مازیار شیبانی‌فر
- دیدار رهبران روسیه، ترکیه و ایران در تهران یکی از رویدادهای مهم و سرنوشت‌ساز جهان به‌شمار می‌رود؛ جایی که گفت‌وگوهای مهمی در موضوع‌های مختلف سیاسی، امنیتی و اقتصادی مطرح شد و درباره سرنوشت جنگ ۱۰ ساله در سوریه، تعیین استراتژی هم‌سو در برخورد با جنگ روسیه و موضوع انتقال غله از اوکراین بحث‌هایی شکل گرفت.
- ولادیمیر پوتین دیدار و گفت‌وگوی خود با ابراهیم رئیسی و رجب طیب اردوغان را «مفید و اساسی» خواند. وی به این موضوع هم اشاره کرد که با رهبر ایران درباره افزایش استفاده از ارزهای ملی در تجارت صحبت کرده است.
- به‌نظر می‌رسد ترکیه نیز در این دیدارها، برای پایان دادن به جنگ در اوکراین و توافق برای آزادسازی صادرات میلیون‌ها تن غله از اوکراین، همچنان نقش میانجی را ایفا کرده است تا به کاهش قیمت‌های جهانی و جلوگیری از گسترش بحران گرسنگی در کشورهای فقیرتر کمک کند.
- اردوغان همچنان نسبت به فعالیت گروه‌های شبه نظامی کرد در سوریه احساس خطر می‌کند و قصد دارد یک عملیات نظامی دیگر در خاک سوریه علیه این گروه‌ها انجام دهد. در این نشست سه‌جانبه، ممکن است پارامترها، محدودیت‌ها و زمان عملیات محدود ترکیه مشخص شده باشد.
- ترکیه اکنون دیپلماسی دوگانه‌ای در پیش گرفته است. این کشور همچنان که به همکاری‌های خود با تهران ادامه می‌دهد، به ترمیم روابطش با رقیبان ایران [از جمله عربستان] نیز می‌‌پردازد. در مورد روسیه هم از یک سو کانال‌های گفت‌وگو با مسکو را باز نگه می‌دارد و از سوی دیگر در نشست مادرید با جو بایدن دیدار می‌کند.
- تجربه چندین ساله ایران برای زیستن در شرایط تحریم باعث می‌شود روس‌ها ایران را به‌عنوان یک شریک بالقوه با تجربه در دور زدن تحریم‌های غرب قلمداد کنند. بهای این هم‌راهی می‌تواند تبادل تجهیزات نظامی، مواد خام و البته غلات باشد. زیرا اکنون روسیه تامین‌کننده اصلی گندم ایران است.
- اردوغان روسیه را وزنه تعادلی سودمندی برای روابط با غرب می‌داند. در حالی که آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها از دولت ترکیه در زمینه بی‌توجهی به حقوق بشر و دورشدن از حاکمیت قانون طی چهار سال گذشته انتقاد می‌کنند، ترکیه روی روسیه که از قضاوت درباره سیاست‌های داخلی این کشور خودداری می‌کند، حساب ویژه‌ای باز کرده است.
شرح گزارش:
دیدار رهبران روسیه، ترکیه و ایران در تهران یکی از رویدادهای مهم و سرنوشت‌ساز جهان به‌شمار می‌رود؛ جایی که گفت‌وگوهای مهمی در موضوع‌های مختلف سیاسی، امنیتی و اقتصادی مطرح شد و درباره سرنوشت جنگ ۱۰ ساله در سوریه، تعیین استراتژی هم‌سو در برخورد با جنگ روسیه و موضوع انتقال غله از اوکراین بحث‌هایی شکل گرفت.
به نوشته بلومبرگ، ولادیمیر پوتین دیدار و گفت‌وگوی خود با ابراهیم رئیسی و رجب طیب اردوغان را «مفید و اساسی» خواند. وی به این موضوع هم اشاره کرد که با رهبر ایران درباره افزایش استفاده از ارزهای ملی در تجارت صحبت کرده است.
از سوی دیگر بر اساس اعلام خبرگزاری دولتی شانا، شرکت ملی نفت ایران و گازپروم روسیه یادداشت تفاهم همکاری راهبردی به ارزش حدود ۴۰ میلیارد دلار امضا کردند. این قرارداد شامل توسعه ۶ میدان نفتی و ۲ میدان گازی، ساخت خطوط لوله صادرات گاز، سوآپ گاز و تکمیل پایانه صادرات ال‌ان‌جی توسط ایران است.
به‌نظر می‌رسد ترکیه نیز در این دیدارها، برای پایان دادن به جنگ در اوکراین و توافق برای آزادسازی صادرات میلیون‌ها تن غله از اوکراین، همچنان نقش میانجی را ایفا کرده است تا به کاهش قیمت‌های جهانی و جلوگیری از گسترش بحران گرسنگی در کشورهای فقیرتر کمک کند.
سوریه محور اصلی بحث‌های استراتژیک
این سه کشور در مورد اقدام‌های راهبردی در سوریه نیز به بحث نشستند. اردوغان همچنان نسبت به فعالیت گروه‌های شبه نظامی کرد در سوریه احساس خطر می‌کند و قصد دارد یک عملیات نظامی دیگر در خاک سوریه علیه این گروه‌ها انجام دهد. رییس‌جمهور ترکیه به صراحت اعلام کرده است: «انتظار ما از روسیه و ایران این است که ترکیه را در این مبارزه حمایت کنند.»
