مازیار شیبانی‌فر
- حدود ۶ ماه از جنگ اوکراین می‌گذرد، تحریم‌های غرب ابتدا با انگیزه بازدارندگی و سپس مجبورکردن روسیه به عقب‌نشینی صورت گرفت، اما اکنون به مرحله فرسایش رسیده است. پرسش اصلی این است: چه کسی برنده «جنگ تحریم» خواهد بود؟
- نکته این است که سابقه تحریم‌ها در جهان نشان می‌دهد، مشکلات اقتصادی به تغییرهای سیاسی گسترده در کشورها منجر نمی‌شود. کمپین «فشار حداکثری» دونالد ترامپ رییس‌جمهور سابق ایالات‌متحده علیه ایران نیز باعث شد تولید ناخالص داخلی این کشور ۱۰ درصد کاهش، تورم ۴۰ درصد و بیکاری جوانان نزدیک به ۳۰ درصد افزایش یابد، اما از تغییر سیاسی در تهران خبری نیست.
- هر چند اقتصاد روسیه بر اثر تحریم‌ها به‌شدت آسیب‌دیده و امسال ۶ درصد کوچک‌تر شده است، اما خبری از فروپاشی نیست؛ افت اولیه ارزش روبل اکنون بهبود یافته، میزان بیکاری کم‌تر شده و میلیاردها دلار درآمد روسیه از صادرات نفت و گاز همچنان پابرجا است.
- نکته مهم این است که آیا آمریکا و متحدانش می‌توانند [در جنگ تحریم] متحد باقی بمانند؛ حتی اگر قیمت‌های بالای گاز و موادغذایی به نارضایتی داخلی و درگیری دامن بزند؟ تا کنون پاسخ مثبت بوده است، اما آیا این روند ادامه می‌یابد؟
- اوایل آگوست امسال وقتی رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه با ولادیمیر پوتین همتای روس خود در سوچی روسیه دیدار کردند، دو رهبر متعهد شدند روابط دوجانبه را توسعه دهند. پوتین در این دیدار اعلام کرد تجارت روسیه و ترکیه در ۵ ماه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، ۲ برابر شده است.
- آژانس بین‌المللی انرژی به‌تازگی دریافته است تولید نفت روسیه از زمان حمله به اوکراین تا کنون، کم‌تر از ۳ درصد کاهش داشته است؛ یعنی مجموعه تحریم‌های انرژی روسیه توسط غرب از تاثیر «محدود» برخوردار بوده است.
- بر اساس گزارش این آژانس، اعضای اتحادیه اروپا متعهد شده‌اند تقاضای گاز خود را به میزان ۱۵ درصد از آگوست امسال تا مارچ ۲۰۲۳ کاهش دهند. تخمین زده می‌شود این اقدام افزایش مصرف نفت تا روزی ۳۰۰ هزار بشکه برای ۶ ماه آینده را در پی داشته باشد.
شرح گزارش:
در هنگامه لشکرکشی ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه به مرزهایش با اوکراین، جو بایدن رییس‌جمهور ایالات‌متحده هشدار داد در صورت حمله به اوکراین، تحریم‌های ایالات‌متحده و متحدانش اقتصاد روسیه را با پی‌آمدهای “ویرانگر” مواجه خواهد کرد.
پوتین حمله کرد، تحریم‌ها اعمال شد، اما روسیه همچنان به کار خود ادامه داد. حدود ۶ ماه از جنگ اوکراین می‌گذرد، تحریم‌ها ابتدا با انگیزه بازدارندگی و سپس مجبورکردن روسیه به عقب‌نشینی صورت گرفت، اما اکنون به مرحله فرسایش رسیده است. پرسش اصلی این است: چه کسی برنده «جنگ تحریم» خواهد بود؟
بر اساس اعلام فارین پالیسی، مسدود کردن نزدیک به نیمی از ۶۴۰ میلیارد دلار ذخایر ارزی خارجی، جلوگیری از صادرات نیمه‌رساناها، پایان همکاری بیش از یک هزار شرکت چندملیتی، ایجاد محدودیت برای بیش از ۶۰۰ الیگارش و نخبگان، ممنوع‌کردن فعالیت‌های ورزشی، فرهنگی و هنری و تحریم نفت و گاز روسیه، بخشی از فهرست بلندبالای تحریم غرب علیه این کشور است.
