حمید مقیمی
علیرضا صمدی ژوئن سال گذشته برای فروش خودرو به پدر خود در ایران وکالتنامه داد و به کانادا بازگشت. با این حال مشکلی در وکالتنامه وجود داشت و او باید بار دیگر به پدر خود وکالت می‌داد. ارسال وکالتنامه دارای روالی مشخص است، اما نبود دفتر ارایه خدمات کنسولی به ایرانیان کانادایی ارسال دوباره وکالتنامه را به کاری بسیار دشوار تبدیل کرده است.
صمدی به “نیو کِنِیدیَن مدیا” گفت: «در صورت وجود دفتر خدمات کنسولی در تورنتو یا اتاوا می‌توانستم وکالتنامه را ظرف یک روز ارسال کنم، اما من مجبور شدم با دفتر بسیار شلوغ حافظ منافع در واشنگتن ارتباط برقرار کنم.»
برآورد وزارت امور خارجه ایران از جامعه ایرانیان کانادا حدود ۴۰۰ هزار نفر است که شامل شهروندان، افراد دارای اقامت دایم، دانشجویان و گردشگران می‌شود. بر اساس سرشماری سال ۲۰۱۶ در کانادا ۱۷۰ هزار و ۷۵۵ کانادایی با اصالت ایرانی در کشور زندگی می‌کنند و ۳۹ هزار و ۶۵۰ کانادایی دیگر از سمت پدر یا مادر اصالت ایرانی دارند.
تمامی این جمعیت باید برای دریافت خدمات کنسولی به دفتر حافظ منافع ایران در سفارت پاکستان در واشنگتن مراجعه کنند. بر اساس اطلاعات یورونیوز، دفتر حافظ منافع ایران در واشنگتن مسئولیت ارایه خدمات کنسولی به حدود ۱ و نیم میلیون ایرانی ساکن ایالات‌متحده را برعهده دارد.
این موضوع مدت زمان انتظار را بالاتر می‌برد و صمدی مجبور بود حدود ۱۰۰ دقیقه پشت خط تماس خارجی بماند یا شماره خود را برای دفتر بگذارد تا با او تماس بگیرند.
موزه ملّی دیپلماسی آمریکایی بخش حافظ منافع را به این شکل تعریف می‌کند: «دفتر مسئول حفاظت از منافع ایالات‌متحده که در سفارت کشوری ثالث قرار دارد و مربوط به کشوری می‌شود که ایالات‌متحده رابطه رسمی دیپلماتیک با آن ندارد.»
سابقه تاسیس دفتر حافظ منافع به قرن شانزدهم فرانسه بازمی‌گردد و استفاده از آن در قرن نوزدهم برای حفاظت از بازرگانان و مسافران گسترش پیدا کرد.
امانوئل فینبار تیزه در مقاله “نقش سفارت‌خانه‌های پنهان در روابط دیپلماتیک” می‌نویسد: «دفتر حافظ منافع دارای مزایایی زیادی بود و به همین علت استفاده از آن به سرعت گسترش پیدا کرد. گاهی از این دفترها به‌عنوان نخستین گام در احیای روابط، پس از مدت‌زمان طولانی قطع ارتباط استفاده می‌شود. دفاتر حافظ منافع نقشی روشن و سازنده در حفظ روابط دو جانبه کشورها بازی کرده‌اند.»
به بیان دیگر، دفتر حفاظت منافع آخرین راه‌کار برای تداوم ارایه خدمات کنسولی به شهروندان است.
کانادا از زمان قطع روابط دو جانبه تهران و اتاوا از ایجاد چنین دفتری خودداری کرده است. از آن زمان، ایرانیان عادی همانند آقای صمدی هزینه این تصمیم را با صرف زمان و هزینه اضافی از جیب خود پرداخت می‌کنند. چنان‌چه گردشگری ایرانی در کانادا روادید یا پول خود را گم کند یا به حمایت در دادگاه‌ها نیاز داشته باشد نمی‌تواند فوری از دولت ایران کمک بگیرد.
آقای صمدی مدارک خود را به دفتر حافظ منافع ایران در واشنگتن ارسال کرد، اما متوجه شد که صدور دوباره وکالتنامه چند ماه زمان خواهد برد. او می‌گوید: «هنگامی که از موضوع آگاه شدم به یاد مادر و پدرم افتادم. آنها مسن هستند و ایران در میانه همه‌گیری کرونا بود.» آقای صمدی پاسپورت خود را به واشنگتن فرستاده بود و به‌همین علت نمی‌‌توانست به ایران برود.
قدمت دشمنی سیاسی تهران و واشنگتن به چهار دهه قبل بازمی‌گردد و آغاز آن به انقلاب اسلامی و سرنگونی رژیم شاه مربوط می‌شود. تنش سیاسی دو کشور پس از بحران گروگان‌گیری سفارت آمریکا بالا گرفت و از آن زمان واشنگتن سخت‌ترین تحریم‌ها را علیه تهران وضع کرده است. با این وجود، دشمنی کانادا با ایران به سال 2012 بازمی‌گردد.
وزارت امور خارجه کانادا مسئولیت نبود دفتر حافظ منافع در مرزهای کشور را به گردن ایران می‌اندازد و در پاسخ به این پرسش که چرا تاکنون چنین دفتری گشوده نشده است، نوشت: «ایران از سال 2012 این فرصت را داشته است که ارایه خدمات کنسولی در دفتر حافظ منافع خود در سفارت پاکستان در واشنگتن را ارتقا دهد.»
در ادامه پاسخ وزارت خارجه آمده است: «ایرانیان ساکن کانادا می‌توانند خدمات کنسولی را از سفارت این کشور در ترکیه و کنسولگری کانادا در دوبی دریافت کنند. همچنین، سفارت ایتالیا در ایران به عنوان حافظ منافع ما عمل می‌کند و به شهروندان کانادا خدمات کنسولی ارایه می‌دهد.»
مسلم نوری، رییس کنگره ایرانیان کانادا می‌گوید این سازمان در چند سال گذشته تلاش بسیاری برای حل این مشکل کرده که تهیه دادخواست برقراری دوباره روابط دیپلماتیک میان دو کشور با 16 هزار امضا یکی از آنها است.
ایرانیان کانادا در سال 2021 در پویشی برای نمایندگان منطقه خود ایمیل فرستادند و از آنها درخواست کردند دسترسی‌شان به خدمات کنسولی آسان‌تر شود. نوری گفت صدها ایرانی-کانادایی در این پویش شرکت کردند. با این حال، تاکنون اقدامی در این زمینه انجام نشده است.
اتاوا در این مدت از تهران به‌خاطر نقض حقوق بشر انتقاد کرده و مبتکر قطعنامه‌های ضد ایرانی در سازمان ملل بوده است. بی‌توجهی به این موضوع نقض حقوق اولیه صدها هزار مهاجر ایرانی در کانادا است و آنها را مجبور می‌کند تا برای دریافت ساده‌ترین خدمات کنسولی به کشورهای همسایه سفر کنند.