مازیار شیبانی‌فر
طالبان برخلاف وعده‌هایی که داده بود دیروز چهارشنبه (23 مارچ 2022) از ورود دختران دبیرستانی به مدرسه جلوگیری کرد. بر اساس اعلام خبرگزاری باختر که زیر نظر طالبان فعالیت می‌کند، دختران بالای صنف(کلاس) ششم تا زمانی که یونیفورم مدرسه متناسب با آداب و رسوم و فرهنگ افغانی طراحی شود، باید در خانه بمانند.
سیستم آموزشی افغانستان به‌خاطر بیش از سه دهه درگیری متلاشی شده است. یونیسف تخمین می‌زند 3 میلیون و 700 هزار کودک در افغانستان از مدرسه بازمانده‌اند که 60 درصدشان را دختران تشکیل می‌دهند.
مهمترین علت بازماندن دختران افغانستانی از تحصیل ناامنی و هنجارهای سنتی درباره نقش دختران و زنان در جامعه است. کمبود معلمان زن، به‌ویژه در مدرسه‌های روستایی علت دیگر است. برخی عوامل اجتماعی و فرهنگی نیز مانع آموزش دختران است. از جمله اینکه 17 درصد دختران افغانستانی در سن کم‌تر از 15 سال ازدواج می‌کنند.
کمبود مدرسه، حمل و نقل ناکافی و اجبار در پیاده‌روی طولانی تا مدرسه، کاهش تعداد دانش‌آموزان را در پی دارد. کیفیت آموزشی نیز پایین است. زیرا تنها 48 درصد از معلمان افغانستانی دارای حداقل مدرک تحصیلی (معادل کاردانی) برای تدریس هستند. سیل، زلزله و رانش زمین نیز شرایط تحصیل کودکان را ناایمن می‌کند.
در کنار همه این مسایل، همچنان سیاست‌های حاکمان در افغانستان اصلی‌ترین مانع بر سر راه تحصیل دختران به‌شمار می‌رود. بر اساس اعلام گزارشگر حقوق بشر سازمان ملل متحد، عزیز احمد رایان سخنگوی وزارت معارف افغانستان 17 مارچ 2022 به رسانه‌ها گفته بود: «تمامی مکاتب(مدرسه‌ها) به روی همه پسران و دختران باز خواهد شد.»
طالبان از زمان به قدرت رسیدن در 15 اوگست 2021، به طور گسترده حقوق دختران و زنان را نقض کرده است. آنها 18 سپتامبر 2021 دستور بازگشایی مدرسه‌های دوره متوسطه پسران را صادر کردند، اما به مدرسه‌های دخترانه اشاره نکردند.
میشل باشله رییس کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد ضمن ابراز ناامیدی عمیق از این اقدام طالبان گفت: «پایبندنبودن مقام‌های طالبان با وجود تعهدات بسیار درباره آموزش دختران – از جمله در سفر دو هفته پیش من به کابل – برای افغانستان به‌شدت زیان‌بار است.»
وی با اشاره به اینکه محروم‌شدن دختران از تحصیل جدا از اینکه نقض فاحش حقوق زنان در زمینه برخورداری از امکان تحصیل برابر است، آنها را بیش از پیش در معرض خشونت، فقر و استثمار قرار می‌دهد. باشله از مقام‌های طالبان خواست ضمن احترام به حقوق دختران، مدرسه‌ها را بدون تبعیض یا تاخیر بیشتر برای همه دانش‌آموزان بازگشایی کنند.
آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل نیز ضمن ابراز تاسف عمیق درباره تعلیق بازگشت دختران دبیرستانی افغانستانی به مدرسه گفت: «محروم‌شدن از تحصیل نه‌تنها حقوق برابر زنان و دختران را نقض می‌کند، بلکه آینده کشور را نیز به خطر می‌اندازد. من از مقام‌های اجرایی طالبان می‌خواهم که مدرسه‌ها را بدون تاخیر بیشتر برای همه دانش‌آموزان باز کنند.»
کاترین راسل مدیر اجرایی یونیسف نیز معتقد است با این تصمیم طالبان، یک نسل از دختران نوجوان از حق تحصیل محروم می‌شوند و فرصت به‌دست‌آوردن مهارت‌های مورد نیاز برای ساختن آینده را از دست می‌دهند. همه کودکان شایستگی حضور در مدرسه را دارند. این اقدام، مطمئن‌ترین راه برای قراردادن کشور در مسیر صلح و رفاه است که مردم افغانستان شایسته آن هستند.
