مازیار شیبانی‌فر
مراسم قرعه‌کشی جام‌جهانی فوتبال در دوحه قطر با سر و صدا و زرق و برق بسیار برگزار شد. البته این فقط یک روز سکه است، روی دیگر سکه، سوءاستفاده روشمند از هزاران کارگر مهاجر خارجی در قطر است که برای ادامه کار به شکل‌های مختلف مورد آزار قرار می‌گیرند و برخی از آنها در این راه جان می‌بازند.
به نوشته فوربز با توجه به اینکه نوامبر امسال قطر میزبان جام‌جهانی خواهد بود، به‌زودی از 8 استادیوم، بیش از 100 هتل، یک فرودگاه جدید، 3 خط مترو، یک بندر جدید و ده‌ها پروژه زیرساختی دیگر رونمایی خواهد کرد تا میزبان بیش از یک میلیون بازدیدکننده از سراسر جهان باشد.
هزینه تخمینی این ساخت‌وسازها بیش از 200 میلیارد دلار است. اگر مقایسه کنیم این رقم را با 14 میلیارد دلاری که روسیه برای آماده‌سازی جام‌جهانی 2018 هزینه کرد یا 11 میلیارد دلاری که برزیلی‌ها پیش از برگزاری همین مسابقات در سال 2014 خرج کردند، متوجه ابعاد بسیار بزرگ این سرمایه‌گذاری خواهیم شد.
بیش از 6 هزار و 500 کارگر خارجی در قطر جان داده‌اند
قطر اکنون بیش از 2 میلیون کارگر خارجی در استخدام خود دارد که بیش‌تر‌شان از هند، بنگلادش و نپال آمده‌اند و حدود نیمی از آنها روی سازه‌های مربوط به جام‌جهانی کار می‌کنند، اما این کارگران در شرایط ایمن کار نمی‌کنند. فوریه 2021 گاردین گزارش داد که بیش از 6500 کارگر مهاجر در طول یک دهه از زمان انتخاب قطر به عنوان میزبان جام‌جهانی تا کنون جان خود را از دست داده‌اند.
این مرگ‌ها بر اثر گرمازدگی، سقوط و «علت طبیعی» گزارش شده است. البته دولت قطر این ارقام را قبول ندارد و اثبات آن از سوی نهادهای بین‌المللی نیز ممکن نیست. زیرا دولت این کشور از سازوکاری شفاف برای ثبت و بررسی این‌گونه مرگ‌ها برخوردار نیست.
سیستم کفاله(سرپرستی) راه را برای بدرفتاری کارفرمایان باز می‌کند
از سوی دیگر، سازمان دیده‌بان حقوق بشر به نابه‌سامانی قانون‌های ناظر بر نحوه به‌کارگیری کارگران مهاجر خارجی در کشورهای حوزه خلیج‌فارس، اردن و لبنان اشاره دارد. این کشورها از روشی به‌نام کفاله (Kafala) استفاده می‌کنند که بر اساس آن کارگران خارجی مورد بدرفتاری و استثمار قرار می‌گیرند.
این سیستم توهین‌آمیز، در برخی موارد به برده‌داری مدرن تبدیل می‌شود. زیرا این امکان را به کارفرمایان می‌دهد تا بر تمامی جنبه‌های زیستی کارگران تسلط داشته باشند.
بر اساس این روش قانونی، کارگران مهاجر نیازمند یافتن یک کارفرما به‌عنوان سرپرست(اسپانسر) برای ورود به کشور مورد نظر هستند. کارفرمای مورد نظر مجوزهای لازم برای اقامت و کار را برای متقاضیان فراهم و هر زمان که بخواهد آنها را لغو می‌کند.
کارگران خارجی مجبورند برای ترک یا تغییر شغل خود رضایت کارفرما را داشته باشند. در غیر این صورت به‌عنوان فراری معرفی می‌شوند که به‌مفهوم حضور غیرقانونی کارگر مورد نظر در کشور میزبان است و می‌تواند منجر به دستگیری، زندانی‌شدن و اخراج کارگران شود.
در سال 2017، با فشار کنفدراسیون اتحادیه‌های کارگری بین‌المللی (ITUC) و تحقیقات سازمان بین‌المللی کار (ILO) قطر متعهد شد در زمینه بهبود پرداخت دستمزد، رعایت ایمنی و بهداشت شغلی، جلوگیری از کار اجباری و جایگزینی قرارداد کار به‌جای سیستم کفاله اقدام کند.
