مازیار شیبانی‌فر
اکنون در بازارهای دادوستد جهانی، در زمینه تامین دو کالای ضروری نگرانی اساسی وجود دارد؛ غذا و سوخت. زیرا اوکراین و روسیه درگیر در جنگ، بازیگران جهانی بازارهای فرآورده‌های کشاورزی به‌شمار می‌روند. این دو کشور حدود 53 درصد تجارت جهانی دانه و روغن آفتابگردان، 25 درصد تامین گندم و 11 درصد نفت جهان را تامین می‌کنند.
به گزارش سی‌بی‌سی نیوز، رییس صندوق بین‌المللی پول اعلام کرد جنگ روسیه در اوکراین بر اقتصاد همه کشورهای جهان، به‌ویژه در کشورهای فقیر احساس خواهد شد و بیشترین تاثیر جنگ بر افزایش تورم و قیمت کالاها خواهد بود.
شدیدترین تاثیرهای منفی، در کشورهای فقیری احساس می‌شود که اقتصادشان به‌خاطر بروز همه‌گیری کرونا به‌شدت آسیب دیده است و به واردات گندم و ذرت از روسیه و اوکراین متکی‌اند. این دو کشور روی هم، بیش از 25 درصد صادرات جهانی گندم و حدود ۱۵ درصد تجارت ذرت را به خود اختصاص داده بودند.
در همین راستا، چشم‌انداز تاثیر جنگ در اوکراین وخیم‌شدن اقتصاد جهانی با توجه به افزایش قیمت موادغذایی، سوخت و کود است.به گزارش وب‌سایت رسمی کنفرانس سازمان ملل متحد در مورد تجارت و توسعه، داده‌ها از افزایش نوسان‌های مالی، تهدید توسعه پایدار، پیکربندی دوباره زنجیره تامین جهانی و افزایش هزینه‌های تجارت خبر می‌دهد.
حدود 25 کشور آفریقایی، از جمله بسیاری از کشورهای کمتر توسعه‌یافته، بیش از یک سوم گندم خود را از دو کشور در حال جنگ وارد می‌کنند. به‌طور میانگین بیش از 5 درصد از سبد واردات فقیرترین کشورها از فرآورده‌هایی تشکیل شده است که به‌علت بروز جنگ امکان دارد با افزایش قیمت مواجه شوند. این سهم برای کشورهای ثروتمند زیر 1 درصد است.
از سوی دیگر، این دو کشور بخش کلیدی جغرافیای اوراسیا را تشکیل می‌دهند. در سال 2021 حدود یک و نیم میلیون کانتینر کالا از طریق راه‌آهن، از چین به اروپا حمل شد که به‌خاطر بروز جنگ این مسیر در معرض خطر قرار گرفته است.
نکته قابل توجه این است که پیش از شروع جنگ، بیشتر متغیرهای کلیدی اقتصاد کلان جهان که به‌خاطر همه‌گیری کرونا آسیب‌دیده بود، در حال بازگشت به شرایط عادی بود و میزان رشد تورم نزدیک به هدف‌های سیاست‌گذاری‌های کشورها پیش می‌رفت.
بر اساس گزارش کتابخانه مجازی سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه‌ای، هرچند روسیه و اوکراین در عرصه تولید جهانی سهم کمی دارند، اما جزو تولیدکنندگان و صادرکنندگان بزرگ موادغذایی، موادمعدنی و انرژی هستند. جنگ باعث افزایش قیمت نفت، گاز و گندم شده است.
ادامه‌یافتن جنگ می‌تواند رشد تولید ناخالص داخلی جهانی را در سال اول تا بیش از 1 درصد کاهش و تورم جهانی برای مصرف‌کننده را حدود ۲ و نیم درصد افزایش دهد.
این دو کشور حدود 20 درصد ذرت، کودهای معدنی، گاز طبیعی و 11 درصد نفت جهان را تامین می کنند. همچنین زنجیره تامین در سراسر جهان به صادرات فلزات از روسیه و اوکراین وابسته است.
افزون بر این، روسیه تامین‌کننده کلیدی پالادیوم مورد استفاده در مبدل‌های کاتالیزوری خودروها و نیکل مورد نیاز در تولید فولاد و ساخت باتری است. روسیه و اوکراین منابع تولید گازهای صنعتی همانند آرگون و نئون هستند که در تولید نیمه‌رساناها کاربرد دارد. این دو کشور تولیدکنندگان بزرگ اسفنج تیتانیوم مورد استفاده در هواپیما و دارای ذخایر مهم اورانیوم هستند.