البته مقام‌های طالبان با نهادهای بین‌المللی هم‌نظر نیستند. به نوشته گاردین، وحیدالله هاشمی نماینده روابط خارجی طالبان ضمن بیان اینکه رهبری تصمیم نگرفته است که چه زمانی و چگونه به دختران اجازه بازگشت به مکتب را بدهد، به این موضوع نیز اشاره کرد که در شهرها از تحصیل دختران حمایت می‌شود، اما در بسیاری از مناطق روستایی افغانستان با آن مخالفند؛ به‌ویژه مناطق قبیله‌ای پشتون.
دختران نوجوان افغانستان 187 روز است که از تحصیل محروم شده‌اند. طالبان در دوره نخست زمامدارای‌شان بین سال‌های 1996 تا 2001 نیز زنان و دختران را از تحصیل و کار منع کرده بود. آنها در دوره جدید حکمرانی‌شان قول داده بود حقوق زنان را سلب نخواهند کرد.
ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان سپتامبر 2021 به سی‌ان‌ان گفته بود زنان اجازه تحصیل خواهند داشت. البته «فرمان حقوق زنان» که دسامبر سال گذشته منتشر شد، اشاره‌ای به دسترسی دختران به تحصیل یا کار نکرده است.
شوربختانه دختران افغانستانی یکی از گروه‌هایی هستند که امکان تحصیل را از دست داده‌اند. بر اساس تحقیق بانک جهانی، دختران در جهان هر روز با موانعی برای آموزش مواجه می‌شوند که ناشی از فقر، مجموعه هنجارها، ویژگی‌های فرهنگی، زیرساخت‌های ضعیف، خشونت و درهم‌تنیدگی اجتماعی است.
مطالعه اخیر بانک جهانی نشان می‌دهد محدودسازی فرصت‌های آموزشی برای دختران و ایجاد مانع برای به پایان رساندن دوره تحصیلی 12 ساله می‌تواند 15 تا 30 تریلیون دلار به بهره‌وری کشورها آسیب بزند. این هزینه هنگفت می‌تواند باعث رهایی بسیاری از کشورها از فقر شود.
بر اساس برآوردهای یونسکو، در سراسر جهان حدود 129 میلیون دختر از تحصیل در مدرسه بازمانده‌اند که 32 میلیون نفرشان در سن دبستان و 97 میلیون نفر دبیرستانی هستند.
دو سوم از کشورهای جهان به برابری جنسیتی برای ثبت‌نام کودکان در مدرسه ابتدایی رسیده‌اند، اما در کشورهای کم‌درآمد 63 درصد دختران تحصیلات دوره ابتدایی و حدود 21 درصدشان تحصیلات دوره متوسطه را به پایان می‌رسانند. در کشورهایی که درگیر خشونت و جنگ هستند، دختران 2 و نیم برابر پسران، امکان تحصیل را از دست می‌دهند. میانگین فقر یادگیری در کشورهای با درآمد متوسط برای زنان 55 درصد و در کشورهای کم‌درآمد حدود 93 درصد است.
درآمد کم خانواده، زندگی در مناطق دورافتاده و دشوار گذر، ناتوانی یا کم‌توانی ذهنی یا بدنی و خشونت، بخشی از موانع جدی بر سر راه تحصیل دختران است. آخرین داده‌ها تخمین می‌زند هر سال حدود 60 میلیون دختر در جهان، در راه یا داخل مدرسه مورد تجاوز جنسی قرار می‌گیرند. همچنین هر سال حدود 246 میلیون کودک، خشونت در مدرسه یا اطراف آن را تجربه می‌کنند.
ازدواج کودکان یا کودک همسری نیز چالش حیاتی دیگری برای دختران است. زیرا احتمال ترک تحصیل، بارداری در سن پایین و قرار گرفتن در معرض خشونت را افزایش می‌دهد. بر اساس یک گزارش، هر روز بیش از 41 هزار دختر زیر 18 سال در جهان ازدواج می کنند. پایان دادن به ازدواج کودکان می‌تواند هر سال بیش از 500 میلیارد دلار مزیت به همراه داشته باشد.