به باور انستیتو صلح ایالات متحده، برآیند سیاست‌های روسیه و ایران نشان می‌دهد آنها با حمله جدید ترکیه مخالفند. البته پیش‌بینی می‌شود روسیه “چراغ سبز” کم‌رنگی نشان دهد، اما ایران همچنان قاطعانه مخالف است و تمرکز بر یک راه‌حل دیپلماتیک را ترجیح می‌دهد. بنابراین در این نشست سه‌جانبه، ممکن است پارامترها، محدودیت‌ها و زمان عملیات محدود ترکیه مشخص شده باشد.
یکی از دل‌نگرانی این کشورها در حمله ترکیه به منطقه کردنشین سوریه، حمله اعضای داعش برای آزادسازی زندانیان این گروه است. اتفاقی که در استان حسکه سوریه افتاد و باعث فرار هزاران جنگجوی داعشی از این زندان شد.
از سوی دیگر، برگزاری هر گونه عملیات نظامی به‌بهای آواره‌شدن هزاران سوری تمام می‌شود و مشکلات اقتصادی، بهداشتی و امنیتی ساکنان مناطق مورد حمله را وخیم‌تر خواهد کرد.
آنکارا برای جلب حمایت مسکو از این اقدام نظامی، از اهرم همراهی‌نکردن با تحریم‌های گسترده غرب علیه روسیه استفاده می‌کند. هر چند که پهپادهای بیرق‌دار خود را به اوکراین می‌فروشد و استدلال می‌کند این اقدام تصمیم یک شرکت خصوصی است و در چارچوب فروش دولت به دولت نیست.
چالش جدی همسایگان با سیاست دوگانه ترکیه
به باور کارشناسان عرب‌نیوز، ایران نیز در این گفت‌وگوهای سه‌جانبه هدف‌های خود را دنبال می‌کند. جدا از دغدغه‌ای که تهران نسبت به عملکرد ترکیه در سوریه دارد، از گسترش روابط آنکارا با رقیبان منطقه‌ای‌اش، به‌ویژه اسراییل و کشورهای منطقه خلیج‌فارس بیمناک است. این اقدام آنکارا می‌تواند چنین تصوری در تهران ایجاد کند که حاکمان ترکیه با جبهه منطقه‌ای ضد ایران هم‌سو و همراه شده‌اند.
ترکیه اکنون دیپلماسی دوگانه‌ای در پیش گرفته است. این کشور همچنان که به همکاری‌های خود با تهران ادامه می‌دهد، به ترمیم روابطش با رقیبان ایران [از جمله عربستان] نیز می‌‌پردازد. در مورد روسیه هم از یک سو کانال‌های گفت‌وگو با مسکو را باز نگه می‌دارد و از سوی دیگر در نشست مادرید با جو بایدن دیدار می‌کند.
در نشست مادرید، ترکیه تفاهم‌نامه‌ای سه جانبه با فنلاند و سوئد به امضا رساند تا از عضویت این دو کشور در ناتو حمایت کند. به این ترتیب آنکارا اطمینان پیدا می‌کند روابطش با غرب از دست نرود.
توافق سه کشور بر سر مسایل اقتصادی
در کنار هدف‌های سیاسی که این ۳ کشور از دیدار در تهران دنبال می‌کنند، مسایل اقتصادی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. به نوشته نشنال پست، روسیه و ایران جزو تولیدکنندگان انرژی در جهان هستند و در کنار تمامی همکاری‌های‌شان، رقیب نیز به‌شمار می‌روند.
تجربه چندین ساله ایران برای زیستن در شرایط تحریم باعث می‌شود روس‌ها ایران را به‌عنوان یک شریک بالقوه با تجربه در دور زدن تحریم‌های غرب قلمداد کنند. بهای این هم‌راهی می‌تواند تبادل تجهیزات نظامی، مواد خام و البته غلات باشد. زیرا اکنون روسیه تامین‌کننده اصلی گندم ایران است.
ایران برای روسیه می‌تواند تکمیل‌کننده گروهی از کشورهای دوست از جمله چین، هند، کشورهای آمریکای لاتین و کشورهای عربی و آفریقایی باشد تا به غرب ثابت کند تحریم‌ها مانع رشد مسکو نخواهد شد.
به نوشته مرکز ویلسِن، مسایل اقتصادی برای ترکیه نیز بسیار اساسی است. آنکار طی سال‌های گذشته متوجه شده است پشت‌کردن به روسیه هم باعث کاهش چشمگیر گردشگران روسی خواهد شد و هم آسیب جدی به صنایع کشاورزی و ساختمان‌سازی در ترکیه وارد می‌کند. زیرا از یک سو، باعث توقف کار شرکت‌های روسی می‌شود و از طرف دیگر، بر صادرات فرآورده‌های غذایی و کشاورزی به روسیه تاثیر منفی می‌گذارد.
نیاز ترکیه به منابع انرژی از جمله واردات گاز طبیعی از روسیه، برای اقتصاد آسیب‌دیده و شکننده این کشور نقش حیاتی دارد. همین مسایل باعث می‌شود آنکارا در موضوع سوریه انعطاف به‌خرج دهد و با سیاست‌های روسیه در حفظ بشار اسد همراه شود و ناامید از حمایت غرب در مبارزه با یگان‌های مدافع خلق کردهای سوریه، به حمایت‌های نسبی روسیه دل ببندد.
فراتر از موضوع سوریه، اردوغان روسیه را وزنه تعادلی سودمندی برای روابط با غرب می‌داند. در حالی که آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها از دولت ترکیه در زمینه بی‌توجهی به حقوق بشر و دورشدن از حاکمیت قانون طی چهار سال گذشته انتقاد می‌کنند، ترکیه روی روسیه که از قضاوت درباره سیاست‌های داخلی این کشور خودداری می‌کند، حساب ویژه‌ای باز کرده است.