نویسندگان: رانن برگمن و مارک مازتی، نیویورک تایمز
ترجمه: مهران فرازمند
جنگ طلبان در اسراییل و آمریکا بیش از یک دهه است که به تحریک برای جنگ علیه برنامه هسته ای جمهوری اسلامی مشغول هستند. آیا ترامپ نهایتا به چنین نقطه ای خواهد رسید؟
۷. “پیچیده است”
طنین پیروزی و انتخاب مجدد اوباما، بهبودی در روابط ایالات متحده و اسراییل ایجاد نکرد. وضعیت رو به وخامت موجب یک رویارویی شگرف در فرودگاه بن گوریون شد. روز هشتم نوامبر ۲۰۱۳ جان کری وزیر خارجه در مسیر خود به سوی ژنو و برگزاری دور دیگری از مذاکرات با ایران، توقفی کوتاه در اسراییل داشت. آن طور که شنیده شده، نتانیاهو در یکی از سالن های فرودگاه شروع به فریاد زدن بر سر جان کری کرده بود که به نظر او ایالات متحده قولهای خود به اسراییل در مورد جزئیات توافق را زیر پا گذاشته است. (نتانیاهو البته می گوید: “من صدایم را بلند نمی کنم”.)
با پیشرفت مذاکرات، اوباما شخصا ساعتها تلفنی با نخست وزیر صحبت کرد و تلاش زیادی نمود تا اسراییل را در جزئیات توافق هسته ای درگیر کند. اما روابط از حد اصلاح گذشته بود. رییس جمهور آمریکا اغلب به دو تخمین که پنتاگون برایش انجام داده بود استناد می کرد: حمله اسراییل صرفا برنامه غنی سازی ایران را یکی دو سال به تاخیر می اندازد. توافق هسته ای پیشنهادی آن را برای یک دهه یا بیشتر تعلیق می کند و حتی پس از آن هم ایران از ساخت بمب منع خواهد شد. نتانیاهو اما موافق نبود. به گفته فیلیپ گوردون از اعضای شورای امنیت ملی، نتانیاهو در یک مکالمه تلفنی به اوباما اعلام کرده بود که قصد دارد با کنگره رایزنی کند تا توافق را از بین ببرد و اوباما هم گفته بود که او موفق نخواهد شد.
اواخر ژانویه ۲۰۱۵، گوردون و سایر مقامات کاخ سفید زمزمه هایی می شنیدند که اوایل آن را جدی نگرفتند: نتانیاهو دعوت شده بود که در کنگره سخنرانی کرده و توافق هسته ای در شرف وقوع را محکوم کند. گوردون بلافاصله ایمیلی به درمر سفیر اسراییل فرستاد. پاسخ سربسته درمر این بود: “پیچیده است”. وقتی رییس دفتر جان بوهنر سخنگوی کنگره به وزارت خارجه در مورد برنامه سخنرانی اطلاع داد، دان شاپیرو برآشفت و آن را سخت ترین لحظه دوره سفارت خود توصیف کرد.
شاپیرو با یوسی کوهن مشاور امنیت ملی اسراییل (که بعدا رییس موساد شد) تماس گرفت. کوهن هم بی خبر بود و به شاپیرو گفت: “همان وقت که تو فهمیدی، من هم فهمیدم”. سخنرانی نتانیاهو نتوانست نظر کنگره در مورد توافق را تغییر دهد و حالا بسیاری در اسراییل آن را ترفندی ابلهانه می دانند. موشه یالون وزیر دفاع وقت کابینه نتانیاهو می گوید: “اسراییل هرگز نباید در انتخابات داخلی آمریکا جانبدارانه ورود کند. نتانیاهو طرف جمهوریخواهان را گرفت و اشتباه کرد. سخنرانی اش در کنگره برای رییس جمهور ایالات متحده ناخوشایند بود. این را به نتانیاهو هم گفتم ولی گفت ولش کن، تو نمی فهمی. از نظر نتانیاهو فقط خودش و ران درمر آمریکا را درک می کنند”.
نتانیاهو هنوزهم فکر می کند که هیچ یک از منتقدانش راز بزرگ سیاست آمریکا را نمی فهمند. او می گوید برخی از ژنرالها و اعضای سابق کابینه اش به اشتباه گمان می کنند ایالات متحده فقط شامل پنتاگون و کاخ سفید است. نظر عمومی آمریکایی ها مهم است و توانایی شکل دادن به آن از دید نتانیاهو بسیار مهم است. او می گوید: “در سی سال گذشته، به دفعات در رسانه های آمریکایی حاضر شده ام و هزاران رهبر آمریکایی را ملاقات کرده ام. من توانایی زیادی در تاثیرگذاری بر نظر عمومی دارم و این از هر چیزی مهمتر است: توانایی جهت دادن به نظرات عمومی در آمریکا بر علیه رژیم ایران”.
