مازیار شیبانی‌فر
رییس نهاد عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، اعضای گروه حقیقت‌یاب را تعیین و معرفی کرد. این گروه قرار است در مورد نقض حقوق بشر توسط مقام‌های جمهوری اسلامی در ایران به‌خاطر سرکوب خونین اعتراض‌های
سراسری تحقیق کنند.
به گزارش ایران‌وایر انگلیسی، فدریکو ویلگاس از آرژانتین به‌عنوان رییس شورای حقوق بشر مستقر در ژنو، خانم‌ها سارا حسین از بنگلادش، شاهین سردارعلی از پاکستان و ویویانا کرستیچویچ از آرژانتین را به‌عنوان سه عضو مستقل برای این ماموریت انتخاب کرده است. ریاست این ماموریت را حسین برعهده دارد.
از این گروه خواسته شده است در پنجاه و سومین نشست شورای حقوق بشر که سال آینده برگزار می‌شود به‌صورت شفاهی درباره اقدام‌های خود گزارش دهد و سپس گزارش فراگیر و کاملی از یافته‌های خود تا فوریه ۲۰۲۴ به شورا ارایه دهد.
نهادهای تحقیقی سازمان ملل برای پاسخ به موقعیت‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که نقض جدی قوانین بین‌المللی حقوق بشر و بشردوستانه اتفاق افتاده یا تدوام داشته باشد و بر موقعیت‌های خاص کشورها از جمله وضعیت کنونی ایران تمرکز دارد.
تا کنون ۳ سازوکار مستقل تحقیقاتی ایجاد شده است: مکانیسم بین‌المللی بی‌طرف و مستقل در سوریه، گروه تحقیقاتی سازمان ملل برای ارتقای مسئولیت‌پذیری در برابر جنایت‌های داعش و مکانیسم تحقیق برای میانمار.
گروه حقیقت‌یاب در مورد ایران دو هدف را نشانه گرفته است: نخست، بررسی نقض حقوق بشر برای تهیه گزارش‌های عمومی و دوم، مکانیسم ذخیره شواهد با هدف به اشتراک گذاشتن با دادگاه‌ها در آینده.
هرچند گفت‌وگو با قربانیان و شاهدان از راه دور امکان‌پذیر است، اما اطمینان‌یافتن از به‌کارگیری اقدام‌هایی که امنیت مصاحبه‌شوندگان و ارتباط دیجیتالی را تضمین کند، اهمیت ویژه‌ای دارد.
ایجاد نخستین گروه حقیقت‌یاب سازمان ملل در مورد ایران نشان داد که جهان در برابر نقض فاحش حقوق بشر ساکت نخواهد ماند. گرچه تاثیر عملی ماموریت سازمان ملل باید دیده شود، بررسی وضعیت حقوق بشر ایران در آینده، باید در کانون توجه و دستور کار کمپین حقوق بشر(HRC) قرار بگیرد.
شرح گزارش:
رییس نهاد عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، اعضای گروه حقیقت‌یاب را تعیین و معرفی کرد. این گروه قرار است در مورد نقض حقوق بشر توسط مقام‌های جمهوری اسلامی در ایران به‌خاطر سرکوب خونین اعتراض‌های سراسری تحقیق کنند.
به گزارش ایران‌وایر انگلیسی، فدریکو ویلگاس از آرژانتین به‌عنوان رییس شورای حقوق بشر مستقر در ژنو، خانم‌ها سارا حسین از بنگلادش، شاهین سردارعلی از پاکستان و ویویانا کرستیچویچ از آرژانتین را به‌عنوان سه عضو مستقل برای این ماموریت انتخاب کرده است. ریاست این ماموریت را حسین برعهده دارد.
کمیته حقیقت‌یاب سازمان ملل متحد بر اساس قطعنامه‌ای ایجاد شده است که که ۲۴ نوامبر امسال، بیشتر ۴۷ عضو شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد از آن حمایت کردند و قصد این کمیته انجام ماموریت تحقیقی جدیدی برای «جمع‌آوری، تثبیت و تحلیل» شواهد نقض حقوق بشر «به‌ویژه در مورد زنان و کودکان» است.
این کمیته موظف است با همه طرف‌های مرتبط با اعتراض‌ها از جمله دولت جمهوری اسلامی، دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور ایران، سازمان‌های حقوق بشری و جامعه مدنی تعامل داشته باشد.
ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران پیش از این اعلام کرده بود تهران «به‌هیچ وجه با کمیته سیاسی موسوم به کمیته حقیقت‌یاب همکاری نخواهد کرد.»
از این گروه خواسته شده است در پنجاه و سومین نشست شورای حقوق بشر که سال آینده برگزار می‌شود به‌صورت شفاهی درباره اقدام‌های خود گزارش دهد و سپس گزارش فراگیر و کاملی از یافته‌های خود تا فوریه ۲۰۲۴ به شورا ارایه دهد.
بر اساس اعلام گروه حقوق بشر ایران مستقر در نروژ، از زمان جان‌باختن مهسا امینی در بازداشتگاه پلیس امنیت اخلاقی، نیروهای امنیتی دست‌کم ۴۶۹ نفر از معترضان ایرانی را کشته‌اند که ۶۳ نفرشان زیر ۱۸ سال بوده‌اند.