روی دیگر حمله روسیه به اوکراین ایجاد مشکل در بازارهای مالی جهان است. به گزارش رویترز، صندوق بین‌المللی پول (IMF) اعلام کرده است این جنگ موجب کاهش رشد اقتصادی و افزایش تورم جهانی می‌شود و در بلندمدت می‌تواند نظم اقتصادی جهان را دستخوش تغییر کند.
همچنین این جنگ، ناامنی غذایی در بخش‌هایی از آفریقا و خاورمیانه را افزایش می‌دهد؛ جایی که کشورهایی همانند مصر 80 درصد گندم خود را از روسیه و اوکراین وارد می‌کنند.
کشورهای منطقه قفقاز و آسیای مرکزی که دارای پیوندهای تجاری و سیستم پرداخت نزدیک با روسیه هستند، بیشتر تحت تاثیر رکود اقتصادی و تحریم‌های اعمال شده بر این کشور، محدودشدن تجارت، دادوستدهای مالی، سرمایه‌گذاری و گردشگری قرار خواهند گرفت. در خاورمیانه و آفریقا، بدترشدن شرایط تامین مالی خارجی ممکن است خروج سرمایه را تحریک کند و به افزایش مشکلات اقتصادی منجر شود.
در آسیا، بیشترین تاثیر در میان واردکنندگان نفت و کشورهای گروه آسه‌آن، هند و برخی از کشورهای جزیره‌ای اقیانوس آرام دیده خواهد شد. همین‌طور تغییر قیمت سوخت می‌تواند شرایط اقتصادی ساکنان ژاپن و کره جنوبی را تحت‌تاثیر قرار دهد.
در زمینه مسایل مالی، دیگر تاثیر مهم و سرنوشت‌ساز حمله روسیه به اوکراین بر تولید ناخالص داخلی کشورهای مختلف جهان است. به گزارش ورلد پاپیولیشن ریویو، تولید ناخالص داخلی نشان‌دهنده رشد اقتصادی و عملکرد مالی کشورها در زمینه صادرات و واردات و تاثیر آن بر قیمت‌گذاری‌های داخلی در هر کشور و جهان است. بنابراین این شاخص استانداردهای زندگی در یک کشور را در نظر نمی‌گیرد، بلکه متمرکز بر تغییر نرخ برابری پول ملی کشورها در برابر ارزهای جهانی است.
اکنون ایالات‌متحده، چین، ژاپن، آلمان، بریتانیا، فرانسه، هند، ایتالیا، برزیل و کانادا رتبه‌های نخست تا دهم برترین تولید ناخالص داخلی را در اختیار دارند. روسیه نسبت به فوریه امسال با یک پله سقوط در رده دوازدهم قرار گرفته و انتظار کارشناسان کاهش این رتبه بر اثر اعمال تحریم‌های گسترده علیه این کشور است.
بر اساس این رتبه‌بندی، ترکیه هجدهم، عربستان‌سعودی نوزدهم، ایران بیست‌وهشتم، امارات‌متحده‌عربی سی‌ام، اسراییل سی‌وسوم، عراق چهل‌ونهم و قطر در رتبه پنجاه‌وسوم جای گرفته‌اند. رکود اقتصادی در روسیه می‌تواند بر دادوستدهای مالی این کشورها نیز تاثیر منفی بگذارد.
کانادا دهمین اقتصاد بزرگ جهان با تولید ناخالص داخلی اسمی 1.73 تریلیون دلاری است و انتظار می‌رود این شاخص تا سال 2023 به 2.13 تریلیون دلار افزایش یابد.
این کشور به‌خاطر اینکه از نظر ارزشمندی تخمینی منابع طبیعی در رده چهارم جهان قرار دارد و به‌خاطر برخورداری از منابع طبیعی فراوان همانند نفت و گاز طبیعی یک ابرقدرت انرژی محسوب می‌شود، بعید به‌نظر می‌رسد تحت تاثیر تحریم‌های روسیه در زمینه دادوستدهای مالی و صادرات انرژی قرار بگیرد؛ هر چند افزایش قیمت حامل‌های انرژی و هزینه‌های زنجیره تامین، می‌تواند بر اقتصاد کانادا تاثیر منفی داشته باشد.