علیرغم توانایی هایش در مجاب کردن، نتانیاهو نتوانست توافق را به هم بزند. ایران و ایالات متحده به همراه بریتانیا، چین، فرانسه، آلمان و روسیه طرح نهایی برجام را در ۱۴ جولای ۲۰۱۵ تصویب کردند. اوباما همان روز در بیانیه ای اعلام کرد: “صحبت خشونت آمیز از واشینگتن، مشکلات را حل نمی کند. دیپلماسی پیگیرانه و متحد کردن قدرتهای بزرگ جهانی راه موثرتری ایجاد می کند تا عدم دسترسی ایران به سلاح هسته ای را به تایید برساند”.
برای برخی، این توافق مهمترین میراث سیاست خارجی اوباما و گامی مهم در تثبیت منطقه شمرده می شد. برای نتانیاهو، این یک عقب نشینی مهم ولی موقت بود.
8. “هیچ وزن سیاسی در سیستم ندارد”
دونالد ترامپ یک توافق هسته ای را به ارث برد که سرویس های جاسوسی آمریکا معتقد بودند بطور بنیادین برنامه هسته ای ایران را تحت نظر قرار می داد. اما ضمنا وارث سلاحی آماده شلیک هم بود: برنامه هایی نظامی برای حمله به ایران که در سالهای اوباما با وسواس آماده شده بودند.
کمتر از دو هفته بعد از روز سوگند، مایک فلین مشاور امنیت ملی پشت تریبون کاخ سفید رفت و گفت کاخ سفیدرسما ایران را بخاطر آزمایش های موشکی و حمایت از حمله به شناورهای نظامی سعودی زیر نظر خواهد داشت. فلین البته فرصت کمی برای این “زیر نظر داشتن” یافت و ۱۲ روز بعد برکنار شد. اما ترامپ در اولین خطابه اش در کنگره، نیشی به ایران زده و اشاره ای به اسراییل کرد: “همچنین تحریم های جدیدی بر نهادها و افرادی که به برنامه موشکهای بالستیک ایران کمک می کنند وضع کرده ام و مجددا بر اتحاد ناگسستنی با حکومت اسراییل تاکید نموده ام”. این صحبتها با تشویق کنگره همراه بود.
بخاطر ترکیب چندگانه کابینه، ترامپ فرصتهای اولیه خروج از توافق با ایران را از دست داد. وزیر دفاع جیمز ماتیس و وزیر خارجه رکس تیلرسون معتقد بودند برجام اگرچه کامل نیست، ولی اساسا کار می کند و می تواند طی مذاکرات بیشتر با اروپایی ها تقویت شود. جرارد آراد سفیر فرانسه در ایالات متحده می گفت او و همکاران اروپاییش فکر می کردند ترامپ به غرغر ادامه می دهد اما در توافق باقی می ماند. او می گوید: “احساس می شد که طبق معمول همه سیاستمداران، حرفهای زمان کمپین انتخاباتی با آنچه بعدا رخ می دهد متفاوت باشد”.
اما تنش ها در جولای ۲۰۱۷ طی جلسه ای در پنتاگون شدت گرفت و تضاد تیلرسون با ترامپ و بنون در مورد عاقلانه بودن ماندن در توافق آشکار شد. به گفته یک شخص مطلع، بنون به تیلرسون گفت: “همه می دانیم که او از توافق خارج خواهد شد”.
ترامپ تیلرسون را در مارس ۲۰۱۸ اخراج کرد. مک مستر مشاور امنیت ملی هم در همان ماه استفا کرد. ماتیس هم ۹ ماه بعد رفتنی شد. مایک پمپئو رییس سیا که از زمان نمایندگی کانزاس در کنگره طرفدار جنگ با ایران بود وزیر خارجه شد و احتمالا موثرترین صدا در کابینه علیه ایران را داشت. ترامپ همچنین جان بولتون را جایگزین مک مستر کرد. بولتون کسی بود که تابستان سال قبل راهبرد خروج ترامپ از برجام را نوشته بود. تنها چیزی که باقی مانده بود فسخ توافق با ایران بود.
