] آغاز شده است.»
شرح گزارش:
بامداد ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) یکی از تلخ‌ترین و سیاه‌ترین چهارشنبه‌های تاریخ ایران و جهان رقم خورد. بامدادی که ناگهان آسمان تیره‌گون در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی تهران، خون‌بار شد. دو موشک پدافند سپاه پاسداران هواپیمای پیاس۷۵۲ اوکراین را هدف قرار داد و جان ۱۷۶ انسان بی‌گناه را گرفت.
از میان جانباختگان ۸۲ نفر ایرانی، ۶۳ نفر کانادایی، ۲ نفر اوکراینی، ۱۰ نفر سوئدی، ۴ نفر افغانستانی، ۳ نفر بریتانیایی، ۳ نفر آلمانی، به همراه ۹ نفر اوکراینی خدمه پرواز بودند.
پس از ۳ روز پنهان‌کاری و انکار سرانجام مقام‌های جمهوری اسلامی پذیرفتند که شلیک پدافند هوایی باعث ساقط‌شدن این هواپیما شده است. هر چند اصرار دارند که این سانحه «غیرعمدی» و حاصل «اشتباه فردی» بوده و «هیچ عمد یا برنامه‌ریزی قبلی» در کار نبوده است.
مدت کوتاهی پس از ساقط‌شدن این هواپیما «انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پیاس۷۵۲» در کانادا تشکیل شد و آنها دادخواهی از جانباختگان را آغاز کردند. خانواده قربانیان، شلیک به این هواپیما توسط سپاه پاسداران را «عمدی» می‌دانند و این اتفاق را «جنایت برنامه‌ریزی شده» عنوان می‌کنند و خواهان محاکمه مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی هستند.
ژوئن ۲۰۲۱ گروه تحقیق جنایی کانادا پس از هشت ماه فعالیت درباره هواپیمای پیاس۷۵۲ اوکراین اعلام کرد شواهدی مبنی بر «از پیش برنامه‌ریزی شده‌بودن فاجعه» نیافته است؛ هر چند این موضوع به‌هیچ وجه از مسئولیت جمهوری اسلامی در قتل ۱۷۶ انسان بی‌گناه کم نمی‌کند.
گزارش این گروه سه یافته کلیدی را ارایه کرد: نخست، جمهوری اسلامی در ایجاد تدابیری برای تضمین ایمنی حریم هوایی ایران و اطلاع‌رسانی به خطوط هوایی از خطرها کوتاهی کرده است. دوم، اپراتورهای موشک‌های زمین به هوا مجموعه‌ای از تصمیم‌هایی را گرفته‌اند که به انهدام هواپیما منجر شده است. سوم، فرماندهی و کنترل نظامی ایران بر یگان موشکی زمین به هوا ناکارآمد بوده است.
در این گزارش، به برخی از مهم‌ترین واکنش‌ها به این فاجعه و اقدام‌های انجمن خانواده‌ها برای دادخواهی و پاسخ‌گوکردن حکومت ایران فهرست‌وار اشاره می‌شود:
برگزاری نخستین سال‌روز تراژدی هواپیمای اوکراینی
با فراخوانی که از سوی انجمن خانواده‌های جانباختگان صورت گرفت ۸ ژانویه ۲۰۲۱ مراسم نخستین سال‌روز ساقط‌کردن هواپیمای اوکراینی در بسیاری از شهرهای کانادا و بهشت‌زهرا در تهران برگزار شد و استقبال گسترده‌ای از سوی مردم صورت گرفت.
در طول یک‌سالی که از این فاجعه گذشته بود، حکومت ایران اقدام چندانی برای پاسخگویی و دستگیری و محاکمه مقصران این تراژدی انسانی انجام نداد و تنها یک نفر را به‌عنوان مقصر در شلیک به هواپیما معرفی کرد.
خانواده‌های قربانیان طی یک‌سال پس از این فاجعه پیوسته خواستار پاسخگویی دولت، سپاه پاسداران و سازمان هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران شده بودند و از مقام‌های حکومت خواستند علت لغونکردن پروازهای غیرنظامی پس از حمله موشکی به پایگاه عین‌الاسد عراق را توضیح دهد.
