ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تازگی اختلاف یک و نیم ساله موجود در مورد تحقیقات آژانس درباره مواد و فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده را حل کردند. این تحقیقات در خصوص فعالیت‌های انجام گرفته در گذشته است، اما همکاری ایران یکی از موانع اصلی در راه بازگشت کامل این کشور به تعهدات برجامی‌اش را از میان برداشت.
به گزارش ژورنال ایرانیان کانادا، مطابق این توافق ایران اجازه دسترسی به دو مکان را به آژانس می‌دهد که بخشی از برنامه اعلامی هسته‌ای این کشور نیستند. موافقت با این بازرسی نشانگر تعهد تهران به اجرای توافق‌های پادمانی خود در برجام است. همچنین، این دسترسی‌ها به آژانس اجازه می‌دهد که از تحت نظارت بودن تمامی مواد هسته‌ای در ایران مطمئن شوند.
در حال حاضر آمریکا مشغول تلاش برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران است که بعد از برجام لغو شده‌اند و همکاری تهران نشان می‌دهد که ایران همچنان متعهد به حفظ این توافق است. این موافقت ایران به همراه اتحاد قوی بین‌المللی برای حفظ توافق هسته‌ای چند جانبه بخت بقای برجام را افزایش می‌دهد.
بازرسی‌های اخیر آژانس از فعالیت‌های هسته‌ای احتمالا اعلام نشده ایران، از اوایل سال 2019 آغاز شد. در این سال ایران اجازه دسترسی آژانس به مکان‌هایی را داد که در گذشته به این نهاد اعلام نکرده بود. بازرسان در این مکان نشانه‌هایی از وجود ذرات اورانیوم حاصل از فعالیت‌های انسانی پیدا کردند. وجود اورانیوم در این مکان نشان‌دهنده این بود که ایران از این مکان برای انبار موادی استفاده کرده است که باید به آژانس گزارش می‌داد.
آژانس همچنین خواستار شفاف‌سازی ایران در خصوص سه مکان دیگر شد که احتمالا پیش از سال 2003 در آنها فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده انجام می‌گرفت یا مواد هسته‌ای اعلام نشده نگهداری می‌شد. بر اساس اطلاعات ارایه شده از سوی آمریکا، ایران در حدود این زمان برنامه سازماندهی شده خود برای تولید سلاح هسته‌ای را کنار گذاشته است. آژانس در ژانویه 2020 تقاضای خود برای دسترسی به این دو مکان را به ایران ارایه داد، اما ایران این درخواست را رد کرد.
ایران در تابستان نیز از تن دادن به این بازرسی‌ها خودداری کرد. گزارش‌های آژانس به روشنی نشان می‌داد که بازرسی‌ها در خصوص فعالیت‌هایی است که احتمالا به دو دهه قبل بازمی‌گردد و خطری نزدیک محسوب نمی‌شود و بی‌میلی ایران به همکاری اعتبار آن را تضعیف می‌کرد. همچنین همکاری نکردن ایران به موقعیت ایران در برجام لطمه بیشتری وارد می‌کرد. زیرا بر اساس توافقنامه، ایران با بازرسی‌های گسترده‌تر آژانس موافقت کرده بود.
شورای حکام آژانس انرژی اتمی در 20 ژوئن قطعنامه‌ای را تصویب کرد و طی آن از ایران خواست که اجازه دسترسی به مکان اعلام شده را صادر کند. در این قطعنامه، به رهبری طرف‌های اروپایی برجام، بر همکاری نکردن ایران با آژانس تاکید شده بود. پس از تصویب این قطعنامه، دبیرکل آژانس رافائل گروسی به ایران هشدار داد که همکاری نکردن تا پایان ماه جولای می‌تواند عواقب بدی برای این کشور داشته باشد.
در نهایت ایران و آژانس در تاریخ 26 آگوست به توافق رسیدند و آژانس اعلام کرد که در شرایط کنونی پرسش‌های بیشتری ندارد و درخواست برای دسترسی به مکان‌های دیگر را نیز لازم نمی‌بیند. با این حال، این بدان معنا نیست که در آینده آژانس درخواست شفاف‌سازی از ایران نخواهد کرد. آژانس بر اساس نتایج بازرسی‌های جدید می‌تواند پرسش‌های دیگری مطرح کند یا درخواست دسترسی به مکان دیگری را ارایه کند. همکاری ایران با آژانس اتمی نشان‌دهنده پایبندی ایران به تعهدات پادمانی و مکانیسم‌های نظارتی بیان شده در برجام است.
البته نقض تعهدات برجامی از جانب ایران همچنان نگران کننده است، اما تمامی گام‌های برداشته شده از سوی ایران برای نقض توافق غنی‌سازی فراتر از میزان تعیین شده، افزایش میزان ذخایر اورانیوم غنی شده با خلوص پایین، شروع استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته و از سرگیری غنی‌سازی در تاسیسات فرودو، قابل بازگشت هستند. توافق ایران و آژانس نشان می‌دهد که ایران قصد همکاری نکردن به منظور تحت فشار قرار دادن طرف‌های باقیمانده برجام برای کاهش تحریم‌ها را ندارد. چنین اقدامی از جانب ایران می‌تواند توافق را در خطر نابودی قرار دهد.
همچنین اقدام ایران، اعضای شورای امنیت را مصمم‌تر می‌کند که علیه تلاش‌های ایالات متحده برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی مبارزه کند. در حال حاضر اکثریت اعضای شورای امنیت متعهد به رد درخواست ترامپ برای بازگرداندن تحریم‌ها به دلیل نقض توافق از سوی ایران هستند (اقدام‌هایی که پس از نقض ابتدایی برجام از سوی ایالات متحده و بازگرداندن تحریم‌ها صورت گرفت) اما به نظر نمی‌رسد که دولت ترامپ قصد دست کشیدن از تلاش‌های خود داشته باشد.
تلاش برای نابودی این توافق از دیدگاه کشورهایی که برجام را توافقی موفق در جهت منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای می‌بینند، احمقانه است. افزودن بر اینکه حفظ برجام می‌تواند فرصتی برای دولت آینده ایالات متحده به‌وجود بیاورد که به آن بازگردد. ایران به طور تلویحی اعلام کرده است که بازگشت دوباره ایالات متحده به برجام می‌تواند باعث تعهد دوباره ایران به این توافق شود. حسن روحانی رییس‌جمهور ایران در آگوست امسال گفت که تهران در صورت بازگشت واشنگتن به برجام با این کشور مذاکره خواهد کرد.
توافق ایران و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای گام مهمی در مسیر پاسخگویی به نگرانی‌ها در خصوص فعالیت‌ها و مواد هسته‌ای اعلام نشده ایران محسوب می‌شود. با این توافق ایران به تعهدات بین‌المللی خود عمل خواهد کرد و آژانس می‌تواند منحرف نشدن برنامه هسته‌ای ایران را تایید کند. این توافق تحولی مهم در رابطه با برجام است و این اقدام ایران باعث حفظ برجام تا پایان عمر دولت کنونی ایالات متحده می‌شود. اجرای کامل برجام همچنان بهترین مسیر جامعه بین‌الملل برای اطمینان از صلح‌آمیز ماندن فعالیت‌های هسته‌ای ایران است.
منبع: www.responsiblestatecraft.org
Photo by: Bundesministerium für Europa, Integration und Äusseres