کاخ سفید هنوز رسما در خط تیلرسون حرکت می کرد و مذاکره را بر خروج از توافق ترجیح می داد. برایان هوک، وکیلی که تیلرسون به وزارت خارجه آورده بود، با رهبران اروپایی مذاکره می کرد تا دستورات ترامپ به اجرا درآید: گسترش برجام به نحوی که محدودیتهای جدیدی بر برنامه موشکهای بالستیک ایران و حمایت از نیروهای نیابتی مثل حزب الله و حماس را شامل شود. تا ماه آوریل، مقامات اروپایی به این نتیجه رسیده بودند که مذاکراتشان با هوک موثر است و به راه حل منجر می شود. توافقی ۵ صفحه ای آماده شده بود که محدودیتهای جدید بر برنامه های موشکی ایران و بازرسی های جدی تر تاسیسات هسته ای را تبیین می کرد.
هوک بطور ادواری وضعیت مذاکرات را به سایر مقامات آمریکایی گزارش می کرد و امیدوار بود به توافقی با اروپایی ها دست یابد. اما اروپایی ها مخالفین قدرتمندی هم داشتند: از نتانیاهو تا رهبران حکومتهای عرب خلیج فارس که فرستادگانشان در واشینگتن به کاخ سفید فشار می آوردند که توافق با ایران را فسخ کنند. برخی مقامات فرانسوی و آلمانی حالا معتقدند که همه فرایند مذاکرات صرفا یک نمایش پیچیده بوده است. آراد می گوید: “یک کار خیالی بود، چون ترامپ حامی آن نبود”.
بار دیگر، سیاست اسیر مسایل شخصی شد. آراد می گوید: “من برایان هوک را دوست دارم. اما دولت فرانسه به این نتیجه رسید که او هیچ وزن سیاسی در سیستم ندارد”. (هوک از اظهار نظر در این مورد خودداری کرد.)
مقامات دولت ترامپ می گویند که مذاکرات با نیت خوبی جریان داشت اما پیش از اینکه ترامپ تصمیم خود را بگیرد، پیشرفت کافی نداشت. یک مقام ارشد می گوید: “اگرچه رییس جمهور احساس می کرد سخاوتمندانه وقت کافی چندماهه به اروپا برای پیشرفت مذاکرات داده شده، اما این بدین معنی نبود که این سخاوت نامحدود است”.
حتی زمانی که مذاکرات اروپایی ها ادامه داشت، نتانیاهو در مسیر متفاوتی کار می کرد. او بعدها گفت که در ژانویه ۲۰۱۸، موساد طی یک عملیات سطح بالا توانسته است دهها هزار سند، ویدئو و عکس ذخیره شده در انباری در تهران را برباید. این گنج اطلاعاتی، حاوی تاریخچه سری تلاش ایران برای ساخت بمب بود. یوسی کوهن رییس موساد در جولای ۲۰۱۹ اعلام کرد که هدف این عملیات کمک به بازرسی های جدی تر بود. او گفت: “عملیات ما را قادر ساخت تا بازرسان آژانس انرژی اتمی را مطلع کنیم که ایرانیان مواد هسته ای را کجا مخفی می کنند و به گروه امکان امحاء آن را داد”.
اما نتانیاهو از این کودتای اطلاعاتی به دنبال فرصتهای بزرگتری بود. او باور داشت که این کار کمک می کند تا ترامپ نهایتا از برجام خارج شود. نتانیاهو حالا ادعا می کند که ترامپ حتی قبل از انتخابات به او گفته بود که توافق را فسخ خواهد کرد. او می گوید: “من حرفش را باور کردم و البته به دنبال راههایی گشتم که او این تصمیم را عملی کند”. نتانیاهو ماه مارس شخصا با رییس جمهور دیدار کرد تا نکات برجسته ای از آرشیو مذکور را با او مرور کند. نکاتی که نشان می داد ایران برای مدت دو دهه درباره برنامه هسته ای خود دروغ گفته بود.
تا اواخر آوریل، زمانی که نتانیاهو به تلویزیون اسراییل رفت تا دستاوردهای این عملیات را به دنیا عرضه کند، بسیاری در ایالات متحده از اخبار آن مطلع شده بودند. تلاش براین بود که این موضوع بر تصمیم ترامپ اثر بگذارد. به گفته یک مقام رسمی، مقامات آمریکایی و اسراییلی ترتیب یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک را در واشینگتن با حضور چهار نفر دادند: نتانیاهو و کوهن رییس موساد باید عملیات موساد و دستاوردهای آن را تشریح می کردند، پمپئو اهمیت یافته ها را تفسیر می کرد و ترامپ از آرشیو مذکور استفاده نمایشی می کرد تا خروج ایالات متحده از برجام را توجیه کند.
