مازیار شیبانی‌فر
حاکمان عربستان سعودی با آن‌که سال‌ها است در ظاهر ارتباط‌شان را با طالبان قطع کرده‌اند، اما مرور روابط عربستان و پاکستان طی سال‌های اخیر و نقش‌پردازی بسیار پررنگ حکومت پاکستان در وقایع اخیر افغانستان و کمک آشکار به جنگجویان طالبان در شکست مقاومت پنجشیر، به خوبی از نوع نگاه و اقدام‌های حکومت عربستان پرده برمی‌دارد. نکته اصلی در این بین نوع منافعی است که این کشور در افغانستان جست‌وجو می‌کند.
حکومت عربستان طی چند سال گذشته موفق شده است با تمامی حاکمان نظامی و غیرنظامی پاکستان روابط نزدیکی برقرار کند. چنان‌‌که این دو کشور در مسایل دفاعی نیز همکاری نزدیکی دارند. این دوستی با استفاده از کمک‌های مالی گسترده و سخاوتمندانه‌ای صورت می‌گیرد که از سوی عربستان سعودی به پاکستان داده می‌شود.
ایجاد، پشتیبانی و گسترش مدرسه‌های مذهبی در پاکستان از ابتدای دهه 70 میلادی توسط عربستان سعودی به‌عنوان یک سیاست منطقه‌ای مورد توجه و تاکید قرار گرفته است. در دهه 80 میلادی از دل همین مدارس، مجاهدین افغان سربرآوردند.
گزارش‌ها در مورد تعداد مدرسه‌های مذهبی در پاکستان متفاوت است، اما منابع مختلف به 32 هزار تا 60 هزار مدرسه اشاره دارند که بیش از دو و نیم میلیون نوجوان پاکستانی را در خود جای داده است.
کمک‌های مالی به این مدارس به‌گونه‌ای ارایه می‌شود که به‌طور مستقیم قابل ردیابی نیست. بر اساس نظر تحلیل‌گران، این بودجه از سوی بخش خصوصی در عربستان تامین می‌شود.
بخشی از انگیزه عربستان در ایجاد این نوع مدارس، تلاش برای رواج خوانشی(قرائتی) از اسلام سنی است که بتواند کنترل جهان اسلام را در دستان حاکمان عربستان قرار دهد. البته در کنار این موضوع، بحث مقابله با شیعیان به‌ویژه حاکمان تهران نیز از دیگر علت‌های سرمایه‌گذاری عربستان روی این‌گونه مدرسه‌ها است.
پایداری روابط عربستان و پاکستان از پس حمایت‌های مالی تا جایی است که آوریل 2015پارلمان پاکستان پس از دریافت وام یک و نیم میلیارد دلاری از این کشور، درباره جنگ عربستان علیه حوثی‌های یمن اعلام بی‌طرفی کرد و در سال 2018 به ائتلاف کشورهای زیر رهبری عربستان برای مبارزه با حوثی‌ها پیوست. در فوریه 2019 نیز محمد‌بن‌سلمان در سفری تاریخی به پاکستان تفاهم‌نامه‌ای 20 میلیارد دلاری با حکومت وقت پاکستان به امضا رساند.
اینها در حالی است که طی 7 سال گذشته، به اعتراف نهادهای بین‌المللی، یمن در یکی از بدترین بحران‌های جهان قرار دارد. فقر، بیماری، گرسنگی، کشته و زخمی‌شدن چند صد هزار نفر و آوارگی بسیاری از مردم یمن، حاصل اقدام‌های نظامی عربستان علیه یمن بوده است.
همان گروهی که هسته اصلی و مرکزی آنها در مدرسه‌های دینی پاکستان ترتیب یافته‌اند و نام طالبان بر خود نهاده‌اند، در سال 1996 در نبردی خونین و وحشیانه موفق شدند حکومت افغانستان را به‌دست بگیرند. در آن زمان، فقط 3 کشور با این گروه روابط رسمی برقرار کرد: پاکستان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی.
