مازیار شیبانی‌فر
طی سال ۲۰۲۱ در بسیاری از نقاط جهان، تعداد مخاطبان رسانه‌های خبری کاهش یافته‌اند. این اتفاق در هنگامه همه‌گیری کرونا که مردم نیازمند دریافت اطلاعات دقیق و قابل اعتماد بودند، چندان خوشایند نیست. امسال یکی از چالش‌های کلیدی رسانه‌های خبری جلب مشارکت دوباره کسانی است که از رسانه‌ها روی‌گردان شده‌اند.
فناوری‌های نسل بعدی ارتباطات همانند هوش مصنوعی، ارزهای دیجیتال و متاورس (دنیاهای مجازی یا نیمه‌مجازی) اکنون مجموعه‌ای از چالش‌ها را پیشِ روی برخی جامعه‌ها قرار داده، اما به همان نسبت بخش‌های اطلاع‌رسانی و سرگرمی را با فرصت‌های جدیدی مواجه کرده است.
بر اساس نظرسنجی انستیتو رویترز، اکنون حدود سه چهارم (۵۷ درصد) از ویراستاران، مدیر عاملان و رهبران رسانه‌های دیجیتال در مورد چشم‌انداز سال ۲۰۲۲ خوش‌بین هستند. گرچه حدود ۶۰ درصد از پاسخ‌دهندگان، نسبت به گسترش روزنامه‌نگاری حرفه‌ای چنین نظری دارند. نگرانی‌ها بیشتر مربوط به افزایش قطبی‌شدن جوامع، حمله به روزنامه‌نگاران و رسانه‌های مستقل و ناپایداری مالی رسانه‌های محلی است.
دستاندرکاران رسانه‌های شرکت‌کننده در این نظرسنجی معتقدند امسال توجه کمتری به فیسبوک و توییتر نشان خواهند داد و در عوض تلاش بیش‌تری برای حضور فراگیرتر در اینستاگرام، تیک‌تاک و یوتیوب انجام می‌دهند.
حدود ۸۰ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی اعلام کرده‌اند منابع بیش‌تری برای تولید فایل‌های صوتی (پادکست‌ها) استفاده می‌کنند و حدود ۷۰ درصد توجه به خبرنامه‌های ایمیلی را مد نظر قرار خواهند داد.
موسسه‌های رسانه‌ای، استفاده از هوش مصنوعی را راهی برای افزایش کارایی تولید محتوا می‌دانند. به‌نظر ۸۵ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی هوش مصنوعی برای توصیه تولید محتوای بهتر و به باور ۸۱ درصد در تنظیم خودکار (اتوماسیون) اتاق خبر می‌تواند کاربرد داشته باشد. حدود ۶۹ درصد نیز استفاده از هوش مصنوعی در بخش تجاری برای کمک به جذب و حفظ مشتریان را حیاتی می‌دانند.
یکی از بزرگ‌ترین شگفتی‌های نظرسنجی امسال رشد درآمد رسانه‌ها است. حدود ۹۵ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی که از ۵۰ کشور مختلف جهان هستند، درآمدزایی بیشتر و حدود ۸ درصد بدترشدن اوضاع مالی‌شان را گزارش کرده‌اند.
بر اساس گزارش گروپ ام، تبلیغات دیجیتال در سال ۲۰۲۱ با سریع‌ترین نرخ رشد یعنی حدود ۳۰ درصد نسبت به سال قبل مواجه بوده است و اکنون حدود ۶۴ درصد از کل درآمدهای تبلیغاتی رسانه‌ها را تشکیل می‌دهد.
بر اساس داده‌ها، استفاده از خبرهای آن‌لاین در برخی کشورها از جمله بریتانیا و ایالات‌متحده، پس از اقدام‌های نمایشی دوران ترامپ، به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته است. ماهیت افسرده‌کننده خبرها عاملی است که مخاطبان ترجیح می‌دهند به مطالب سرگرم‌کننده‌ای پناه ببرند که حواس آنها را از واقعیت‌های تلخ اجتماعی پرت می‌کند.
البته در نظرسنجی رویترز با آنکه ۵۴ درصد از شرکت‌کنندگان کاهش توجه به سایت‌های خبری آن‌لاین را گزارش کرده‌اند، بیش از ۴۴ درصد دیگر از افزایش ترافیک سایت‌های‌شان خبر داده‌اند. همین موضوع موجب شده است ۷۳ درصد از رای‌دهندگان نسبت به بهبود شرایط در سال جاری خوش‌بین باشند.