البته با وجود این اصلاحات، سیستم کفاله به طور کامل از بین نرفت و همچنان کارفرمایان قطری کنترل زیادی بر زندگی کارگران مهاجر دارند و از پاسخگویی در مورد نقض حقوق بشر فرار می‌کنند.
جدا از اینکه مصادره پاسپورت کارگران مهاجر از سوی کارفرمایان، همچنان اقدامی رایج است و آنها به دروغ گزارش می‌دهند، کارگران از محل کار فرار کرده‌اند و این افراد را در معرض خطر جریمه، بازداشت و اخراج اجباری قرار می‌دهند.
از سوی دیگر، همان‌طور که دیده‌بان حقوق بشر به‌طور گسترده مستند کرده است، اضافه کاری پرداخت‌نشده، کسر خودسرانه حقوق، تاخیر در پرداخت یا ندادن دستمزد و تعیین حقوق‌های اندک بخشی دیگر از مشکلات کارگران مهاجر است.
با وجود فشار مداوم نهادهای بین‌المللی دولت قطر در مورد مرگ کارگران مهاجر قطری که بر اساس تحقیقات گاردین بین سال‌های 2010 تا 2020 بیش از 6751 نفر بوده‌اند، هیچ توضیح قانع‌کننده‌ای ارایه نکرده است.
قطر کارگران مهاجر را از اعتراض، اعتصاب یا پیوستن به اتحادیه‌های کارگری منع می‌کند. در حالی که این کشور در سال 2018 به میثاق‌های بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیوسته است.
با اینکه فیفا در سال 2016 اصول راهنمای سازمان ملل متحد در زمینه تجارت و حقوق بشر را تصویب و در سال 2017 آن را ابلاغ کرد، اما از دولت قطر نخواست که این حقوق را رعایت کند.
قطر، امارات متحده عربی، بحرین و عربستان سعودی به بسیاری از کارگران مهاجر اجازه فسخ یا انتقال کار در طول قرارداد یا حتی در پایان قرارداد را نمی‌دهند.
دولت کانادا حمایت از کارگران خارجی را افزایش می‌دهد
طی چند سال اخیر کانادا نیز با موضوع سوءاستفاده برخی کارفرمایان از کارگران مهاجر خارجی مواجه بوده است. بر اساس اعلام استار، با گذشت سه سال از برنامه «مجوز کار باز» برای کارگران آسیب‌پذیر (VWOWP)گروه‌های مدافع کارگری معتقدند این برنامه نه‌تنها نتوانسته است از کارگران مهاجر حمایت کند، بلکه در بسیاری موارد باعث آسیب به آنها شده است.
این برنامه در سال 2019 به عنوان راهی برای محافظت از کارگران مهاجر در مواجهه با بدرفتاری کارفرمایان معرفی شد تا به این افراد اجازه دهد با دیگر کارفرمایان وارد گفت‌وگو شوند، اما کارگران مهاجر خارجی همچنان مواردی همانند اجبار به اضافه‌کاری بدون دستمزد، خودداری کارفرما از پرداخت دستمزد بر اساس قرارداد یا اجبار به پرداخت هزینه‌های استخدام را تجربه می‌کنند.
مقام‌های اداره مهاجرت در بیش‌تر موارد به موضوع دستمزدهای پرداخت‌نشده و ساعت کار غیرمنطقی کارگران خارجی می‌پردازند، اما موضوع پرداخت هزینه استخدام را نادیده می‌گیرند.
آن گروه از کارگرانی که موفق به دریافت مجوز کار باز می‌شوند، به‌طور معمول فقط 12 ماه مجاز به کارند. پس از این مدت آنها باید کارفرمای جدیدی پیدا کنند تا کارفرما حامی (اسپانسر) آنها شود که این موضوع باردیگر آنها را در معرض سوءاستفاده احتمالی کارفرما قرار می‌دهد.
اداره مهاجرت کانادا طی ژوئن 2016 تا مارچ 2022 حدود 580 کارفرمای کانادایی را معرفی کرده است که به‌نوعی قوانین را نقض و از کارگران خارجی سوءاستفاده کرده‌اند. حال، دولت کانادا در اندیشه ایجاد سازوکارهایی است که جلوی این سوءاستفاده‌ها را بگیرد.