برگزاری دادگاه مقصران فاجعه ساقط‌شدن هواپیما
نخستین جلسه دادگاه رسیدگی به پرونده هواپیمای اوکراینی ۲۱ نوامبر و دومین نشست دادگاه ۲۸ نوامبر ۲۰۲۱ در تهران برگزار شد. به گزارش ایسنا، در این ۲ جلسه که با حضور متهمان، شاکیان، خانواده جانباختگان و وکلای آنها به ریاست ابراهیم مهرانفر در دادگاه نظامی استان تهران برگزار شد، متهمان ۱۰ تن از نظامیانی بودند که در جریان شلیک به هواپیمای اوکراینی دخالت داشتند.
پیش، هنگام و پس از برگزاری این دادگاه خانواده جانباختگان هواپیمای اوکراینی نسبت به روند تشکیل، نحوه برگزاری و معرفی متهمان پرونده به‌شدت اعتراض کردند. چنان که این جلسه‌ها به نتیجه خاصی نرسید و ادامه فرآیند رسیدگی به پرونده به زمانی دیگر موکول شد.
گزارش تحقیقی انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پیاس۷۵۲
چند روز پیش از برگزاری دومین جلسه دادگاه، گزارش تحقیقی از سوی انجمن خانواده‌ها منتشر شد که ۱۶ یافته خود را به این شرح اعلام کردند:
- باز گذاشته‌شدن فضای هوایی ایران
- ادعای نادرست حکومت ایران درباره تخلیه فضای هوایی در غرب کشور
- اپراتور بسیار باتجربه سامانه موشکی تور ام-١
- نبود مدرک دال بر اختلال در ارتباطات
- غیرقابل‌قبول بودن اشتباه در شناسایی
- غیرقابل‌قبول بودن خطای پیمایشی ۱۰۵ درجه‌ای
- غربال‌گری برای یافتن شهروندان ایالات‌متحده آمریکا
- تاخیر پرسش‌برانگیز ۵٧ دقیقه‌ای پیش از پرواز
- تغییر مسیر پرواز اطلس گلوبال
- حرکت تاکتیکی و شناسایی اشتباه هواپیمای اوکراینی با موشک کروز
- لاپوشانی نظام‌مند به مدت سه روز
- مداخله در شواهد و مدارک فیزیکی
- پیروی‌نکردن از رویه‌های درست پزشکی قانونی
- آزار و اذیت خانواده‌ها
- آزار و اذیت معترضان و عزاداران صلح‌جو
- عدم صلاحیت هیات بررسی سوانح و حوادث هوایی جمهوری اسلامی ایران برای انجام تحقیقات
تعیین مهلت نهایی برای حاکمان تهران؛ صبر گروه هماهنگی به پایان رسید
اوکراین، بریتانیا، سوئد و کانادا به‌عنوان کشورهای درگیر با پرونده هواپیمای اوکراینی به دولت ایران مهلت دادند تا ۵ ژانویه ۲۰۲۲ (درست ۳ روز پیش از فرارسیدن دومین سالگرد ساقط‌شدن هواپیمای اوکراینی) در زمینه اجرای عدالت و پرداخت غرامت به بازماندگان اقدام کند. در غیر این صورت در چارچوب قوانین بین‌المللی گام‌های جدی برمی‌دارند.
دادگاه عالی آنتاریو دولت ایران را به پرداخت غرامت محکوم کرد
ادوارد بلوبابا قاضی دادگاه عالی آنتاریو، می ۲۰۲۱ نتیجه‌گیری کرده بود شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به هواپیمای پیاس۷۵۲ «عمدی» و براساس قوانین کیفری یک «اقدام تروریستی» بوده است.
وی در حکم جدیدی که سوم ژانویه ۲۰۲۲ صادر کرد دولت ایران را در مجموع به پرداخت ۱۰۷ میلیون دلار خسارت به خانواده‌های بازماندگان به اضافه هزینه‌های دادگاه شاکیان محکوم کرد.