با این تصمیم، تنها چیزی که باقی مانده بود این بود که به اروپایی ها (که هنوز در مذاکرات باقی مانده بودند) گفته شود که تنها راه، کنار گذاشتن توافق است. روز ۲۴ آوریل ۲۰۱۸، درست شش روز قبل از حضور تلویزیونی نتانیاهو و دو هفته قبل از اعلام تصمیم ترامپ به خروج، رییس جمهور فرانسه امانوئل ماکرون وارد کاخ سفید شد که این اولین دیدار رسمی او با ترامپ محسوب می شد. به نظر می رسید ترامپ به ماکرون علاقمند باشد و آن روز دو رییس جمهور و همسرانشان در حیاط جنوبی کاخ سفید نهال بلوط کوچکی کاشتند که از شرق پاریس (جایی که سربازان آمریکایی در جنگ اول جهانی با آلمانی ها درگیر شده بودند) آورده شده بود. ماکرون در توییتر نوشت که این درخت “یادآور پیوندهای ما با کاخ سفید خواهد بود”. درختی که پس از آن مرد.
ترامپ ماکرون را به اتاق بیضی شکل آورد تا در آن خلوت کنند. به گفته یک مقام مطلع، ترامپ بطور جدی به ماکرون گفت که او اولین کسی است که از خروج ایالات متحده از برجام مطلع می شود. خبری که برای ماکرون غیرمنتظره نبود ولی واکنش او را به همراه داشت. ماکرون گفت که مذاکرات با برایان هوک موفقیت آمیز پیش رفته است و به زودی به نتیجه می رسد. آنطور که گزارش شده، ترامپ به وضوح سردرگم به نظر می رسید و کاملا از مذاکرات بی خبر بود و گفت: “برایان هوک کی هست”؟
۹. “یک ریسک بزرگ”
خروج ترامپ از توافق با ایران، دوباره بحث هسته ای را به میان کشید. تحریم های اقتصادی سختگیرانه ای در ماه آوریل با هدف کاهش صادرات نفت ایران اعلام شد. این تحریمها، برای چندین ماه اقدامات مخفیانه ای را در پی داشت و کار را بدانجا رساند که در اواخر ماه ژوئن، نیروهای آمریکایی تنها چند ساعت با حمله به ایران (قبل از دستور توقف از سوی ترامپ) فاصله داشتند.
دستور توقف ترامپ البته متحدین جنگ طلب او را مایوس کرد. موساد به سهم خود تردیدی ندارد که چه کسی باید بخاطر بحران کنونی مورد سرزنش قرار بگیرد. یوسی کوهن در سخنرانی ماه جولای خود گفت که حملات اخیر در منطقه خلیج فارس “بخشی از یک کمپین و مورد تایید رهبری ایران هستند و اکثرا توسط نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و نیروهای نیابتی شان اجرا می شوند”.
کاخ سفید یک رویکرد “نظامی گری یا اقتصاد” در پیش گرفته تا اقتصاد ایران را خفه کند: پول کمتر در خزانه دولت ایران به رژیم فشار خواهد آورد تا بین تامین نیاز مردم و تامین مالی گروه هایی نظیر حزب الله (که برای گسترش تاثیر خود در خاورمیانه از آنها بهره می گیرد) دست به انتخاب بزند. ارزیابی های سرویس های اطلاعاتی آمریکا نشان می دهد که حمایت نظامی و مالی ایران از این گروهها در واقع کاهش یافته است و این خبر خوبی برای رهبران عربستان سعودی و امارات متحده عربی است که می بینند تاثیرگذاری شان در واشینگتن در دوره ترامپ افزایش داشته است. اما دسترسی به هدف بزرگتر که توازن منطقه ای مجدد بود هنوز ناپایدار است.
بحران کنونی باعث نزدیکی بیشتر ایالات متحده و اسراییل و رهبران شده است. نتانیاهو از رابطه نزدیک خود با ترامپ در ابتدا برای برپایی جنگ و بعدا برای نبردهای سیاسی و بقای خود استفاده نمود. ترامپ در اسراییل محبوبیت دارد و کمپین نتانیاهو، تصویر او با ترامپ را در مقر حزبی خود در تل آویو نصب کرده است. یک مقام ارشد اسراییلی با لبخند می گوید: “ترامپ تنها کسی است که می تواند در انتخابات نتانیاهو را شکست دهد”. (جلوه ای دیگر از این تصویرسازی ها، عکس ترامپ در کنار ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه است.)
