مازیار شیبانی‌فر
افزایش احتمال پیوستن اوکراین به ناتو (پیمان آتلانتیک شمالی) موجب شد تا ولادیمیر پوتین واکنشی تند نشان دهد و در مدت زمانی کوتاه تعداد نیروهای نظامی خود در اطراف مرزهای اوکراین را افزایش دهد. این موضوع شرایط را به سمت جنگی تمام عیار سوق داده است. حالا نگرانی‌هایی از احتمال آغاز یک جنگ جهانی شنیده می‌شود.
به گزارش بی‌بی‌سی، بوریس جانسون نخست‌وزیر انگلستان گفته است شواهد نشان می‌دهد روسیه در حال برنامه‌ریزی برای به‌وجودآوردن “بزرگ‌ترین جنگ اروپا از سال 1945 تا کنون” است. اطلاعات حکایت دارد که روسیه می‌خواهد در تهاجمی سراسری کی‌یف را محاصره کند.
وی هشدار داد ایجاد هر گونه درگیری ممکن است “خونین و طولانی” باشد و ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه شاید “در این مورد غیرمنطقی فکر می‌کند” و “فاجعه پیشِ رو را نمی‌بیند”.
آخرین برآوردهای دولت ایالات‌متحده نشان می‌دهد بین 169 تا 190 هزار سرباز روسی در امتداد مرز اوکراین – هم در روسیه و هم در بلاروس – مستقر شده‌اند. این رقم شورشیان شرق اوکراین را نیز در بر می‌گیرد.
روسیه اصرار دارد که همسایه‌اش نباید به ناتو بپیوندد. زیرا این اقدام را تهدیدی برای امنیت خود می‌داند. کشورهای غربی، روسیه را به تلاش برای ایجاد یک بحران ساختگی در مرز اوکراین متهم کرده‌اند و در هفته‌های اخیر هشدار داده‌اند که نظامیان روسیه هر لحظه ممکن است آماده حمله شوند. هر چند روسیه این ادعاها را رد می‌کند و گفته است که این نیروهای نظامی فقط در حال انجام تمرین نظامی هستند.
البته ناظران حضور نظامیان روس را به‌گونه‌ای دیگر ارزیابی می‌کنند. به گزارش گاردین، محاصره نظامی بی‌سابقه اوکراین توسط روسیه نه‌تنها چشم‌انداز یک جنگ ویرانگر در این کشور را نزدیک‌تر کرده، بلکه خطر آغاز یک درگیری گسترده‌تر ناخواسته را نیز افزایش داده است.
حتی در طول جنگ سرد، واشنگتن و مسکو اطمینان حاصل کردند که نیروهای‌شان با هم درگیر نمی‌شوند و جو بایدن ضمن اینکه به صراحت گفته به دنبال حفظ این شرایط است، تاکید می‌کند: «زمانی که [نیروهای نظامی] آمریکا و روسیه شروع به تیراندازی به‌سوی یکدیگر کنند، جنگ جهانی آغاز خواهد شد.»
جیک سالیوان مشاور امنیت ملی ایالات‌متحده یکشنبه به سی‌بی‌اس نیوز گفت که ایالات‌متحده به دنبال شفافیت در مورد استقرار نیروهای خود در شرق اروپا است تا از هر گونه اشتباه محاسباتی یا تشدید درگیری‌ها جلوگیری کند و به این ترتیب، پیامی بسیار واضح به روسیه ارسال کرد؛ از هر وجب از خاک ناتو دفاع خواهد کرد.
در این بین پوتین نگاه دیگری به شرایط دارد. به گزارش نیویورک تایمز، ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه گسترش ناتو را تهدیدآمیز و چشم‌انداز پیوستن اوکراین به آن را تهدیدی وجودی برای کشورش می‌داند. او بارها به شبح موشک‌های بالستیک آمریکایی و وجود نیروهای رزمی در اوکراین اشاره کرده است. هر چند مقام‌های ایالات‌متحده، اوکراین و ناتو این دیدگاه را رد می‌کنند.
طی شعله‌ورترشدن تهدید نظامی روسیه علیه اوکراین، هسته اصلی پاسخ آقای بایدن به این شرایط تهدید مسکو به ایجاد «پی‌آمدهای اقتصادیِ تا به‌حال دیده نشده» و باز نگه‌داشتن کانال‌های دیپلماتیک و تلاش برای حمایت یکپارچه متحدان ناتو از سیاستی واحد بوده است.
ایالات‌متحده قطع ارتباط روسیه با سیستم بانکی بین‌المللی را به‌عنوان شدیدترین تهدید مطرح می‌کند و همچنین متوقف‌کردن پروژه 11 میلیارد دلاری نورد استریم 2 برای افزایش صادرات گاز طبیعی به اروپا. از آن سو، پوتین هم ضمن تهدید به قطع گاز اروپا، محدودکردن صادرات نفت و در نتیجه بالارفتن شدید قیمت حامل‌های انرژی در جهان و فشار اقتصادی شدید به آمریکا و هم‌پیمانانش را مطرح می‌کند.