برگزاری دومین مراسم سال‌روز ساقط‌شدن پیاس۷۵۲
اعضای خانواده‌های جانباختگان هواپیمای مسافربری پیاس۷۵۲، شنبه ۸ ژانویه ۲۰۲۲ با برگزاری مراسمی باشکوه یاد و خاطره عزیزان‌شان را گرامی داشتند و بار دیگر خواهان اجرای عدالت شدند.
به مناسبت دومین سالگرد این فاجعه، مراسمی نیمه‌مجازی توسط انجمن خانواده جانباختگان پرواز پیاس۷۵۲ برگزار شد. این رویداد که حدود ۲ ساعت و نیم طول کشید و «زخم باز در آسمان» نام داشت از تورنتو پخش شد. پس از آن، صدها نفر در میدان مل لستمن در فضای باز گردهم آمدند و به یاد قربانیان شمع روشن کردند.
حامد اسماعیلیون سخنگوی انجمن خانواده‌های جانباختگان با خواندن بیانیه‌ای، از ناامیدی در زمینه پاسخگونبودن حکومت ایران سخن گفت؛ به آن‌چه وی آن را «قتل خونسردانه» نامید.
این انجمن، خواهان ارجاع پرونده هواپیما به سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی (ایکائو) و پلیس فدرال کانادا (RCMP) بود تا تحقیقات جنایی در این زمینه را آغاز کنند.
کانادا خواهان تغییر شیوه تحقیق درباره هواپیمای پیاس۷۵۲ شد
کانادا سه‌شنبه (۵ آوریل ۲۰۲۲) به‌طور رسمی خواهان بهبود قوانین جهانی حاکم بر تحقیقات سوانح هوایی شود و به یک انجمن ایمنی مجازی اعلام کند که چنین تغییرهایی در مواردی همانند سرنگون‌کردن هواپیمای اوکراینی در سال ۲۰۲۰ باید اعمال شود.
این انجمن که به‌صورت مجازی توسط سازمان حمل و نقل کانادا و کمیته مشورتی آسمان ایمن میزبانی می‌شود، نمایندگان بین‌المللی صنعت هوانوردی غیرنظامی، از جمله انجمن جهانی حمل و نقل هوایی را به‌منظور بررسی راهکارهای کاهش خطرهای هوایی در مناطق درگیری میزبانی می‌کند.
مخالفت دولت کانادا با ضبط دارایی‌های سفارت ایران به نفع خانواده‌های جانباختگان
مارک آرنولد یکی از وکلای خانواده قربانیان پرواز پیاس۷۵۲، دولت فدرال را متهم کرد به‌خاطر مخالفت با ضبط دارایی‌های مرتبط با سفارت ایران در اتاوا از جمهوری اسلامی حمایت می‌کند. شاکیان پرونده ساقط‌کردن هواپیمای اوکراینی به‌دنبال وصول ۱۰۷میلیون دلار غرامتی هستند که جمهوری اسلامی باید بر اساس حکم دادگاه آنتاریو به آنها پرداخت کند.
پدر آراد زارعی به راه‌پیمایی اعتراضی دست زد
مهرزاد زارعی پدر آراد زارعی با درخواست «عدالت‌خواهی برای قربانیان پرواز پیاس۷۵۲» به راه‌پیمایی ۴۴۹ کیلومتری از تورنتو به اتاوا اقدام کرد.
وی از دولت کانادا خواسته بود سپاه پاسداران را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار دهد، پلیس سواره‌نظام سلطنتی کانادا به‌خاطر قتل شهروندان کانادایی پرونده جنایی باز کند، پرونده این جنایت را به دیوان بین‌المللی دادگستری ارجاع دهد و تحریم‌هایی هدفمند علیه مقام‌های ارشد ایران اعمال کند.
دادخواست انجمن خانواده‌های جانباختگان از دادگاه کیفری بین‌المللی: ادعای وقوع «جنایت جنگی» و «جنایت علیه بشریت»
نیمه سپتامبر سال گذشته انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پیاس۷۵۲ دادخواستی را به دادستان دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC) تسلیم کرد که بر اساس آن سرنگون‌کردن این هواپیما توسط موشک‌های سپاه پاسداران را به‌عنوان «جنایت جنگی» و «جنایت علیه بشریت» بالقوه مورد تحقیق قرار دهد.