لئون پانتا که زمانی مدیر سیا و وزیر دفاع بوده است معتقد است خطری در این مورد وجود ندارد. او می گوید: “اگر قرار بود ایالات متحده هر آنچه که اسراییل خواست انجام دهد، قدرت و نفوذش را از دست می داد. هدف اساسی ما باید حفاظت از منافع امنیت ملی مان باشد. بله ما دوست و هم پیمان اسراییل هستیم، اما فکر می کنم باید رابطه مان را با توجه به تصویر کلان منطقه و الزامات مربوط به حفظ صلح در آن حفظ کنیم”. همین اواخر، ترامپ موضوع حمایت از اسراییل را به عنوان مبنایی برای سنجش تعهد یهودیان آمریکایی جلوه داد و گفت یهودیان مخالف او خائن به اسراییل و قوم یهود هستند.
تصمیم لحظه آخر ترامپ در مورد توقف حمله در ماه ژوئن، موجب نگرانی جنگ طلبان ضد ایران در آمریکا و اسراییل شد: اینکه رییس جمهور نهایتا قصد استفاده از نیروی نظامی برای غلبه بر تهدیدها را ندارد. دلیل نگرانی جنگ طلبان این بود که دو هم پیمان دیگر ضد ایران، یعنی عربستان سعودی و امارات، ممکن است نرم شدن موضع ترامپ در مورد ایران را نشانه ای تفسیر کنند مبنی بر اینکه آنها در مقابل دشمنان منطقه ای شان تنها هستند و باید سیاست خود را بر این اساس تنظیم کنند. هر دو این کشورها زمانی به شدت برای تشویق دولت ترامپ به سختگیری در قبال ایران و خروج از برجام رایزنی می کردند. اما اخیرا امارات اعلام کرده است که نیروهایش در یمن را (که با همکاری سعودی ها درگیر جنگ با گروه مورد حمایت ایران بودند) کاهش می دهد و پیام محترمانه ای به تهران فرستاد تا باب مذاکرات امنیت دریایی را باز کند.
بار دیگر، بیش از یک دهه پس از زمانی که مقامات اسراییل موضوع حمله یکجانبه به ایران را با مقامات آمریکا مطرح کرده بودند، این موضوع مجددا مطرح شده است. برخلاف بوش و اوباما، احتمال زیادی هست که ترامپ جلوی آن را نگیرد. نتانیاهو اخیرا در خاورمیانه فعال شده است و صدها شبیخون را به سوریه و علیه زرادخانه ها و محلهای استقرار نیروهای ایران و حزب الله ترتیب داده است. او حتی در ماه جولای حمله مهمتری را علیه پایگاهی در شرق عراق (جایی که سرویس اطلاعات اسراییل آن را زرادخانه موشکهای برد بلند ایرانیان می دانست) انجام داد.
تهدید جنگ ممکن است یک بلوف یا ترفند انتخاباتی باشد. اما شاید هم نقطه خطرناک تلاقی منافع رهبران باشد: یک رییس جمهور آمریکایی مخالف استفاده از نیروی نظامی و یک نخست وزیر اسراییلی که به دنبال کامل کردن طرح خود است. شاپیرو می گوید: “بیشتر احتمال می دهم که ترامپ به نتانیاهو در مورد حمله به ایران چراغ سبز نشان دهد و آن را بر حمله خودش ترجیح می دهد. اما این یک ریسک بزرگ است”.
یاکوف پری رییس سابق شین بت سالهاست که ناظر صحبتهای پیشگویانه نتانیاهو در مورد تهدید ایران است. او نوعی بررسی در مورد نتانیاهو، نخست وزیر ده ساله که بر سیاستهای آمریکا در قبال ایران تاثیرگذار بوده و کار خود را ناتمام می داند، انجام داده است. یاکوف پری می گوید: “وقتی نتانیاهو برای سخنرانی وارد کنست می شد، ما شرط بندی می کردیم که چند بار نام ایران را تکرار می کند. حالا او موفق شده این موضوع را در دستور کار جهانی قرار دهد و ترامپ را کاملا درگیر آن کرده است. او حالا محو این است که نظرش شنیده شده و پیشبینی های بدبینانه اش محقق گردیده اند”.