بر اساس همین گزارش، تا کنون دست‌کم ۱۸ هزار نفر بازداشت شده‌اند؛ ده‌ها نفر آنها به اعدام محکوم شده‌اند یا با اتهام‌هایی روبه‌رو هستند که منجر به صدور حکم اعدام می‌شود. جمهوری اسلامی نخستین اعدام را ۸ دسامبر امسال انجام داد و ۴ روز بعد دست به دومین اعدام زد که این اقدام‌ها با محکومیت بین‌المللی مواجه شد.
بر اساس اعلام وب‌سایت خبری جاست سکوریتی (Just Security)، گروه حقیقت‌یاب در مورد ایران، برای جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل و حفظ شواهد نقض حقوق بشر برای استفاده در روندهای قانونی آینده زمان کوتاهی در اختیار دارد.
نهادهای تحقیقی سازمان ملل برای پاسخ به موقعیت‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که نقض جدی قوانین بین‌المللی حقوق بشر و بشردوستانه اتفاق افتاده یا تدوام داشته باشد. گروه‌های حقیقت‌یاب و کمیسیون‌های تحقیق که توسط شورای حقوق بشر ایجاد شده است، بر موقعیت‌های خاص کشورها از جمله وضعیت کنونی ایران تمرکز دارد.
از چند سال پیش، سازمان ملل متحد شروع به ایجاد سازوکار(مکانیسم)های تحقیقی مستقلی کرد که برای جمع‌آوری و نگهداری شواهد به کار گرفته شود و به‌عنوان بخشی از «چرخه مسئولیت‌پذیری» در حقیقت‌یابی سازمان ملل عمل کند.
تا کنون ۳ سازوکار مستقل تحقیقاتی ایجاد شده است: مکانیسم بین‌المللی بی‌طرف و مستقل در سوریه، گروه تحقیقاتی سازمان ملل برای ارتقای مسئولیت‌پذیری در برابر جنایت‌های داعش و مکانیسم تحقیق برای میانمار.
گروه حقیقت‌یاب در مورد ایران دو هدف را نشانه گرفته است: نخست، بررسی نقض حقوق بشر برای تهیه گزارش‌های عمومی و دوم، مکانیسم ذخیره شواهد با هدف به اشتراک گذاشتن با دادگاه‌ها در آینده.
امکان دارد چالش‌های بسیاری در فرآیند تحقیق برای ماموریت کمیته حقیقت‌یاب ایران به وجود بیاید. به‌خاطر ناممکن‌بودن سفر به داخل ایران برای گفت‌وگو با قربانیان و شاهدان، لازم است گروه حقیقت‌یاب روش‌های خلاقانه‌ای در پیش بگیرد تا امکان جمع‌آوری و حفظ داده‌ها در زمان رویدادها را داشته باشد.
بازرسان باید از آغاز راهپیمایی‌ها، اتفاق‌های کلیدی مرتبط با خشونت علیه معترضان را گاه‌شماری کنند و به ارزیابی میزان وخیم‌بودن شرایط و شناخت رخدادهای نقض حقوق بشر بپردازند. از این رو، توسعه درک جامع از چشم‌انداز رسانه‌های اجتماعی در ایران با هدف جمع‌آوری، حفظ و تایید داده‌های دیجیتال ضرورت دارد.
هرچند گفت‌وگو با قربانیان و شاهدان از راه دور امکان‌پذیر است، اما اطمینان‌یافتن از به‌کارگیری اقدام‌هایی که امنیت مصاحبه‌شوندگان و ارتباط دیجیتالی را تضمین کند، اهمیت ویژه‌ای دارد. اگر تماس از راه دور با افراد در داخل ایران، ناممکن یا خطرناک باشد، بازرسان باید به‌دقت شناسایی کنند که چه کسانی می‌توانند به‌طور ایمن مورد مصاحبه قرار بگیرند.
در این زمینه کشورهای منطقه می‌توانند شرایط را برای عبور و ایجاد مکان‌های امن مصاحبه با قربانیان و شاهدان فراهم کنند. سازمان‌های جامعه مدنی و گروه‌های قربانیان نیز می‌توانند در زمینه روش‌شناسی مصاحبه و تلاش‌های مستندسازی، آموزش ببینند.
یکی از جنبه‌های مهم این فرآیند حفظ و افشای سریع اطلاعات دیجیتال با استفاده از رسانه‌های اجتماعی است که صاحبان پیام‌رسان‌های دیجیتال می‌توانند داوطلبانه با ماموریت‌های حقیقت‌یاب برای شناسایی پست‌های مرتبط با اعتراض‌ها، در زمینه حفظ و افشای نقض حقوق بشر در ایران همکاری کنند.
ایجاد نخستین گروه حقیقت‌یاب سازمان ملل در مورد ایران نشان داد که جهان در برابر نقض فاحش حقوق بشر ساکت نخواهد ماند. گرچه تاثیر عملی ماموریت سازمان ملل باید دیده شود، بررسی وضعیت حقوق بشر ایران در آینده، باید در کانون توجه و دستور کار کمپین حقوق بشر(HRC) قرار بگیرد.