سال 1998 ریاض پس از خودداری طالبان از تسلیم کردن “اسامه بن لادن” رهبر وقت القاعده به آنها، در ظاهر روابط‌شان با این گروه را قطع کردند. سپتامبر 2001 پس از حمله القاعده به برج‌های تجارت جهانی در آمریکا، تمامی کشورهای حوزه خلیج فارس نیز دست به قطع روابط خود با طالبان زدند، اما در همان زمان گزارش‌ها از اختصاص بودجه پنهان سعودی‌ها به طالبان خبر می‌دهد!
عربستان هنوز هم به تاثیرگذاری و ارتباط خود با فرماندهان ارشد طالبان ادامه می‌دهد. این رابطه به دو شیوه برقرار می‌شود، یکی به جهت ایدئولوژی مشترک و دیگری با کمک پاکستان.
به‌ویژه حالا که طالبان از ذخایر ارزی افغانستان بی‌بهره مانده است و از نظر نقدینگی با مشکلات بسیار زیادی دست و پنجه نرم می‌کند، حاکمان عربستان و امارات با برخورداری از قدرت مالی خود می‌توانند، تاثیرگذاری بسیار عمیق و گسترده‌ای بر اقدام‌های طالبان داشته باشند.
عربستان سعودی و امارات از مدت‌ها قبل در زمینه گسترش ایدئولوژی دینی با خوانش خاص خود، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در کشورهای مختلف منطقه از جمله لیبی، سودان، سوریه و و برخی کشورهای شمال آفریقا از جمله اریتره انجام داده‌اند تا نوعی امپراتوری عقیدتی برای مهار مخالفان خود به‌راه بیندازند.
البته عربستان و پاکستان تنها کشورهایی نیستند که بر روی فرماندهان طالبان نفوذ دارند؛ قطر و ترکیه نیز طی چند سال گذشته توانسته‌اند ارتباط عمیق و گسترده‌ای با حاکمان کنونی افغانستان برقرار کنند.
از مدت‌ها قبل مقر طالبان در دوحه قطر قرار دارد و تمامی گفت‌وگوهای صلح میان حکومت محمد اشرف‌غنی، طالبان و دولت پیشین آمریکا، با حضور و زیر نظر سیاست‌مداران قطری صورت گرفت.
ترکیه نیز دارای روابط تاریخی و قومیِ قوی در افغانستان است. این کشورِ عضو ناتو، یکی از متحدان اصلی و جدی پاکستان نیز محسوب می‌شود و تنها کشورِ مسلمانِ عضو ناتو است که مشترکات دینی بسیاری نیز با طالبان دارد.
ترکیه تلاش دارد نقش خود به‌عنوان میانجی را پررنگ‌تر کند. اردوغان از یک سو روابط خود با چین و روسیه را مستحکم می‌کند و از سوی دیگر در تلاش است تا روابط تیره شده خود با آمریکا را ترمیم کند. در این بین ارتباط‌هایی که با رهبران طالبان دارد، به این کشور کمک می‌کند به‌عنوان یکی از رابطانِ معتمد میان ناتو و طالبان عمل کند.
در شرایط کنونی و با توجه به رقابت‌های جدی که میان عربستان با ایران در منطقه برقرار است و تیرگی روابط ریاض با آنکارا به‌خاطر قتل جمال خاشقچی و روابط نیمه مساعد با قطر، این موضوعِ بسیار مهم مطرح است که تا چه اندازه حاکمان عربستان سعودی از نفوذ چراغ خاموش خود بر رهبران طالبان برای امتیازگیری از حکومت‌های رقیب از جمله تهران بهره خواهند برد. به‌ویژه که گفت‌وگوهای میان عربستان و ایران در دولت ابراهیم رئیسی وارد مرحله تازه‌ای شده است.