روسیه همانند دیگر کشورهای تحریم‌شده به سه استراتژی اصلی برای مبارزه با آثار ویرانگر تحریم‌ها دست زد: جایگزین‌کردن شریکان تجاری، دورزدن تحریم‌ها و تکیه بر توانمندی‌های داخلی.
اکنون با توجه به اینکه روسیه در مسیر توقف کامل عرضه گاز طبیعی به اروپا گام برمی‌دارد، جنگ تحریم‌ها وارد نوعی فرسایندگی شده است. زیرا از یک سو جنگ اوکراین قیمت نفت و گاز در جهان را بالا برده و حالا کمبود گاز در اروپا و نبود جایگزین مناسب، قیمت حامل‌های سوخت را به مرحله انفجار رسانده است.
در این شرایط، مبارزه جهانی برای جلوگیری از تغییرات سرزمینی و آب و هوایی به فراموشی سپرده شده است؛ زیرا برای مقابله با افزایش قیمت سوخت در جهان، ایالات‌متحده محدودیت‌های حفاری نفت و گاز داخلی را لغو می‌کند و اروپا دوباره به استفاده از زغال سنگ رو می‌آورد. در کشورهای فقیر و در حال توسعه نیز دست‌کم ۴۰ میلیون نفر به سوی فقر رانده می‌شوند.
نکته این است که سابقه تحریم‌ها در جهان نشان می‌دهد، مشکلات اقتصادی به تغییرهای سیاسی گسترده در کشورها منجر نمی‌شود. برای نمونه، بیش از ۶۰ سال است تحریم علیه کوبا اعمال می‌شود، اما تغییر سیاسی در این کشور رخ نداده است. چندین دهه تحریم علیه کره شمالی نیز به جایگاه کیم جونگ اون آسیب نزده است و او به گسترش زرادخانه هسته‌ای‌اش ادامه می‌دهد.
کمپین «فشار حداکثری» دونالد ترامپ رییس‌جمهور سابق ایالات‌متحده علیه ایران نیز باعث شد تولید ناخالص داخلی این کشور ۱۰ درصد کاهش، تورم ۴۰ درصد و بیکاری جوانان نزدیک به ۳۰ درصد افزایش یابد، اما از تغییر سیاسی در تهران خبری نیست.
بررسی تاریخی نشان می‌دهد وقتی تحریم‌ها موثر است که یک استراتژی دیپلماتیک آن را پشتیبانی کند. تحریم‌های اقتصادی دوران باراک اوباما (رییس‌جمهور پیشین ایالات‌متحده) علیه ایران، به گفت‌وگو درباره جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای و در نهایت برجام منجر شد تا تحریم‌ها برداشته شود، اما پرهیز ترامپ از فرآیند جدی دیپلماتیک، راه هر تغییری را سد کرد.
یکی از ستون‌نویسان واشنگتن پست (اولیویه ناکس) معتقد است، در حالی که ابتدای جنگ اوکراین و وعده جو بایدن درباره اینکه طی یک ماه، تحریم‌های غرب به‌شدت بر اقتصاد روسیه [به اندازه فروپاشی یا فلج کامل] تاثیر خواهد گذاشت، پس از ۶ ماه هنوز چنین اتفاقی نیفتاده است.
هر چند اقتصاد روسیه به‌شدت آسیب‌دیده و امسال ۶ درصد کوچک‌تر شده است، اما خبری از فروپاشی نیست؛ افت اولیه ارزش روبل اکنون بهبود یافته، میزان بیکاری کم‌تر شده و میلیاردها دلار درآمد روسیه از صادرات نفت و گاز همچنان پابرجا است.