اکنون نکته و پرسش اساسی این است که آیا اروپا می‌تواند به آقای پوتین اجازه دهد ساختار امنیتی برقرارشده از زمان جنگ جهانی دوم در اروپا به‌منظور حفظ صلح در این قاره را به چالش بکشد؟
موضوع بسیار مهم این است که چون درگیری روسیه و اوکراین در اصل کشاندن پای کشورهای عضو ناتو به این بحران است، نحوه عملکرد ایالات‌متحده بسیار تعیین‌کننده خواهد بود.
در این زمینه ای‌بی‌سی نیوز نوشته است: از آنجا که درگیری در صحنه جهانی رخ می‌دهد، شهروندان آمریکایی در مورد نحوه واکنش ایالات‌متحده با هم اختلاف نظر دارند. در نظرسنجی جدیدی که توسط دانشگاه کویین‌یپیاک انجام شده است 57 درصد از آمریکایی‌ها گفته‌اند در صورت حمله روسیه، ایالات‌متحده نباید به اوکراین نیرو بفرستد و 54 درصد از تصمیم بایدن برای اعزام نیرو برای حمایت از متحدان ناتو حمایت کرده‌اند.
رییس‌جمهور ایالات‌متحده در این زمینه گفته است: «اشتباه نکنید، ایالات‌متحده از هر وجب از خاک ناتو با تمام قدرت دفاع خواهد کرد. حمله به یک کشور ناتو، حمله به همه ما است.» واشنگتن همراه متحدان غربی‌اش حمایت از حفظ حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین در برابر تجاوز روسیه را اعلام کرده است.
بازتاب این مسایل در رسانه‌ها موجب نگرانی افکار عمومی از ایجاد جنگی خانمان‌سوز شده است. به گزارش الجزیره انگلیسی، کاترینا دانشجوی 25 ساله کارشناسی ارشد مدرسه عالی اقتصاد مسکو می‌گوید: «هیچ کس در روسیه خواهان جنگ نیست. همه بسیار نگرانند که جنگ جهانی سوم رخ دهد و همه امیدوارند که درگیری به‌شیوه مسالمت‌آمیزی حل شود.»
نظرسنجی اخیر توسط مرکز لوادا نشان می‌دهد 50 درصد روس‌ها معتقدند ایالات‌متحده و سایر کشورهای ناتو مسئول شدت‌یافتن اوضاع در شرق اوکراین هستند.حدود 16 درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی معتقدند اوکراین مقصر است، در حالی که حدود 4 درصد روسیه را مقصر می‌دانند.
این نظرسنجی همچنین نشان می‌دهد بیشتر روس‌ها معتقدند جنگ بین روسیه و غرب از مدت‌ها قبل وجود داشته است؛ جنگی نامریی، سرد و اطلاعاتی. برخی بر این باورند که آمریکا و غرب به‌عمد می‌کوشند روسیه را وارد درگیری کنند. البته نظر غالب این است که در نهایت روسیه مجبور به پاسخگویی خواهد شد.
لوادا سنتر از قول یکی از پاسخ‌دهندگان آورده است: «آمریکا و بریتانیا، اوکراین را به اقدام‌های تهاجمی علیه دُنباس تحت فشار قرار می‌دهند و با این کار سعی دارند روسیه را به نبرد در حمایت از شهروندان روس این منطقه بکشانند و تحریم‌ها را افزایش دهند.»
یوگنی پوپوف یکی از اعضای دومای دولتی روسیه ضمن “خطرناک” خواندن شرایط می‌گوید: بدیهی است اگر اوکراین به جمهوری خلق دونتِسک و لوهانسک حمله کند، روسیه مداخله خواهد کرد. ما موظفیم از جان و امنیت آنها محافظت کنیم.
گروهی از کارشناسان باور دارند تمامی اقدام‌های کنونی روسیه در اصل بخشی از تلاش‌های این کشور برای احیای قلمرو شوروی سابق، ۳۰ سال پس از فروپاشی این کشور است. در همین رابطه سی‌اف‌آر می‌نویسد: اقدام‌های روسیه نگرانی‌های گسترده‌تری در مورد نیت این کشور در دیگر نقاط اروپای شرقی ایجاد کرده است.
تهاجم روسیه به یکی از کشورهای عضو ناتو می‌تواند به واکنش ایالات‌متحده به عنوان متحد ناتو بیانجامد. این درگیری تنش‌ها در روابط روسیه با ایالات‌متحده و اروپا را افزایش می‌دهد و به همان نسبت چشم‌انداز همکاری در سایر نقاط از جمله در مورد تروریسم، کنترل تسلیحات و راه‌کارهای سیاسی بحران سوریه را پیچیده‌تر می‌کند.