در کنار مسایلی که دستاندرکاران رسانه‌ها درباره شرایط موجود به آن اشاره دارند، نظر مخاطبان و به‌عبارت دیگر افکار عمومی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. زیرا بازتاب نظر مردم در نهایت محتوای رسانه‌ها را شکل می‌دهد.
بر همین اساس، ساینس دیلی به تحقیق یکی از پژوهشگران دانشگاه بوفالو ایالات‌متحده اشاره دارد که چارچوبی برای اندازه‌گیری ناپایداری افکار عمومی در شبکه‌های اجتماعی پیشنهاد کرده است.
این محقق پس از بررسی اظهارنظر بیش از ۱۹۳ هزار حساب توییتری که بیش از ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار حساب کاربری دیگر در این شبکه را دنبال می‌کردند به این نتیجه رسیده است که عضویت در گروه هم‌فکران می‌تواند پیش‌بینی واکنش کاربران نسبت به مسایل مختلف را امکان‌پذیر کند.
به‌طور خلاصه، این تحقیق می‌گوید که افکارسنجی همگانی بر اساس موضوع‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود و تعداد کاربرانی که به مسایل مختلف واکنش نشان می‌دهند، چندان قابل اعتماد نیست، به دو علت اصلی: نخست اینکه، همه مردم از شبکه‌های اجتماعی استفاده نمی‌کنند و دوم اینکه گروهی از افرادی که در شبکه‌های اجتماعی عضوند، حاضر به اظهارنظر نیستند.
موضوع مهم دیگری که در افکارسنجی بر اساس شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود، سن، سطح تحصیلات و تمایل شهروندان به استفاده از یک یا چند پلتفرم آن‌لاین است.
بر همین اساس، تحقیقی از سوی موسسه پیو در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد با وجود همه بدبینی‌هایی که نسبت به جنبه‌های منفی رسانه‌های اجتماعی وجود دارد، از هر ۱۰ آمریکایی ۷ نفرشان دست‌کم به یکی از شبکه‌های اجتماعی توجه دارند؛ شرایطی که طی ۵ سال گذشته ثابت مانده است.
اکنون یوتیوب و فیسبوک به ترتیب با ۸۱ و ۶۹ درصد پرکاربردترین شبکه‌های اجتماعی در بین آمریکایی‌ها به‌شمار می‌روند. ۴۰ درصد از بزرگسالان این کشور از اینستاگرام استفاده می‌کنند و حدود ۳۰ درصد پینت‌رست و لینکدین را مورد توجه قرار می‌دهند. ۲۵ درصد از اسنپ‌چت و حدود ۲۱ درصد آمریکایی‌ها جزو کاربران توییتر، واتس‌اَپ یا تیک تاک هستند.
الگوی هم‌آهنگ با مطالعات گذشته این موسسه نشان می‌دهد در مورد استفاده از رسانه‌های اجتماعی، تفاوت‌های سنی قابل‌توجهی وجود دارد. یعنی حدود ۸۴ درصد از افراد ۱۸ تا ۲۹ سال و حدود ۸۱ درصد از کاربران ۳۰ تا ۴۹ سال به تمامی شبکه‌های اجتماعی سر می‌زنند. در بین افراد ۵۰ تا ۶۴ ساله این میزان حدود ۷۳ درصد و میان افراد ۶۵ سال و بالاتر حدود ۴۵ درصد است.
در میان شرکت‌کنندگان ۱۸ تا ۲۹ ساله این تحقیق، حدود ۷۱ درصد از اینستاگرام، ۶۵ درصد از اسنپ‌چت و حدود ۵۰ درصد از تیک‌تاک استفاده می‌کنند. نزدیک به همه افراد زیر ۶۵ سال یوتیوب را ترجیح می‌دهند و حدود ۲ درصد افراد بالای ۶۵ سال از تیک‌تاک استفاده می‌کنند.
۷۰ درصد از کاربران ۱۸ تا ۲۹ سال، ۷۷ درصد از کاربران ۳۰ تا ۴۹ سال، ۷۳ درصد از کاربران ۵۰ تا ۶۴ سال و حدود ۵۰ درصد از کاربران ۶۵ سال و بالاتر در آمریکا از فیسبوک استفاده می‌کنند.
از هر ۱۰ کاربر شبکه‌های اجتماعی ۷ نفرشان می‌گویند هر روز دست‌کم یک‌بار و حدود نیمی از هر ۱۰ نفر بیش از یک‌بار به شبکه‌های اجتماعی مراجعه می‌کنند.