کشورهای اروپایی به‌شدت به انرژی روسیه متکی هستند و در زمینه تحریم‌ها علیه مسکو، تنها با محدودکردن خرید موافقت کرده‌‌اند. برخی از کشورهای اروپایی به‌دنبال جایگزین‌هایی (همانند واردات زغال سنگ، انرژی هسته‌ای یا خرید نفت و گاز از دیگر کشورها) هستند، اما با سردترشدن هوا شرایط دشوارتر می‌شود.
نکته مهم این است که آیا آمریکا و متحدانش می‌توانند [در جنگ تحریم] متحد باقی بمانند؛ حتی اگر قیمت‌های بالای گاز و موادغذایی به نارضایتی داخلی و درگیری دامن بزند؟ تا کنون پاسخ مثبت بوده است، اما آیا این روند ادامه می‌یابد؟
ترکیه که یکی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا و پیمان ناتو است، بر اساس اعلام انجمن صنعت و تجارت این کشور به‌تازگی نامه‌ای از سوی معاون وزیر خزانه‌داری ایالات‌متحده دریافت کرده که به شرکت‌های ترکیه‌ای در مورد دادوستد با شرکت‌های دولتی و خصوصی روسیه هشدار جدی داده است.
بر اساس گزارش الجزیره، نورالدین نباتی وزیر دارایی ترکیه اعلام کرد ترکیه مصمم است روابط اقتصادی و تجاری با همسایگان خود «در چارچوبی که تحریم نیست» را بهبود بخشد.
اوایل آگوست امسال وقتی رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه با ولادیمیر پوتین همتای روس خود در سوچی روسیه دیدار کردند، دو رهبر متعهد شدند روابط دوجانبه را توسعه دهند. پوتین در این دیدار اعلام کرد تجارت روسیه و ترکیه در ۵ ماه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، ۲ برابر شده است.
ترکیه گرفتار در گرداب بحران اقتصادی، در زمینه تجارت و گردشگری به روسیه متکی است. گاز روسیه ۴۵ درصد از نیازهای انرژی ترکیه را پوشش می‌دهد و آژانس اتمی روسیه در حال ساخت نخستین نیروگاه هسته‌ای ترکیه است. با این شرایط، ترکیه نمی‌تواند موافق اعمال تمامی تحریم‌های غرب علیه روسیه باشد.
آژانس بین‌المللی انرژی به‌تازگی دریافته است تولید نفت روسیه از زمان حمله به اوکراین تا کنون، کم‌تر از ۳ درصد کاهش داشته است؛ یعنی مجموعه تحریم‌های انرژی روسیه توسط غرب از تاثیر «محدود» برخوردار بوده است.
بر اساس اعلام این آژانس صادرات نفت خام و فرآورده‌های نفتی مسکو به اروپا، آمریکا، ژاپن و کره جنوبی از زمان حمله به اوکراین در فوریه امسال، حدود ۲.۲ میلیون بشکه در روز کاهش یافته، اما تغییر مسیر صادرات انرژی به هند، چین، ترکیه و دیگر متقاضیان فصلی نفت روسیه، زیان‌های اقتصادی را کاهش داده است.
در همین حال، افزایش شدید قیمت گاز طبیعی و برق در اروپا، کشورها را برای تغییر مصرف نفت به‌جای گاز تشویق کرده است. بر اساس برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی، امسال رشد تقاضای جهانی نفت با افزایش ۳۸۰ هزار بشکه‌ای، به روزی ۲.۱ میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. موج گرمای جهانی باعث افزایش سوختن نفت برای تولید برق، به‌ویژه در اروپا، خاورمیانه و سراسر آسیا شده است. بر اساس گزارش این آژانس، اعضای اتحادیه اروپا متعهد شده‌اند تقاضای گاز خود را به میزان ۱۵ درصد از آگوست امسال تا مارچ ۲۰۲۳ کاهش دهند. تخمین زده می‌شود این اقدام افزایش مصرف نفت تا روزی ۳۰۰ هزار بشکه برای ۶ ماه آینده را در پی داشته باشد.