پلیس سواره‌نظام سلطنتی کانادا از باز کردن پرونده جنایی و پذیرش پیشنهاد کی‌یف برای انجام تحقیقات مشترک خودداری می‌کند. به گفته انجمن خانواده‌ها، مقام‌های آرسی‌ام‌پی علت را بسیار پیچیده خواندن موقعیت و در دسترس‌نبودن شواهد در ایران عنوان کرده‌اند.
هزارمین روز کشته‌شدن جانباختگان هواپیمای پیاس۷۵۲ برگزار شد
خانواده‌های جانباختگان همراه تعدادی از ایرانیان کانادا در برابر پارلمان گردهم آمدند تا ضمن گرامی‌داشت هزارمین روز کشته‌شدن جانباختگان، نارضایتی خود از اقدام‌های دولت فدرال را ابراز کنند و خواهان برخورد قاطع‌تر اتاوا با تهران شوند.
دادگاه عالی آنتاریو به تروریستی‌بودن سپاه پاسداران رای داد
نوامبر ۲۰۲۲ دادگاه عالی آنتاریو رای داد سپاه قدس شاخه تروریستی سپاه پاسداران است؛ به همین‌خاطر سپاه «ماهیت تروریستی» دارد. وزارت امنیت عمومی کانادا درباره حکم دادگاه عالی آنتاریو اظهارنظر نکرده است.
سومین جلسه دادگاه هواپیمای پیاس۷۵۲ اوکراین برگزار شد
نیمه دسامبر سومین جلسه رسیدگی به پرونده هواپیمای پیاس۷۵۲ با حضور متهمان، شاکیان، خانواده جانباختگان و وکلای آنها به ریاست قاضی ابراهیم مهرانفر در دادگاه نظامی استان تهران برگزار شد.
در این جلسه از دادگاه ۱۰ متهم از رده‌های مختلف نظامی حضور داشتند. پس از حضور شاکیان و برخی از وکلای آنها در جایگاه و بیان سخنان‌شان که حدود ۴ ساعت طول کشید، قاضی مهرانفر با اعلام اینکه زمان جلسه بعدی دادگاه در آینده اعلام می‌شود، ختم جلسه را اعلام کرد.
انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پیاس۷۵۲ پیش از برگزاری این دادگاه در بیانیه‌ای نوشت: «طبق جزییاتی که ما می‌دانیم هیچ فرماندهی عالی‌رتبه و حتا میانی در میان متهمان نیست. اتهامات بر اساس خطای انسانی و سهل‌انگاری تنظیم شده است. هیچ کارشناس مستقلی به‌کار گرفته نشده است. همه‌چیز پشت درهای بسته و بدون آگاهی خانواده‌ی جانباختگان شکل گرفته است.»
آغاز روند قضایی ارجاع پرونده هواپیمای پیاس۷۵۲ به دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه
در بیانیه گروه هماهنگی و واکنش بین‌المللی آمده است: «ما وزیران نمایندگی‌کننده کانادا، سوئد، اوکراین و انگلستان می‌خواهیم جمهوری اسلامی به داوری الزام‌آوری تن در دهد که موجب حل و فصل اختلاف در موضوع ساقط‌کردن غیرقانونی و عامدانه پرواز پیاس۷۵۲ توسط دو موشک زمین به هوای سپاه پاسداران می‌شود.»
این داوری با توجه به ماده ۱۴ «کنوانسیون سرکوب اقدام‌های غیرقانونی بر ضد امنیت هوانوردی غیرنظامی» مصوب سال ۱۹۷۱ انجام می‌شود.
حامد اسماعیلیون سخنگوی انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پیاس ۷۵۲ در این باره توییت کرد: «طبق نامه‌ای که وزیر محترم خارجه کانادا امروز صبح برای خانواده‌ها فرستاد روند قضایی ارجاع پرونده سرنگونی پرواز پیاس۷۵۲ به دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه امروز [۲۸ دسامبر ۲۰۲۲] آغاز شده است.»