نویسنده: بیژن احمدی
روز گذشته نشریه نیویورک تایمز در گزارشی اعلام کرد که وزیر امور خارجه آمریکا مایک پومپئو در حال تهیه توجیه قانونی است که ادعا خواهد کرد آمریکا همچنان یکی از شرکای (Participants) برجام طبق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است تا با استفاده از مکانیزم ماشه (Snapback) تحریم های شورای امنیت علیه ایران را بازگرداند.
برخی رسانه های فارسی زبان از گزارش نیویورک تایمز به عنوان احتمال “بازگشت” امریکا به برجام صحبت کرده اند. اما در گزارش نیویورک تایمز حرفی از بازگشت به برجام نیست. آمریکا قصد دارد با ارائه یک توجیه حقوقی ادعا کند که طبق قطعنامه ۲۲۳۱ همچنان یکی از شرکای (participant) برجام است و با وجود خروج از برجام و اجرا نکردن تعهدات خود همچنان حق استفاده از مکانیزم ماشه را دارد.
دلیل این اقدام آمریکا فشار به سایر اعضای شورای امنیت است تا قطعنامه دیگری را که ایالات متحده برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران آماده کرده را بپذیرند. در صورت عدم تصویب این قطعنامه جدید، ایالات متحده می خواهد از مکانیزم ماشه برای بازگشت تمامی تحریم های شورای امنیت علیه ایران استفاده کند.
مقام های وزارت خارجه آمریکا در توجیه حق خود برای استفاده از مکانیزم ماشه به یکی از سخنرانی های دوران ریاست جمهوری اوباما اشاره کرده اند. اوباما در دوران امضای برجام گفته بود اگر ایران به تعهدات خود عمل نکند آمریکا میتواند تمامی تحریم های شورای امنیت را با استفاده از مکانیزم ماشه باز گرداند.
اما مقام های دولت ترامپ بارها اعلام کرده اند که این کشور مشارکت (Participation) خود در برجام را متوقف کرده است. مشخص نیست آمریکا به غیر از فشار و تهدید از چه راهی میخواهد توجیه کند که هنوز عضوی از برجام است و یک طرفه حق استفاده از آن را دارد. این اقدام دولت ترامپ می تواند تبعات زیادی برای شورای امنیت سازمان ملل متحد داشته باشد و اختلاف بین آمریکا و اعضای اروپایی شورای امنیت را افزایش دهد.
تا این لحظه واکنش برخی مقامات سابق اروپایی به این طرح آمریکا منفی بوده است. از جمله سفیر سابق فرانسه در آمریکا جرارد آرود که در مذاکرات برجام نیز نقش داشت گفته است که هیچ توجیه حقوقی برای ادعای آمریکا وجود ندارد. وی در توییتر خود نوشته است که این توافق مجموعه ای از حقوق و تعهدات را برای طرفین ایجاد کرده است و یک طرف نمیتواند تعهدات خود را اجرا نکند اما خواهان استفاده از حقوق و امتیازات آن باشد.
حتی اگر متحدان اروپایی آمریکا از قطعنامه ادامه تحریم تسلیحاتی ایران حمایت کنند، بعید است که روسیه و چین به چنین قطعنامه ای رای مثبت دهند. در چنین شرایطی، آمریکا سایر اعضای شورای امنیت را تهدید به استفاده از مکانیزم ماشه خواهد کرد و حتی ممکن است با وجود مخالفت سایر اعضا برای افزایش فشار بر ایران این تهدید را عملی کند.
از صحبت های مقامات ایران چنین بنظر میرسد که آنها نیز تهدید کرده اند که بازگشت تحریم های شورای امنیت به خروج کامل از برجام، تجدید نظر در دکترین هسته ای ایران و حتی خروج از پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (NPT) می انجامد. چنین اقدامی از طرف ایران می تواند سطح تنش بین ایران و آمریکا را به شدت افزایش دهد و موضع اروپا را به آمریکا نزدیک کند.
همانطور که اشاره شد، در گزارش نشریه آمریکایی درباره طرح مایک پومپئو موضوع بازگشت آمریکا به برجام مطرح نیست. بازگشت آمریکا به برجام باید با لغو تحریم ها و اجرای تعهدات برجامی این کشور همراه باشد. اما در حال حاضر هیچ نشانه ای از قصد آمریکا برای کاهش تحریم ها و بازگشت به تعهدات برجامی وجود ندارد.
